استاد دانشگاه مک مستر کانادا در گفت‌وگو با ایکنا:
راهپیمایی اربعین نمادی از مقاومت در برابر ظلم و فریاد «نه» به بی‌عدالتی است
استاد مطالعات دینی دانشگاه مک مستر کانادا می‌گوید: راهپیمایی اربعین، مانند نهضت امام حسین(ع)، نمادی از مقاومت در برابر ظلم و مظهر این حقیقت است که نمی‌توانیم در مواجهه با بی‌عدالتی‌ها ساکت بمانیم.
پروفسور لیاقت تکیم، اصالتاً اهل زنگبار تانزانیا است. او هم‌اکنون استاد کرسی شارجه در زمینه اسلام‌شناسی در دانشگاه مک مستر کانادا و یک محقق شناخته شده بین‌المللی در زمینه مطالعات اسلامی است. او نویسنده و مترجم هشت کتاب است و نهمین کتابش در مورد تفسیر قرآن در دست نگارش است. او بیش از ۱۴۰ اثر علمی منتشر کرده و در بیش از ۱۲۰ کنفرانس دانشگاهی در سراسر جهان سخنرانی کرده است. تحقیقات او شامل اصلاح در اندیشه اسلامی، تفسیر قرآن، حقوق اسلامی، جوامع مهاجر، عرفان، اسلام هراسی و مسائل جنسیتی است.
این استاد مطالعات دینی در گفت‌وگو با ایکنا تصریح کرد: راهپیمایی اربعین، مانند جنبش امام حسین(ع)، نمادی از مقاومت در برابر ظلم و بی‌عدالتی است؛ اربعین یکی از بزرگترین گردهمایی‌های مذهبی سالانه جهان است که در سال‌های اخیر بیش از ۲۱ میلیون زائر را به کربلا در عراق کشانده است. من فکر می‌کنم که اربعین خود، نماد ایستادگی در برابر بی‌عدالتی و استبداد است و پیام این جنبش باید به تمام جهان منتقل شود.
متن کامل مصاحبه در ادامه آمده است:
ایکنا ـ پروفسور تکیم! اربعین اغلب به عنوان بزرگترین گردهمایی صلح‌آمیز سالانه در جهان توصیف می‌شود. از نظر شما، چه چیزی (نه فقط از نظر مقیاس، بلکه از نظر معنا و پیام) اربعین را از سایر زیارت‌های مذهبی متمایز می‌کند؟
دلیل تفاوت اربعین با سایر زیارت‌های مذهبی، نه فقط از نظر مقیاس، بلکه از نظر معنا و پیام آن است. معنا و پیام اربعین به روحیه فداکاری مربوط است. نه تنها فداکاری، بلکه روح ایستادگی در برابر بی‌عدالتی و ظلم پیام قیام امام حسین(ع) است.
فکر می‌کنم این رویداد از بسیاری جهات به ما می‌گوید که پیروزی ظاهری ممکن است موقتی باشد، اما پیروزی واقعی، پیروزی اخلاقی است؛ اینکه شما برای حقیقت ایستادگی کنید، پیروز نهایی هستید زیرا ظالم ممکن است موقتاً پیروز شود، اما پیروزی نهایی و ابدی زمانی است که شما برای عدالت، برابری و حقیقت قیام کنید و تسلیم ظلم نشوید.
ایکنا ـ اهمیت الهیاتی اربعین را در چارچوب وسیع‌تر معنویت شیعه چگونه تفسیر می‌کنید؟ اربعین از چه جهاتی به عنوان ادامه روایت کربلا عمل می‌کند؟
پاسخ به این سؤال در جواب سؤال اول داده شد. چیزی که می‌خواهم اضافه کنم این است که ما نه تنها باید به ارزش‌های امام حسین(ع)، بلکه به تسلیم و ارادت کامل او به خداوند نیز توجه کنیم. این اهمیت معنوی اربعین و کربلا به طور کلی است، به این معنی که حتی تا آخرین شب، امام حسین(ع) یک شب دیگر برای عبادت، تسلیم و دعا به درگاه خداوند مهلت خواست.
