دلایل ازدواج ائمه(ع) با کنیزان

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی نورمحمدی؛ استاد حوزه علمیه، شامگاه 14 خرداد ماه  در سلسله نشست‌های علمی امام جواد(ع)شناسی با اشاره به آیه 25 سوره نساء«وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلًا أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِنْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ مِنْ فَتَيَاتِكُمُ الْمُؤْمِنَاتِ L» ازدواج با کنیز شرایط خاصی دارد، گفت: خداوند در این آیه شریفه فرموده است با زنان مؤمنه و آزاد ازدواج کنید و اگر نتوانستید با کنیزان؛ بنابراین ازدواج با کنیز به صورت عادی منع شده است و شرایط خاص لازم است تا کسی با کنیز ازدواج کند که بنده چندین دلیل در مورد چرایی ازدواج ائمه(ع) با کنیزان اقامه خواهم کرد.

وی با بیان اینکه سیاست تدریجی اسلام حذف کنیزداری بوده است، افزود: ائمه(ع) هم در این راستا تلاش کردند تا این موضوع محقق شود. عبدالملک بن مروان به امام سجاد(ع) می‌گوید شما  چرا با کنیز ازدواج کردی و در شان شما نیست ولی امام(ع) در پاسخ به او فرمودند: خداوند با اسلام پستی‌ها را بلند گردانید و کاستی‌ها را جبران کرد و حقیرها را کریم کرد بنابراین ازدواج با کنیز آزادشده مسلمان ننگ نیست و پیامبر هم با همسر برده‌اش ازدواج کرد؛ این نشان می‌دهد هنوز جامعه برده و کنیز را انسان پست حساب می‌کند.

نورمحمدی بیان کرد: هشام بن عبدالملک به زیدبن علی می‌گوید شنیده‌ام تو سودای خلافت در سر داری در حالی که تو کنیززاده هستی و زید جواب داد که اگر کنیز بد بود اسماعیل فرزند ابراهیم(ع) خلیل کنیززاده نمی‌شد. ابویقظان از نسب‌شناسان برجسته عرب می‌گوید قریش به ام‌ولدها توجهی نداشت تا اینکه بهترین قریش مانند علی بن الحسین از کنیز زاده شد. بنابراین می‌بینیم که تعداد قابل توجهی از ائمه(ع) با کنیز ازدواج کردند تا کنیزی و برده‌داری از بین برود.

استاد حوزه علمیه، گفت: دلیل دیگری که می‌توان برای چرایی ازدواج ائمه با کنیز آورد بحث نسب است؛ در قرآن داریم خداوند فرمود ما برای اینکه شما راحت‌تر بتوانید از پیامبر(ص) اطاعت کنید کسی را از بین خود شما انتخاب کردیم: رسول من انفسکم. ایرانیان از مامون حمایت کردند زیرا مادر او ایرانی بود یا ترکان ماوراءالنهر از معتصم عباسی حمایت کردند زیرا مادر او ترک بود بنابراین وقتی نسب و خون در بین باشد عرق ایجاد می‌کند؛ وقتی ائمه(ع) از دورانی با کنیزان از مناطق مختلف ازدواج کردند می‌تواند به جهانی بودن نهضت امام مهدی(عج) کمک کند زیرا مادر و مادربزرگ و چند نسل عقب‌تر از جانب مادر همه کنیزانی از مناطق مختلف دنیا هستند. 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه اسلام آمد که کنیزداری را حذف کند، اضافه کرد: ولی وقتی فتوحات ایجاد شد و کنیزانی از مناطق مختلف با چهره‌های زیبا وارد جامعه اسلامی شدند مورد سوء استفاده قرار گرفتند و تجارت برده‌داری رونق و فساد اجتماعی و جنسی و اقتصادی رواج یافت حتی کنیزانی که همسر خلیفه و معشوقه خلیفه بودند به خاطر زیبایی جسمی به این جایگاه رسیده بودند و ائمه(ع) باید این فرایند را اصلاح می‌کردند. 

یکی از رموز ازدواج با کنیز

وی افزود: نکته دیگر اینکه خلفا همواره با ائمه(ع) مشکل داشتند؛ یکی از راه‌های تحت فشار قرار دادن ائمه(ع) از طریق همسر و طایفه همسرشان بود؛ وقتی همسر امام از طایفه هاشمی بود خلیفه به بنی‌هاشم فشار زیادی وارد می‌کردند لذا ایشان با کنیزان ازدواج می‌کردند که این مسئله رخ ندهد و اهرم فشار از دست خلفا بیرون می‌رفت.

نورمحمدی با بیان اینکه یکی دیگر از دلایل ازدواج با کنیز حفظ جان امام بعدی بوده است زیرا کسی تصور نمی‌کرد که فرزند کنیز، امام باشد، گفت: یکی دیگر از دلایل این بود که ازدواج با دختران امام مانند امام کاظم(ع) باعث بالارفتن جایگاه دامادها می‌شد و آنان هم از این جایگاه سوءاستفاده می‌کردند لذا ایشان اجازه ازدواج به دختران را ندادند و مسئله دیگر کم‌هزینه بودن ازدواج با کنیزان بود؛ ائمه(ع) همیشه در سعه مالی نبودند زیرا بیشتر مال و اموالشان را وقف کمک به دیگران می‌کردند بنابراین با ازدواج با کنیز تلاش می‌کردند تا بتوانند کم‌هزینه‌تر زندگی کنند.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: زنان آزاد و اصل و نسب‌دار وقتی همسر رسمی امام می‌شدند جایگاه و قدرت پیدا می‌کردند که می‌توانست برای جان امام خطرآفرین باشد کما اینکه برخی از همسران پیامبر(ص) که آزاد بودند مشکلاتی برای ایشان ایجاد کردند ولی وقتی با کنیز ازدواج می‌کردند این مشکلات وجود نداشت. 

تکثیر نسل

وی ادامه داد: دلیل دیگر تلاش ائمه(ع) برای تکثیر نسل بود؛ مثلا از امام حسین(ع) فقط امام سجاد(ع) باقی ماند؛ ائمه(ع) برای تکثیر نسل با کنیزان ازدواج می‌کردند و چون مرگ و میر فرزند زیاد بود و برخی هم باردار نمی‌شدند لذا تعدد ازدواج با کنیزان هم وجود داشت و ائمه(ع) هم مانند امام کاظم(ع) همسران کنیز متعدد داشتند تا نسل ایشان تکثیر شود. از سویی خلفای عباسی گاهی به صورت دسته‌جمعی بنی هاشم را از بین می‌بردند و یا در جنگ‌ها و مبارزات کشته می‌شدند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، افزود: مسئله دیگر حفظ جان امام بعد بود زیرا اگر امام(ع) مثلا فقط دو فرزند می‎‌داشت خطر برای او بیشتر از وقتی بود که یک امام چند فرزند داشت و به صورت پوششی عمل می‌کردند و دلیل دیگر هم اینکه ائمه(ع) کنیزان را قبل یا بعد از ازدواج آزاد می‌کردند و از جهت فقهی هم ام‌ ولد یعنی کینزی که بچه داشت بعد از وفات صاحبش، خود به خود آزاد می‌شدند.    

وی تاکید کرد: نتیجه بحث آن که ازدواج با کنیز آزادنشده بدون شرایط ویژه از نظر قرآن مذموم است لذا ائمه(ع) عمدتا قبل از ازدواج با کنیزان آنان را آزاد کردند یا بعد از ازدواج آزاد می‌کردند.