راهکارهای برون‌رفت ایران از اقتصاد شرطی
یک کارشناس اقتصادی درباره اهمیت پرهیز از شرطی شدن اقتصاد کشور به ویژه از تحولات خارجی گفت: راه‌حل ما برای برون‌رفت از اقتصاد شرطی، نه نفی واقعیت‌ها و نه صدور بخشنامه‌های اخلاقی، بلکه استفاده هوشمندانه از سازوکارهای اقتصادی برای مدیریت بحران‌ها و نوسانات است.
در شرایطی که بار دیگر اخبار مثبتی از مذاکرات هسته‌ای به گوش می‌رسد و نوسانات نرخ ارز در واکنش به این تحولات روندی کاهشی به خود گرفته، بار دیگر بحث «شرطی شدن اقتصاد» بر سر زبان‌ها افتاده است. رهبر معظم انقلاب در سخنانی صریح بر ضرورت پرهیز از شرطی کردن اقتصاد به مذاکرات خارجی تأکید کردند اما این پرسش جدی مطرح است که چگونه می‌توان اقتصاد کشور را از این وابستگی مزمن نجات داد و به استقلال نسبی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی رسید؟
علیرضا توکلی کاشی، کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با ایکنا، درباره راهکارهای فاصله گرفتن از یک اقتصاد شرطی گفت: واقعیت این است که هیچ اقتصادی در جهان به طور کامل از تحولات پیرامونی بی‌تأثیر نیست. ارتباط میان رویدادهای کلان و رفتارهای اقتصادی امری طبیعی است. برای نمونه، در صورت وقوع خشکسالی، کاملاً قابل پیش‌بینی است که پیش از آنکه کمبود واقعی در کالاهای کشاورزی رخ دهد، بازار با افزایش قیمت مواجه شود؛ چرا که فعالان اقتصادی با افزایش قیمت، به پیشامد خشکسالی عکس العمل نشان می‌دهند.
وی افزود: در ایران نیز وضعیت به همین صورت است. بیش از یک دهه تنش در عرصه هسته‌ای، تحریم‌ها، نوسانات ارزی و تلاطمات سیاسی، تجربه‌ای انباشته را برای بازار و فعالان اقتصادی رقم زده است. طبیعی است که اکنون نیز با انتشار هر خبر مثبتی، واکنش‌هایی نظیر کاهش نرخ ارز شکل بگیرد؛ همانطور که در گذشته نیز نمونه‌هایی مشابه را شاهد بودیم. به عنوان مثال، در سال ۱۳۶۷ و در پی اعلام پذیرش قطعنامه، نرخ دلار که تا آن زمان به حدود ۱۶۰ تومان رسیده بود، ناگهان به کمتر از ۵۰ تومان سقوط کرد؛ در حالی که هنوز درگیری‌ها ادامه داشت و تغییری جدی در ساختار اقتصادی کشور رخ نداده بود.
نباید در برابر نوسانات ارز واکنش انفعالی نشان داد
این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: نکته کلیدی این است که نباید به این نوسانات واکنش انفعالی نشان داد، بلکه باید با استفاده از ابزارهای مالی مناسب، زمینه کاهش اثرات مخرب آن را فراهم کرد. یکی از مهم‌ترین این ابزارها، راه‌اندازی بازار آتی ارز است. این بازار با تعیین نرخ ارز در ماه های آینده، به فعالان اقتصادی اجازه می‌دهد که خود را در مقابل نوسانات نرخ ارز، مصون نگه دارند و بنابراین بهتر بتوانند برای فعالیت تجاری خود برنامه ریزی کنند و به واردکنندگان و صادرکنندگان کمک می‌کند تا در برابر نوسانات پیش‌بینی‌ناپذیر، خود را بیمه کرده و از ضررهای ناگهانی جلوگیری کنند.
وی افزود: در بازار آتی ارز، فعالان می‌توانند برای دوره‌های زمانی مشخص (مثلاً یک ماه، شش ماه یا یک سال آینده) توافق‌هایی را انجام دهند تا نرخ ارز مورد نیاز خود را تثبیت کنند. این کار علاوه بر ایجاد اطمینان در فضای کسب‌وکار، کمک می‌کند تا انتظارات تورمی و هیجانات بازار نیز تا حدودی کنترل شود.
