عقلانیت عملی خواجه نصیر؛ مبنایی برای پاسخ به سؤالات اخلاق کاربردی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، در همایش بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی که امروز دوشنبه با موضوع اخلاق و فلسفه به همت انجمن حکمت و فلسفه ایران برگزار شد، به بیان نکاتی درباره خواجه نصیرالدین طوسی و نظریه وی در باب اخلاق پرداخت.
خسروپناه با بیان این که خواجه نصیرالدین یک شخص نیست، او را یک پارادایم، یک اندیشه و یک جریان فکری خواند و افزود: اگر خواجه نصیر الگوی علمی ما واقع شود تحولات خوبی در حوزه‌های مختلف و حتی در علوم پایه اتفاق می‌افتد.
وی خواجه نصیر را از بسیاری از متفکران دیگر موفق‌تر دانست و بیان کرد: سرّ موفقیت جامع خواجه نصیر آن گونه که از رساله سیر و سلوک او پیداست در این است که بر پذیرش سخن حق از هر شخصی و با هر دینی تأکید داشته است.
وی در ادامه به بحث حسن و قبح پرداخت و گفت: در این جا سؤال این است که حسن و قبحی که به افعال نسبت داده می‌شود، ذاتی فعل است یا به جعل جاعل بستگی دارد؟ اشاعره معتقدند که حسن و قبح افعال شرعی است و فعل هم ثبوتاً حسن و قبح خود را از شارع می‌گیرد و هم اثباتاً؛ مانند پوزیتویست‌هایی که اخلاق را اعتباری می‌دانند و می‌گویند وقتی که عرف فعلی را حسن دانست، حسن می‌شود. اما معتزله در مقابل این‌ها قرار دارند و خواجه هم بر آن است که حسن و قبح عقلی است و اگر عقلی نباشد شرعی هم نخواهد بود.
خسروپناه با اشاره به این که با مراجعه به آثار فلاسفه به نظر می‌رسد که آن‌ها منکر حسن و قبح عقلی هستند، گفت: گویا فلاسفه مانند اشاعره سخن گفته‌اند و خواجه این سؤال را مطرح کرده است که چگونه ممکن است که فیلسوفی مانند ابن سینا منکر حسن و قبح عقلی شود؟ و جوابی که می‌دهد این است که ما یک عقل نظری داریم و یک عقل عملی داریم و این که فلاسفه منکر حسن و قبح عقلی شده اند منظور این است که حسن و قبح عقلی را ما با عقل نظری درک نمی کنیم چرا که عقل نظری مدرک هست و نیست هاست و لذا آن جا که منکر حسن و قبح عقلی شده اند، منکر حسن و قبح عقلی عقل نظری شده اند لکن عقل عملی حسن و قبح را درک می کند و آن را هم بالبداهه درک می کند.
وی ادامه داد: خواجه می گوید با عقل عملی اگر ما تصوری از حسن عدالت و قبح ظلم داشته باشیم تصدیق می کنیم که عدل حسن است و ظلم قبیح است. بنابراین فلاسفه حرف اشاعره را نمی‌زنند و نباید خیال کرد که مانند اشعریون می‌اندیشند، چون اشعری در کلاس ابتدایی اندیشه قرار دارد.
رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران عنوان کرد: بنابراین اگر ما از حسن و قبح اخلاقی سخن می‌گوئیم، خواجه مبنای آن را بر عقل عملی گذاشته است و نه بر عقل نظری و عقل عملی را هم شامل بدیهی و نظری می‌داند.
خسروپناه در ادامه با بیان این که امروزه باید با کمک این عقلانیت عملی که خواجه تدوین کرده است، به حوزه اخلاق کاربردی و اخلاق حرفه‌ای وارد شویم، عنوان کرد: این‌ها بسیار محل نیاز ماست؛ چون ما نیاز داریم که برای مثال به سؤال های اخلاق پزشکی به لحاظ فلسفی جواب بدهیم. بر همین اساس به نظر من بهترین متد و روش برای پاسخ به اخلاق پزشکی و اخلاق مهندسی و ... همین عقلانیت عملی است که خواجه تدوین کرده است.
وی افزود: با عقل عملی که مبنای آن بدیهیات عقل عملی است، که حسن عدالت و قبح ظلم است، می‌توان بعضی از مسائل عدالت و ظلم را در حوزه مهندسی و پزشکی تشخیص داد که البته این نیاز به یک کار ویژه دارد.