علاوه بر این، حتی در میدان نبرد، او از طرف خود، جنگ را متوقف کرد تا دعا کند. این به ما روح معنویت را در اسلام به طور کلی و در مورد امام حسین(ع) به طور خاص نشان می‌دهد. اکنون ادامه روایت کربلا در زندگی به ما بستگی دارد.
ایکنا ـ چگونه اربعین به محور وحدت‌بخش برای جامعه جهانی شیعه، از جمله شیعیان خارج از کشور تبدیل شده است و چگونه این موضوع در آیین‌ها یا روایت‌های به اشتراک گذاشته شده در مسیر اربعین منعکس می‌شود؟
اربعین قطعاً به یک محور وحدت‌بخش تبدیل شده است، زیرا شیعیان از نقاط مختلف جهان، از صدها کشور به عراق می‌آیند تا نه تنها در غم امام حسین(ع) شریک شوند و فداکاری‌های او را گرامی بدارند، بلکه با یکدیگر ارتباط برقرار کنند؛ ببینند دیگر شیعیان چگونه زندگی می‌کنند؛ چگونه برای امام حسین(ع) فداکاری کرده‌اند و در عین حال بتوانند در سطح معنوی بسیار عمیقی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و در این آیین‌ها سهیم شوند.
اساس تشیع یکی است. بدیهی است که تفاوت‌های فرهنگی وجود دارد، زیرا مردم از کشورهای مختلف می‌آیند. اما اتفاقی که می‌افتد این است که اربعین به نمادی وحدت‌بخش برای شیعیان از نقاط مختلف جهان تبدیل شده است. همه برای بزرگداشت فداکاری‌های والای امام حسین(ع) به آنجا می‌آیند.
ایکنا ـ در فضای رسانه‌ای و سیاسی امروز، اربعین با وجود عظمتش، در سطح بین‌المللی کمتر مورد توجه بوده است. به نظر شما چرا چنین نمایش قدرتمندی از فداکاری اغلب در گفتمان جهانی نادیده گرفته می‌شود یا به حاشیه رانده می‌شود؟
فکر می‌کنم بخشی از مشکل خود ما هستیم؛ یعنی ما، پیروان امام حسین و پیروان اهل بیت(ع)، به رسانه‌ها مراجعه نکرده‌ایم و برایشان توضیح نداده‌ایم که امام حسین که بود و چه فداکاری‌هایی کرد.
باید حضور بسیار پررنگ‌تری در رسانه‌ها در سطوح مختلف داشته باشیم؛ چه رسانه‌های اجتماعی، تلویزیون، چه روزنامه‌ها، امروز، رسانه‌های اجتماعی بسیار بسیار قدرتمند هستند. فکر نمی‌کنم که ما واقعاً از رسانه‌های اجتماعی برای درک فداکاری‌های امام حسین و اینکه چرا اربعین برای ما بسیار مهم است، به خوبی استفاده کرده باشیم.
ایکنا ـ مهمان‌نوازی مردم عراق ـ از طریق هزاران موکب که غذا، مراقبت‌های پزشکی و اقامت رایگان ارائه می‌دهند ـ به یکی از ویژگی‌های تعیین‌کننده اربعین تبدیل شده است. چه اصول اخلاقی یا معنوی در اندیشه شیعی زیربنای این سنت خدمت فداکارانه است؟
معتقدم آنچه این رویداد به ما آموخته است، حس والای فداکاری، بخشش، مهربانی و عشق به یکدیگر است. اینکه امام حسین نه تنها ما را به هم پیوند می‌دهد، بلکه ارزش‌هایی را بنا نهاده است که می‌توانیم جلوه‌های آن را نه تنها در بخشیدن یا ارائه غذا و خدمات پزشکی و اقامت رایگان، بلکه عشق و محبت به یکدیگر شاهد باشیم؛ ما با عشق خود به امام حسین(ع) و عشق به اهل بیت(ع) به هم پیوند خورده‌ایم و البته در عشق خود به خداوند یکی می‌شویم.
