پالایش «تاریخ امام حسن مجتبی(ع)» از تحریف

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد‌رضا هدایت‌پناه، استادیار گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) گفت: در حال حاضر به صورت همزمان دو پروژه فکری با عناوین «منبع‌شناسی کتب تاریخی شیعه تا قرن 5» و «تاریخ امام حسن مجتبی» را به پیش می‌برم.
وی گفت: سعی کرده‌ام کتاب «منبع‌شناسی کتب تاریخی شیعه تا قرن 5» را با رویکرد جدیدی که برخاسته از 10 مولفه است، نقد و ارزش‌گذاری کنم. به زعم ما با این نگاه و رویکرد 10 گانه در منبع‌شناسی شیعه کاری صورت نگرفته است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: ارزیابان محترم که خود اهل فن هستند، وقتی کار را دیدند، گفتند مانند این کتاب یا اصلا نوشته نشده است یا اگر تالیف شده با این کیفیت علمی نیست. بنابراین من سعی نکردم یک کتاب را با رویکرد تاریخی تالیف کنم؛ در این اثر تاریخ شیعه تا قرن 5 را بازشناسی، ارزش‌گذاری و اعتبارسنجی کرده‌ام. بدون شک کتاب نواقصی دارد، اما تا به امروز کتابی با این رویکرد نداشته‌ایم.
وی گفت: ویراستاری کتاب انجام شده است و در مرحله نمایه‌گیری است. تا آخر این هفته نمایه‌گیری کتاب تمام می‌شود و امیدوار هستم تا ماه آینده کتاب عرضه ‌شود.

اخذ رویکردی تربیتی با استمداد از سیره ائمه
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه افزود: عنوان کتاب دیگری که در دست نگارش دارم «تاریخ امام حسن مجتبی(ع)» است. این کتاب بخشی از مجموعه آثار «تاریخ امامان شیعه» است که پژوهشگاه حوزه و دانشگاه  در دستور کار خود قرار داده است.
وی گفت: هدف ما در این برنامه این نیست که زاویه دیدمان به زیست اهل بیت(ع) مانند کتاب‌هایی باشد که منتشر شده ‌است. به همین دلیل، موضوعات جدیدی را در این پروژه لحاظ کردیم. به عنوان مثال، به این موضوع پرداختیم که زندگی اقتصادی ائمه، درآمدها و هزینه‌های آنها از چه محلی تامین می‌شد. ائمه در مواجهه با زندگی خانوادگی خود چگونه رفتار می‌کردند. مثلا ائمه با زن، دختران و پسران، کنیزان و غلامان خود چگونه برخورد می‌کردند. در واقع می‌خواهیم از سیره ائمه به  یک رویکرد اجتماعی و تربیتی برسیم.
وی افزود: ما در ارتباط با تاریخ امام حسن مجتبی(ع) با خلأهای روبه رو هستیم. همین خلأها با چالش‌های بسیار زیادی مواجه هستند که کار کردن در تاریخ امام حسن(ع) را دستخوش مسائل سیاسی، تحریفات و انحرافات تاریخی کرده‌اند.
هدایت‌پناه تاریخ امام حسن (ع) را  به میدان مین تشبیه کرد و گفت: اگر در میدان مین هر قدم را بدون علم برداریم امکان هر اتفاقی هست. تاریخ امام حسن مجتبی(ع) نیز در چنین وضعیت بغرنجی قرار دارد. گزارش‌ها در این تاریخ ناقص، کم و نامعتبر هستند و همگی نیز دستخوش تحریف گروه‌های سیاسی قرار گرفته‌اند. زندگی امام حسن با تبلیغات مقتدرانه دو حکومت اموی و عباسی مواجه بود؛ در حالی سایر ائمه یا با دستگاه تبلیغاتی امویان یا سازمان تبلیغاتی عباسی‌ها روبه‌رو بودند.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: اما حسن مجتبی(ع) با هر دو دستگاه درگیر بودند. امام در دوره امویان زیست می‌کردند و دستگاه تبلیغاتی امویان و زبیری‌ها با امام حسن مجتبی عناد می‌کردند و تحریف‌هایی به زندگی ایشان  وارد می‌کردند. در دوره عباسی هم به علت قیام «سادات حسنین» جد بزرگ آنها  یعنی امام حسن(ع) منکوب می‌شد. پس هم امویان و عباسیان در این قضیه مشترک شدند؛ و دو دولت مقتدر اموی و عباسی این تاریخ را دستکاری کردند. به همین دلیل احوالی که به دست ما رسیده‌اند دروغ‌های مسلمی هستند که باید با دقت دلایل تحریف و منشأ دروغ بودن آنها بسیاری از روایت‌های تاریخی را کشف کنیم.
هدایت‌پناه در خصوص منابعی که در این اثر به کار برده است، گفت: علاوه بر نوشته‌های فارسی زبان، پژوهش‌های عرب زبان و پژوهش‌های مستشرقین و دگراندیشان داخل کشور که به تاریخ امام حسن(ع) پرداختند را مورد بررسی قرار داده‌ایم و فکر کنم در نهایت به بحث تازه‌ای در خصوص امام حسن(ع) برسیم.
وی در آخر اظهار کرد: در خصوص تاریخ امام حسین(ع) آنقدر تحقیقات انجام شده‌ است که نمی‌توان به راحتی سخن تازه‌ای را طرح کرد. من در کتاب «بازتاب تفکر عثمانی در واقعه کربلا» سعی کردم به جنبه‌های کمتر گفته شده زندگی امام حسین بپردازم؛ البته نمی‌دانم جامعه فرهنگی ما تا چه میزان با این کتاب آشنا شدند، ولی پیشنهاد می‌کنم که این کتاب مطالعه شود. من  در کار جدیدی که در خصوص زندگی امام حسین می‌نویسم سعی دارم به تاریخ زندگی امام حسین(ع) با نگاهی جامع بپردازم تا حرفی درباره تاریخ امام حسین(ع) مغفول نماند.

گفت‌وگو از: سیرآنوش موسوی