توکلی کاشی بیان کرد: به عبارت دیگر راه‌حل ما برای برون‌رفت از اقتصاد شرطی، نه نفی واقعیت‌ها و نه صدور بخشنامه‌های اخلاقی است، بلکه استفاده هوشمندانه از سازوکارهای اقتصادی برای مدیریت بحران‌ها و نوسانات است. تنها از این طریق می‌توان اقتصاد کشور را به سمت ثبات، پیش‌بینی‌پذیری و نهایتاً رشد پایدار سوق داد.
وی با بیان اینکه در شرایط کنونی اقتصاد ایران، نوسانات شدید ارزی یکی از مشکلات اساسی فعالان اقتصادی و تجار است، گفت: این نوسانات به‌ویژه در زمانی که اخبار مربوط به مذاکرات بین‌المللی منتشر می‌شود، تاثیرات منفی بر فعالیت‌های اقتصادی و تجاری می‌گذارد. پس یکی از راه‌حل‌های اساسی برای مدیریت این نوسانات، راه‌اندازی و توسعه بازار آتی ارز است.
اهمیت راه‌اندازی بازار آتی ارز
این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: بازار آتی ارز به تجار این امکان را می‌دهد که پیش از وقوع نوسانات شدید ارز، اقدام به خرید و فروش ارز برای تحویل در آینده کنند. این ابزار مالی به تجار کمک می‌کند تا از نوسانات روزانه ارز مصون بمانند. مثلاً یک صادرکننده می‌تواند پیش از افزایش قیمت دلار در آینده، ارز خود را در بازار آتی پیش‌فروش کند و در زمان مقرر، کالا را با قیمت از پیش تعیین‌شده تحویل دهد. این روش می‌تواند ریسک‌های تجاری را کاهش دهد و از ضررهای ناشی از نوسانات ارز جلوگیری کند.
وی افزود: در شرایطی که بازار آتی ارز در دسترس نیست، تجار ممکن است مجبور شوند برای خرید و فروش ارز تحت تاثیر نوسانات روزانه قرار گیرند. به‌طور مثال، ممکن است یک صادرکننده امروز با قیمت مشخصی ارز خود را بفروشد، به‌جای کاهش، افزایش جایگزین شود. در چنین شرایطی، فعالان اقتصادی متضرر می‌شوند اما با وجود بازار آتی ارز، تجار می‌توانند در پیش‌بینی نوسانات ارز، برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشند و فعالیت‌های اقتصادی خود را با ثبات بیشتری انجام دهند.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه نوسانات ارزی شدید، به ویژه در بازه‌های کوتاه‌مدت، باعث ایجاد عدم قطعیت در اقتصاد می‌شود، گفت: مثلاً اگر قیمت دلار در مدت یک ماه از ۷۰ هزار تومان به ۹۰ هزار تومان برسد، تجار و تولیدکنندگان برای برنامه‌ریزی‌های آتی خود با مشکلاتی مواجه می‌شوند. این نوسانات نه تنها برای تجار بلکه برای مصرف‌کنندگان نیز مشکلاتی به همراه دارد، چرا که قیمت کالاها و خدمات به دلیل افزایش قیمت ارز دستخوش تغییرات می‌شود. اگر بازار آتی ارز وجود داشته باشد، این نوسانات قابل پیش‌بینی و کنترل خواهند بود. به‌عنوان مثال، در صورتی که بازار آتی ارز توسعه یابد، تجار و تولیدکنندگان قادر خواهند بود تا با استفاده از قراردادهای آتی، ریسک نوسانات ارزی را کاهش داده و از زیان‌های ناشی از تغییرات قیمت ارز در کوتاه‌مدت جلوگیری کنند.
توکلی کاشی یکی از چالش‌های دیگر اقتصاد ایران را وابستگی به نتایج مذاکرات بین‌المللی دانست و اظهار کرد: این وابستگی ممکن است باعث ایجاد نوسانات غیرمنتظره در بازار ارز و اقتصاد شود. به‌ویژه در شرایطی که اخبار مربوط به مذاکرات به طور ناگهانی تغییر کرده و به طور ناگهانی منتشر می‌شود، اقتصاد ایران تحت تأثیر قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال، در صورتی که مذاکرات به نتیجه نرسد و فشارهای بین‌المللی بیشتر شود، قیمت ارز افزایش خواهد یافت و این امر باعث ایجاد مشکلات اقتصادی برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان خواهد شد.
