چگونگی تامین معیشت امام جواد(ع)

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین یدالله مقدسی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، شامگاه ششم خردادماه در ادامه سلسله نشست‌های امام جواد(ع) شناسی که از سوی مؤسسه پرسمان برگزار شد با اشاره به نحوه تامین معیشت ائمه(ع) به خصوص امام جواد(ع)، گفت: آیا ایشان درآمد شخصی و مستقل داشتند یا اینکه از بیت‌المال بهره می‌بردند؟ این بحث در مورد همه ائمه(ع) مطرح است البته هر امامی شرایط دوران خود را دارد؛ بنده در کتاب سیره معیشتی معصومان(ع) به سیره معیشتی 14معصوم پرداخته‌ام. 

 

وی با اشاره به اصول راهبردی اقصادی در سیره معصومین(ع) با بیان اینکه تلاش پیگیر از مهمترین اصول اقتصادی ایشان است، افزود: اصل دوم، داشتن بنیه اقتصادی و اصل سوم سرمایه‌گذاری مولد است؛ اصل چهارم تهیه و ایجاد زیرساخت‌های تولید زیرا اگر فرد و جامعه زیرساخت تولیدی نداشته باشد به نتیجه نخواهد رسید؛ اصل پنجم، تنوع در سرمایه‌گذاری است و تک ساحتی نبوده است؛ اصل ششم پرهیز از رکود سرمایه و کنز کردن مانند خریدن طلا و زمین و ... و کنار گذاشتن این سرمایه‌ها، اصل بعد اقدام به موقع یا سحرخیزی در کار؛ اصل هشتم تعیین نرخ دستمزد پیش از کار است.

 

مقدسی اضافه کرد: اگر دستمزد تعیین نشود ممکن است بعدا نیروی کار تقاضای مبلغ بیشتر بکند و باعث اختلاف شود ولی اگر مبلغ تعیین شد خوب است که صاحب کار بعدا مبلغ بیشتری دستمزد بدهد؛ اصل دیگر سود به اندازه و جلب رضایت مشتری است زیرا اگر سود مضاعف باشد رضایت مشتری جلب نخواهد شد. اصل دیگر، آینده‌نگری و اصل دوازدهم توزیع منصفانه است؛ در رواتیی از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) داریم که ایشان دستور می‌دادند وقتی کالایی در جامعه کم شد توزیع منصفانه صورت بگیرد و از احتکار کالا پرهیز شود. 

 

این پژوهشگر با بیان اینکه تعادل در مصرف اصل دیگر در سیره معیشتی معصومین(ع) است و اصل بعدی معیارمندی هزینه‌های غیرشخصی است به منابع درآمدی امام جواد(ع) اشاره کرد و افزود: مراد از این درآمد، درآمد شخصی است و نه عمومی مانند وجوهات و ...؛ درآمد ایشان تولیدی و غیرتولیدی بود و در دوران امام جواد(ع) طبیعتا زراعت عمده شغل مردم بود و امام هم چه با میراث و چه از طریق خریدن به کار زراعت مشغول بودند؛ بخشی از این زمین‌ها، ملکی و برخی هم موقوفات بود؛ موقوفات به موقوفات اجداد طاهرین ایشان بازگشت داشته است.

 

وی ادامه داد: امام کاظم(ع) در روایتی که کلینی و تهذیب و بحار آن را نقل کرده‌اند فرموده‌اند موقوفات پیامبر(ص) که به حضرت زهرا(س) رسید و بعد امام علی(ع) زمین‌هایی را آباد و وقف کرده بود، اختیار آن نسل به نسل به ائمه بعد منتقل شده است و امام از حق تولی بهره می‌بردند و زمین‌های ملکی مانند زمین‌هایی بود که خاندان ابوطالب(ع) داشتند و به تدریج به امام جواد(ع) رسید.

مقدسی با بیان اینکه مزرعه ینبع(در غرب مدینه) از مزارعی است که حضرت علی(ع) آن را آباد کردند و به امام جواد(ع) رسیده بود، گفت: امام کاظم(ع) هم املاکی خریده و آباد کرده بودند که به امام رضا(ع) سپس امام جواد(ع) رسید؛ در روایت تعبیر مشربه آمده است؛ وشاء براساس این رویات گفته است که من خدمت امام جواد در مشربه فلان رسیدم؛ مشربه به معنای چشمه است؛ این مشربه در اطراف مدینه قرار داشت و امام(ع) در آنجا منزل داشتند و باغ و درخت داشتند؛ کلینی از احمد بن خالد نقل کرده است که امام جواد(ع) فردی را به عنوان سرپرست مالی خود تا زمان به بلوغ رسیدن امام هادی(ع) تعیین فرمود. 

