Bir çox həqiqətləri ağılla dərk edə bilməmək
Tehran Universitetinin Quran və İtrət Tələbə Məktəbinin elmi heyətinin üzvü Hani Çitçianın “Tövbə” surəsində tədəbbür ilə bağlı mülahizələr silsiləsinin iyirmi dördüncüsü keçirilib. O, burada “Cəmiyyətin birliyinin yüksəldilməsində Peyğəmbərin rolu” barədə danışıb. Onun mətnini aşağıda oxuya bilərsiniz:
“Müddəssir” surəsinin 30-cu ayəsində buyurulur: [və] onun [cəhənnəm] üzərində on doqquz [mühafizəçi] var”. Bu ayədə incə bir məqam var. Xüsusilə bizim üçün ki, vəhyə inanırıq. Surə əsasən təfəkkür və düşüncələr surəsidir. Çox vaxt siz bir düşüncə və inanc sistemini qəbul edirsiniz. Amma burada Allah elə bir şey deyib ki, sən düşüncənlə onu nə təsdiq edə, nə də rədd edə bilərsən. Allah ki, bu 19 rəqəmini dedi, müşriklər dedilər ki, bu nə gülməli oyunlardır? 19 rəqəmi nə deməkdir? Məsələn, 18 nəfər olsa, din batil olarmı? Sonra siz, möminlər də deyirsiniz ki, ilahi, nə olsun? Bu 19-u niyə belə deyirsən? Bu rəqəmin bizim inanc sistemimiz üçün nə fərqi var?
Çox həqiqətləri ağılla dərk etməmək
Bu surədə çox mühüm bir müddəa var. O da budur ki, sən həqiqəti öz təfəkkürünlə dərk edirsən, amma çox həqiqətləri təfəkkürünlə dərk etməməlisən. Həqiqət sizin ağlınızdan çox-çox yüksəkliklərdədir, Desən ki, mən həqiqəti ancaq öz ağlımla qəbul edirəm, həqiqətin çoxlu sahələrini dərk edə bilməzsən. Siz bütün həqiqəti öz dərkiniz çərçivəsində axtara bilməzsiniz. Fikriniz hər şeyin doğruluğunu təsdiq etməməlidir. Din rasionallıq çərçivəsində danışır, ağıl həqiqətin bir çox ölçülərini təsdiq edə bilməz, çünki onun lazımi alətləri və məlumatları yoxdur. "Müddəssir" surəsində ilk vurulan bu mismar hökmlərdən sonra gəlir və müsəlmanlar niyə deyə soruşurlar?
Ağıl ona çatan informasiya dairəsində tanıya bilir. ağıl əlini vəhyə verən bir uşaqdır. Vəhyə inamın rasional əsası olmalıdır. Bütün məzmunları ağılla inkişaf etdirmək olmaz. Din rasionallığı təşviq etmək üçün gəldi və hər zaman başa düşmək lazım deyil. Burada ağılın çiçəklənməsi onun hərəkət şüasıdır. O, əvvəlcə başa düşmür, getdikcə anlayır. İnsan ağılsız qalmamalıdır, lakin bu bu yolu getmək düşüncə və iman gücü tələb edir. Düşüncə və imanla birlikdə hərəkət etmək lazımdır. Din mütləq insanı inkişaf etdirməlidir. Digər tərəfdən imansız təfəkkür faydasızdır. Təfəkkür və iman birlikdə insanı inkişaf etdirir.
Allah axmaq və pis qəlbli imanı istəmir; Ona görə də ilk andan hər ikisinə verdiyi suallarla onları çətinliyə salır. Pis qəlbli və ya axmaq olmamaq çox vacibdir. Təlim və tərbiyədə şagird müəllimə güvənməsə, inkişaf olmayacaq.
4106254
