قلبی، زبانی و عملی؛ مراتب سه‌گانه شکر

به گزارش ایکنا، در ادامه اجرای طرح «چهار فصل قرآنی» مرکز مطالعات میان‌رشته‌ای سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور با محوریت سوره مبارکه «ضحی» سلسله‌درس‌گفتارهایی به مفاهیم، نکات تدبری و تفسیری این سوره می‌پردازد.

 

در ادامه فیلم و متن قسمت سوم از نظر می‌گذرد:

• هدیه حال خوب به پیامبر(ص) شأن نزول «ضحی» است
• ایمان ظلمت‌های زندگی را زائل می‌کند
• بررسی امیدوارانه‌ترین آیه قرآن

 

 

آیاتی 6 تا 8، سوره مبارکه «ضحی» نگاه ما را نسبت به گذشته‌ مثبت می‌کند. انسان اگر نسبت به گذشته خود نگاه مثبتی نداشته باشد به تعبیر قرآن دچار حزن و به تعبیر امروزی، افسردگی خواهد شد. این جریان در مقابل آن چیزی است که نسبت به آینده به انسان دست می‌دهد و از آن به ترس و اضطراب تعبیر می‌شود.

 

اندوه انسان نسبت به گذشته با جملاتی همچون این فرصت را از دست دادم، چه کارهایی را می‌توانستم، انجام دهم و ندادم و چه کارهایی که مرتکب آن شدم و نباید انجام می‌دادم، رخ داده و مرور اتفاقات ناگوار که روح انسان را آزرده می‌کند، قابل فهم است.

 

غم، مسئله‌ای است که به تدریج مزمن شود و به نوعی روح انسان را تدریجاً دچار زوال کند، به همین دلیل  است که گفته می‌شود بیماری حزن خطرناک‌تر از بیماری ترس است. ترس حالت اضطرابی است که ناگهان به انسان دست می‌دهد و به تعبیر امروزی آدرنالین را بالا می‌برد، اما کنترل بر آن راحت‌تر است، اما حزن امری فلج‌کننده است و با انسان می‌تواند برای مدت زیادی باقی بماند و به همین دلیل مقابله با آن کار سخت‌تری است و در آیه 6 سوره «ضحی» به مقابله با حزن نسبت به گذشته می‌پردازد.

 

در بیان واژه «اَلَم» باید اشاره کنیم که این واژه در عربی به اسلوب استشهاد یاد می‌شود. در آیه شش گفته می‌شود، آیا پروردگارت تو را یتیم نیافت؟ و پس پناهت داد. به هر حال پیامبر(ص) یتیم بودند و در سنین خردسالی پدر و مادر و بعدها پدربزرگ و عموی خود را از دست دادند؛ یعنی پناهگاه و مأمن اصلی خودشان در زندگی را از دست دادند و این یتیمی همیشه غمی بود که در دل ایشان قرار داشت. در این آیه خداوند می‌گوید، درست است که تو یتیم بودی، اما ما به تو پناه دادیم و می‌توان اینگونه نیز تعبیر کرد که در عین تنهایی و بی‌کسی، دیری نپایید که دور و اطراف تو افراد زیادی از مؤمنان دربرگرفتند. هر چند که بزرگترین پناه پیامبر(ص) خداوند است و لذا جای غم و غصه نیست.

 

در آیه دیگر می‌فرماید: ما تو را راه نایافته یافتیم و پس هدایتت کردیم. راه نایافته براساس نقل بسیاری از کارشناسان و مفسران اشاره به این مسئله دارد که پیامبر(ص) هنوز وحی را دریافت نکرده و از نور وحی بهره‌ای نبرده است و خداوند به واسطه وحی او را هدایت می‌کند. بنابر این پیامبر را خطاب قرار می‌دهد که اگر نگران این هستی و غم این مسئله را داری که بعضی از مسائل را نمی‌دانی و راه برای تو نامشخص بوده، اکنون ما تو را هدایت کرده و به تو وحی دادیم.

 

در آیه هشتم این سوره عنوان می‌شود که ما تو را فقیر یافتیم؛‌ نگرانی دیگر پیامبر اکرم(ص) نسبت به گذشته خودشان این بود که مدام در فقر بودند و لذا در قرآن می‌فرماید که ما تو را ثروتمند کردیم، در عمل هم می‌بینیم که پیامبر اکرم(ص) با حضرت خدیجه(س) ازدواج کردند و پیامبر(ص) تمام ثروت خودشان را به رسول خدا بخشیدند و لذا پیغمبر(ص) از آن پس دیگر مشکل مالی نداشتند.

 

این آیات ناظر بر گذشته است و احساس مثبتی به ما می‌دهد و یادآوری می‌کند که اگر مشکلاتی در گذشته بوده حل شده است یا در حال حل شدن است و اگر هم ادامه‌دار باشد، مابقی آن حل خواهد شد. یک انسان ممکن است نسبت به آینده خودش نگران شود و مثلاً بگوید، آیا ممکن است که من فردا غذایی برای خوردن داشته باشم؛ این آیات به روشنی بیان می‌کند که همانطور که خداوند در اعطای قوت و غذا در گذشته به ما توانمند بوده است در آینده نیز از دادن رزق و روزی و کمک ناتوان نخواهد بود.

 

براین اساس پس باید نگاه خودمان را مثبت کنیم و به ویژه نگاه مثبت به گذشته داشته باشیم که از آن به شکر یاد می‌شود. اگر ما نعمت‌ها را بشناسیم و آنها را یادآور کنیم، در نتیجه یک حالت شکر به ما دست می‌دهد. شکر بر نعمت‌ها حال ما را خوب می‌کند. این نوع شکر را شکر قلبی می‌گویند که یکی از مراتب شکر است؛ ما سه مرتبه شکر داریم، شکر قلبی، شکر زبانی و شکر عملی که این شکر قلبی همان حال و حس خوبی است که در این آیات به آن اشاره کردم و اقسام دیگر شکر در آیات انتهایی این سوره است. 

 

این مطلب نگاه مثبت به گذشته(شکر) آن قدر مهم است که سوره دیگری با نام «انشراح» بلافاصله پس از سوره «ضحی» نازل می‌شود؛ ارتباط این دو سوره آنقدر تنگاتنگ و متصل به هم است که بنا به فتوای برخی مراجع اگر فردی در نماز خود بخواهد سوره ضحی را بخواند، باید سوره انشراح را نیز بخواند.