وی یکی از راهکارهای اصلی برای کنترل این نوسانات را کاهش وابستگی به عوامل خارجی و توسعه تولید داخلی دانست و گفت: ایران می‌تواند با تشویق سرمایه‌گذاری‌های داخلی و ارتقاء تولیدات بومی، وابستگی خود به واردات را کاهش دهد. همچنین ایجاد روابط اقتصادی پایدار با کشورهای مختلف می‌تواند ایران را از خطرات تحریم‌های بین‌المللی و بحران‌های اقتصادی حفظ کند.
ضرورت ورود سرمایه‌گذاران به کشور
توکلی کاشی با اشاره به ضرورت ورود سرمایه‌گذاران خارجی به کشور گفت: یکی از مباحثی که در اقتصاد ایران می‌تواند تحول اساسی ایجاد کند، ورود سرمایه‌گذاری خارجی به کشور است. در صورت ورود سرمایه‌گذاران خارجی و ایجاد زیرساخت‌ها و کارخانه‌ها در ایران، نه تنها تولیدات داخلی تقویت می‌شود بلکه به دلیل منافع مشترک، سرمایه‌گذاران خارجی در برابر تحریم‌ها نیز از ایران حمایت خواهند کرد. این حمایت‌ها می‌تواند فشارهای سیاسی بر کشور را کاهش دهد و در نهایت، آسیب‌های ناشی از تحریم‌ها را به حداقل برساند. این امر، همانطور که در اصول اقتصاد مطرح شده، به‌نوعی با مفهوم «پوست در بازی» یا (Skin in the Game) که توسط نسیم نیکولاس طالب مطرح شده است، هم‌راستاست؛ به این معنا که وقتی افراد و سرمایه‌گذاران در یک فرآیند اقتصادی یا سیاسی سهیم باشند، برای حفظ سلامت آن تلاش خواهند کرد.
وی بیان کرد: همچنین، یکی از مهم‌ترین مسائل اقتصادی که همواره مطرح است، تعیین نرخ تعادلی ارز در کشور است. نرخ ارز باید به‌طور خودکار و براساس نرخ تورم کشور تعدیل شود. در صورتی که این تعادل برقرار نشود، شاهد برهم خوردن تعادل اقتصادی خواهیم بود. به عنوان مثال ثبات نسبی نرخ ارز، در شرایط اقتصاد تورمی، سبب افزایش تقاضا برای واردات به‌دلیل مقرون به صرفه بودن واردات در مقایسه با تولید داخل خواهد شد و همین مسئله بر تولید کشور، رشد اقتصادی و اشتغال تأثیر منفی خواهد گذاشت، به‌ویژه در شرایط تورمی، باعث افزایش واردات می‌شود. این امر به‌نوبه خود می‌تواند تولید داخلی را تحت تأثیر قرار دهد و مشکلات اقتصادی نظیر تعطیلی کارخانه‌ها و کاهش تولیدات داخلی را به‌وجود آورد.
این کارشناس اقتصادی یادآور شد: در سال‌های گذشته به‌ویژه در دهه ۸۰ شاهد بودیم که به‌دلیل ثابت ماندن نرخ دلار، تولیدکنندگان داخلی با مشکلاتی مواجه شدند. این مشکلات از آنجا آغاز شد که با افزایش تورم داخلی، کالاهای خارجی ارزان‌تر از تولیدات داخلی شده و همین امر باعث شد تا تولیدکنندگان داخلی برای کاهش هزینه‌ها، حتی به واردات قطعات از خارج روی آورند. در این راستا، به‌طور مداوم مقاله‌هایی از تحلیلگران اقتصادی منتشر می‌شود که نرخ تعادلی ارز را با توجه به تورم داخلی و خارجی پیش‌بینی می‌کنند. این پیش‌بینی‌ها می‌تواند به سیاست‌گذاران اقتصادی کمک کند تا با اتخاذ تصمیمات به‌موقع و دقیق، تعادل ارزی را در کشور حفظ کنند.
توکلی کاشی در پایان تأکید کرد: در نهایت، با توجه به این نکات، تقویت تولید داخلی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت اقتصادی ایران ایفا کند. همچنین، توجه به نرخ ارز و تلاش برای برقراری تعادل در آن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است تا به‌صورت بلندمدت، کشور از آسیب‌های ناشی از تورم و مشکلات ارزی در امان بماند.
انتهای پیام