 

مقدسی با اشاره به درآمدهای غیرتولیدی، افزود: بخشی از این درآمدها از ناحیه تجارت، هدایا و نذورات و بخشی هم مربوط به خمس است که سهمی از آن برای خود امام(ع) و مابقی برای سادات فقیر است؛ در خصوص تجارت روایت داریم ایشان کارپرداز اقتصادی داشته است و او را برای تجارت بزازی فرستاده بود ولی بار وی مورد سرقت قرار گرفت؛ این کارپرداز وقتی این اتفاق افتاد نامه‌ای به امام(ع) نوشت که اینطور شده است و امام(ع) به ایشان دلداری داد و این نامه نشان می‌دهد که ایشان تجارت داشتند. در برخی روایات دیگر هم تاکید شده است که به خرید و فروش بپردازید.

 

مقدسی تصریح کرد: برخی اموال وقف امام(ع) و نذر ایشان می‌شد و هدیه به ایشان می‌دادند که روایاتی مؤید این مسئله است؛ در قم، اهواز و همدان برخی از شیعیان موقوفاتی برای امام جواد(ع) داشتند که محصول آن را برای امام می‌بردند یا اینکه اجازه مصرف می‌گرفتند؛ مثلا علی بن مهزیار نامه‌ای به امام نوشتند که شخصی بخشی از اموال خود را وقف شما کرده است و امام(ع) دستور لازم را دادند. بخش دیگری از اموال هم هدایای حکومتی و مردمی بود؛ امام(ع) در پذیرش هدایا، معیار داشتند، اگر حاکم وقت هدیه‌ای به امام(ع) می‌داد که قصد تحقیر امام(ع) در آن نبود ایشان نمی‌پذیرفتند ولی اگر تحقیر در آن نبود و تکریم بود می‌پذیرفتند.

 

وی افزود: نقل است که معاویه خواست به امام مجتبی(ع) هدیه بدهد و ایشان را تحقیر کند ولی نپذیرفتند؛ در سیره امام سجاد(ع) هم مورد مشابهی وجود دارد. مامون دومیلیون درهم در هنگام ازدواج به امام جواد(ع) داد و امام پذیرفت و یا معتصم عباسی در اواخر عمر امام جواد(ع) سالانه هدایایی برای امام می‌فرستاد. 

مقدسی بیان کرد: هدایای مردمی هم اگر شبهه‌ناک بود نمی‌پذیرفتند؛ در مورد هدایای حکومتی این شبهه مطرح است که چطور امام(ع) هدیه حاکم ظالم را قبول می‌کرد؛ امام(ع) از این راه استیفای حق می‌کردند زیرا بیت‌المالی که در اختیار حاکم بود حق امام(ع) مسلمین است نه حاکم ظلم و امام(ع) برای اینکه بخشی از حق خود را بگیرند این هدایا را قبول می‌کردند که در حقیقت حقوق خودشان بود. در مورد خمس هم این مسئله به خصوص در دوره امام صادق(ع) مطرح شد زیرا از دوره امام علی(ع) تا زمان امام باقر(ع) پرداخت نمی‌شد و چون بنی امیه به شیعیان ظلم می‌کردند حضرت علی(ع) اجازه دادند که پرداخت نشود ولی از دوره امام صادق(ع) این کار رواج یافت و امام رضا(ع) به خصوص استیفای خمس از شیعیان می‌کردند و جزء منابع درآمدی ایشان بود. 

 

وی اضافه کرد: امام جواد(ع) هم وقتی از بصره و بغداد درخواست کردند که خمس ندهیم ایشان فرمودند اگر الان ندارید بعدا بپردازید و برای برخی مردم از قم هم چنین نامه‌هایی وجود دارد؛ هزینه زندگی امام جواد(ع) به تناسب شخصیت اجتماعی‌شان بالا بود مثلا در روایت داریم که امام جواد(ع) در 27 رجب روزه گرفتند و وقتی افطار کردند خدم و حشم امام(ع) بر سر سفره نشستند که تعداد قابل توجهی بودند ضمن اینکه فقرا و مستمندان به امام(ع) مراجعه می‌کردند و خمس هم در این موارد هزینه می‌شد البته راه‌های دیگری هم برای هزینه خمس وجود دارد که جای بحث مستقل دارد.