هوشمندی امام‌ سجاد(ع) در نشر حقایق دینی در شرایط خفقان با ابزار دعا

عباس تقویان، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در خصوص ویژگی‌های مضامین صحیفه سجادیه، گفت: در بین ادعیه که از ائمه اطهار(ع) باقی مانده است، صحیفه شریف سجادیه، تنها مجموعه‌ای است که در ‌‌نهایت کمال به صورت یک کتاب به دست ما رسیده است.
تقویان ادامه داد: این کتاب با توجه به دورانی که امام سجاد زندگی می‌کرد و شرایط بسیار خفقان‌آلود و پرفشاری بود و در زمان خلاقت خلفای بنی‌امیه و بنی‌مروان به عنوان ابزاری تربیتی برای مبارزه استفاده شده بود، امام سعی کرده‌اند که در قالب تعلیم و تربیت و دعا به نشر حقایق و معارف دینی بپردازدند.

مضامین صحیفه سجادیه
وی افزود: اگر یک بررسی اجمالی از مضامین صحیفه سجادیه داشته باشیم، می‌بینیم مضامینی از همه عرصه‌های اجتماعی، سیاسی، تربیتی، فرهنگی و اخلاقی در صحیفه وجود دارد. صحیفه سجادیه مشتمل بر ۵۴ دعاست که برخی از دعا‌ها بلند و برخی دیگر کوتاه و متوسط هستند، ولی بدون استثنا در همه این دعا‌ها مضامین گسترده‌ای وجود دارد و مطالب امام سرشار از مطالبی است برای کسانی که مستعد رشد در زمینه‌های مختلف هستند.
تقویان تصریح کرد: در بین این مضامین در شکایت از ستمگران در دعای چهاردهم مطالبی با مضامینی بلند را می‌بینیم یا دعای امام در خصوص مقابله با سختی و مشقت‌ها و کیفیت مواجهه با این مشکلات مصائب را داریم. و سلسله‌ای از مضامین بالایی که در زمینه تعلیم و تربیت اخلاقی مانند توصیه حق والدین فرزندان، حق فرزندن و دعایی که ایشان در خصوص مرزداران سرزمین اسلامی دارند نیز از همین دست دعاهاست.
وی ادامه داد: خواننده وقتی مجموعه دعاهای صحیفه سجادیه را می‌بیند به هوشمندی خاص امام در انتقال مطالب دینی در زمینه‌های مختلف و در قالب دعا پی‌ می‌برد.

هدف از دعا برای مرزبانان
تقویان در پاسخ به اینکه تفکیک بین دفاع از حکومت جور و سربازان این حکومت در مرزبانی چگونه لحاظ شده است، گفت: امام در زمانی زندگی می‌کردند که برخی از خلفای بنی‌امیه و بنی‌مروان در دوره‌های گوناگون از عبدالملک بن مروان تا هشام بن عبد الملک یا ولید بن عبدالملک حضور داشتند. ایشان در مدینه زندگی می‌کردند و مرکز خلافت شام بود و جنبش‌های اجتماعی مختلفی اتفاق می‌افتاد. در یک سال بعد از عاشورا حادثه حره اتفاق افتاد و آن حمله فاجعه بار رخ داد.
وی ادامه داد: امام به طور خاص وقتی در باره مرزبانان دعا می‌کنند، ناظر بر یک سری مصادیق اجتماعی هستند که در آن مرزدارانی در جهاتی مختلف حضور داشته و باطنا و ظاهرا دست به حرکاتی ایضائی بر علیه حکومت مرکزی می‌زدند و هم به لحاظ کلی قضیه برای زمان خود و همه زمان‌ها درباره رزمندگان در عرصه مسائل اجتماعی نظر داشته‌اند.

فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی امام سجاد(ع)
تقویان در پاسخ به این پرسش که فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی امام (ع) در تاریخ شیعه چگونه بوده‌ است، گفت: در زمان امام(ع) ما با دوران پر ماجرایی روبرور هستیم. ایشان در جریان عاشورا حضور داشتند. امام متولد سال ۳۸ (ه. ق) هستند و سال ۹۵هم به شهادت رسیده‌اند و از عمر شریفشان ۲۲ سال قبل و بقیه را پس از عاشورا سپری کرده‌بودند. از این رو یک بحث به خود عاشورا و یکی بحث به بعد از عاشورا باز می‌گردد.
وی ادامه داد: حکمت خداوند این بود که ایشان به عنوان تنها بازمانده از بنی هاشم و اهل بیت پس از این دوران نیز نقش خود را داشته باشند. نقش امام سجاد(ع) در زمان عاشورا و بعد از عاشورا و انتقال پیام عاشورا به نسل بعد قابل مطالعه است. ماجرای ایشان در کوفه و شام و نطق‌هایش ایشان بسیار در این راه موثر بود.
تقویان افزود: نقش اساسی ایشان پس از عاشورا برجسته‌تر است. ایشان ملجا و رکن اساسی شیعه شدند و در ۳۴ سال که پس از عاشورا زندگی کردند، شدیدا مورد مراقبت خلفا بوده و به خاطر وضعیت خفقان خیلی‌ها جرات نداشتند که محبت به اهل بیت را ابراز بکنند.
وی تصریح کرد: گه‌گاه که برخی از نزدیکان امام سجاد(ع) می‌پرسیدند که چرا حرکتی نکرده و جنبشی ایجاد نمی‌کند، که ایشان در ‌‌نهایت مظلومیت پاسخ می‌دادند که ما کمک‌حال و ناصر نداریم و اگر یارانی داشیم که صادقانه با ما بودند، حتما جهاد می‌کردیم.
تقویان در پایان گفت: شرایط اجتماعی امام اقتضاء می‌کرد که تاکتیک خود را عوض کنند و تاکتیکی فرهنگی و اجتماعی داشته باشند. فرزندان امام(ع) نیز به خاطر موقعیت آزادانه‌تر خود دست به جهادی علمی و عقیدتی زدند، اما ایشان پایه‌گذار آن حرکت علمی و عقدیدتی عظیم در زمان دو امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بودند. ایشان بستر حرکت علمی را آماده کرده و دست به حرکت عمیق اخلاقی و تربیتی بر مبنای تفکر توحیدی و شیعی زدند که این دستمایه حرکت علمی عمیق بعدی شد.