اینکه علی‌رغم تفاوت‌هایمان که عمدتاً فرهنگی و سطحی است؛ در سطح درونی و معنوی‌تر، حس عمیقی از پیوند به یکدیگر داریم و این به خاطر امام حسین(ع) و اربعین است.
ایکنا ـ چگونه می‌توانیم نمادگرایی اربعین را به عنوان پاسخی به بی‌عدالتی و استبداد در زمینه‌های معاصر درک کنیم؟ به خصوص که جنبش‌های عدالت‌خواه در سراسر جهان به‌طور فزاینده‌ای کربلا را به عنوان یک چارچوب اخلاقی معرفی می‌کنند.
این سؤال بسیار مهم است. فکر می‌کنم که خود اربعین نماد ایستادگی در برابر بی‌عدالتی و استبداد است. پیامی است که باید به تمام جهان منتقل کنیم. اینکه اربعین خود یک احساس است. به همین دلیل است که ما عزاداری می‌کنیم. این راهی برای ارتباط با رنج امام حسین(ع) است؛ اینکه ما خون خود را می‌دهیم، همه چیز را می‌دهیم، اما اجازه نمی‌دهیم ارزش‌های الهی و آموزه‌های پیامبر(ص) از بین برود یا کمرنگ شود. به عبارت دیگر، اربعین نماد این حقیقت است که نمی‌توانیم در مواجهه با بی‌عدالتی‌ها ساکت بمانیم یا سکوت کنیم.
بنابراین، در مورد غزه می‌بینیم که عمدتاً شیعیان ایران و سایر نقاط جهان هستند که نه تنها انزجار خود را از آنچه اتفاق افتاده نشان داده‌اند، بلکه تا حد امکان به مردم غزه کمک کرده‌اند و در برابر ستمگران ایستاده‌اند.
ایکنا ـ در نهایت، به نظر شما اربعین چه پیامی برای مخاطبان غیرمسلمان امروز دارد؟ آیا میراث امام حسین(ع) و آیین اربعین می‌تواند به عنوان پلی برای گفت‌وگوی عمیق‌تر بین ادیان یا رفتاری انسان‌گرایانه عمل کند؟
این سؤالی مهم است زیرا، به‌ویژه در غرب که ما در آن هستیم، گفت‌وگوی زیادی بین مسلمانان و غیرمسلمانان وجود دارد. مهم است که روایت کربلا را در این گفت‌وگو بگنجانیم. به عبارت دیگر، ما امام حسین(ع) را نه تنها به عنوان یک شخصیت شیعه، بلکه به عنوان یک شخصیت انسانی می‌بینیم زیرا ارزش‌هایی که او برای آنها ایستادگی کرد بین همه انسان‌ها، صرف نظر از مسلمان یا غیرمسلمان بودن مشترک است.
بله، فداکاری امام حسین(ع) می‌تواند و باید به عنوان پلی برای گفت‌وگوی عمیق بین ادیان در سطحی متفاوت عمل کند. اما باید مطمئن شویم که در طول گفت‌وگو، در سخنرانی‌هایمان، در مدارسمان یا هر آنچه که آموزش می‌دهیم، روایت امام حسین(ع) را به تصویر بکشیم و برای غیرمسلمانان توضیح دهیم؛ به خصوص اینکه بگوییم امام حسین(ع) که بود. چرا تا به امروز عزاداری می‌کنیم؟ بسیاری از مردم می‌پرسند که چرا برای امام حسین(ع) گریه می‌کنید؟
باید سعی کنیم به آنها توضیح دهیم که این کار به منظور تثبیت این باور انجام می‌شود که این فداکاری‌ها و نمونه‌های والایی که امام حسین(ع) برای ما بیان کرده است، هرگز فراموش نشوند و مهم‌تر از آن، این ارزش‌ها را در زندگی روزمره خود باور داشته و عملی کنیم.
گفت‌وگو از محمد علی حق‌شناس
ترجمه از محسن حدادی
مطالب مرتبط
