مسعود ادیب تحلیل کرد؛
جهاد هیچگاه تمام‌شدنی نیست
گروه اندیشه: پیامبر اکرم(ص) جنگ و قتال با دشمنان را «جهاد اصغر» می‌خواند و بالاتر از این تلاش بزرگ‌تری وجود دارد و آن کوشش در برابر هوای نفسانی و مقاومت در برابر خواسته‌های نابجاست.
حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود ادیب، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه مفید در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، گفت: لغت جهاد از ماده «جهد» می‌آید و به لحاظ لغت عرب به معنی سختی و مشقت است؛ در واقع به هر کاری که با سختی و مشقت همراه باشد اطلاق می‌شود، پس از هر کار عادی و بدون دشواری معنای جهاد استنباط نمی‌شود.
این استاد دانشگاه افزود: واژه جهاد بیشتر در آیات مدنی به کار گرفته شده است مسلمانان زمانی که در مکه بودند تلاش بسیاری برای تبلیغ، اصلاح و تغییر وضع جامعه انجام می‌دادند اما این تلاش‌ها در غالب جنگ نمود پیدا نمی‌کرد چرا که مسلمانان این توان را نداشتند در مقابل مشرکین بایستند، پس بیشترین تلاش مسلمانان در مکه معطوف به فعالیت‌های اجتماعی و مقاومت در برابر فشارهای مشرکین بود.
ادیب افزود: در مدینه پیامبر(ص) فرمان جنگیدن را صادر فرمودند، چرا که هم توان مقابل با مشرکین را داشتند و هم مشرکین بر مسلمانان فشار زیادی وارد می‌کردند. در قرآن واژه «قتال» برای جنگیدن به کار رفته است. واژه جهاد در قرآن اعم از قتال است. در روایات پیغمبر اکرم(ص) تلاش زیادی شده است تا مردم را روشن کند که تنها مسیری که باید در آن راه کوشش کنند مسیر قتال و جنگ با دشمنان نیست، البته ایستادگی در برابر دشمن و مقاومت در برابر فشار کسانی که قصد دارند مسلمانان را سرکوب کنند ارزش است، ولی نباید تنها در این مسیر کوشش و تلاش شود. در روایاتی از پیامبر اکرم(ص) آمده است که جنگ و قتالی که با دشمنان می‌کنید «جهاد اصغر» به حساب می‌آید و بالاتر از آن تلاش بزرگ‌تری وجود دارد زمانی که از پیامبر(ص) پرسیده می‌شود این تلاش بزرگتر به امری اطلاق می‌شود می‌فرمایند «کوشش در برابر هوای نفسانی و مقاومت در برابر خواسته‌های نابجا».
ادیب افزود: کارهای خوبی که انسان در ساحت تربیت خویش انجام می‌دهد و در برابر هوای نفس خود مقاومت می‌کند، نوعی جهاد است. انسان برای درس خواندن نیاز به تلاش و کوشش علمی دارد. این تلاش در مقابل تنبلی و تن‌آسایی قرار می‌گیرد؛ برای مقابله با مشکلات اجتماعی انسان نیاز به پشتکار، پیگیری و مدارای در جامعه است و این ویژگی‌ها در مقابل بی‌صبری و خشونت و فرار از مسئولیت قرار می‌گیرد این‌ها جنبه‌های هستند که یک لذت آنی را برای انسان به همراه می‌آورند پس می‌توان گفت مقابله با هوای نفسانی و غالب کردن معیارهای عقلی بر راحت‌طلبی، خوش باشی و بی‌خیالی همانی است که در فرهنگ قرآنی و فرهنگ نبوی از آن به جهاد تعبیر می‌شود.
وی در تعریف واژه جهاد اظهار کرد: جهاد معنای اعم دارد در این روزگار این واژه مصداق بارزتری پیدا کرده است و آن مبارزه در میدان جنگ است. اما باید بگویم به طور طبیعی جهاددرعرصه اقتصادی، علمی، فرهنگ‌سازی، آبادانی کشور، خرافات و مبارزه با انحرافات اجتماعی هر جا که با تلاش سخت و مشقت همراه است به کار گرفته می‌شود.
مقصد جهاد خداوند است
ادیب در پاسخ به این پرسش که مبنای جهاد و مقصد آن چیست گفت: مقصد جهاد باید خداوند باشد. کمال مطلقی که انسان به سوی او روان است و به سمت او حرکت می‌کند؛ هر تلاش و کوششی که معطوف به ابدیت و ارزش‌ها متعالی اخلاقی باشد به نوعی قدم گذاشتن در مسیر جهاد است پس اگر تلاش و کوششی برای انحطاط و تباهی باشد طبیعتا نام جهاد به آن اطلاق نمی‌شود لااقل تلاش مورد تائید اسلام نیست. نقطه عزیمت جهاد باور انسان وعلاقه او به کمال و ابدیت است به این معنا جهاد عنصری است که همه ارزش‌های اخلاقی را پشتیابی می‌کند.
ادیب در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان اقدامات داعش را جهاد خواند؟ گفت: داعشیان هم خود متحمل سختی می‌شودند و هم دیگران را به سختی و مشقت می‌اندازند، ولی کاری که داعش می‌کند، اولا خداپسندانه نیست (من ارزیابی دقیقی از گروه داعش ندارم که چه مقدار از این افراد از اروپا جذب داعش می‌شوند ماجراجو و تنوع‌طلب هستند) و دوم اینکه کار مقدسی انجام نمی‌دهند. باور داعشیان ریشه قرآنی ندارد و از عقلی که دین را فهمیده باشد ناشی نشده است، آنها دچار جهل مرکب شده‌اند، لذا خیال می‌کنند کار ارزش‌مندی انجام می‌دهند، ولی در واقع به بیراه می‌روند. قرآن نیز نسبت به این مسئله هشدار داده است از نظر قرآن گمراه‌‌ترین انسان‌ها کسانی هستند که به راه خطا می‌روند و خیال می‌کنند کار خوبی انجام می‌دهند آدمی که دنیا را تباه می‌کند ولی بر این باور است که کار مقدسی انجام می‌دهد آن فرد در وضعیت اسفناکی زندگی می‌کند به نظر من کاری که داعش می‌کند ابدا قابل دفاع از ناحیه دین و عقلانیت نیست و نمی‌توان واژه مقدس جهاد را بر روی آن گذاشت.
جهاد هیچگاه تمام‌شدنی نیست
این استاد دانشگاه با تشریح شرایط زیست جوامع اسلامی افزود: اکثر کشورهای اسلامی در وضعیت مدرن زندگی نمی‌کنند و در دوره گذرا بسر می‌برند به این معنا که کشورهای اسلامی نه هنوز مدرن هستند و نه سنتی؛ به همین دلیل گرفتار بسیاری از ناهنجاری‌ها و آشفتگی‌های اجتماعی، اخلاقی و سیاسی هستند. به گمان من هیچ جای دنیا به اندازه قلمرو مسلمانان دچار آشفتگی نشده است یک بخش از این آشفتگی‌ها برمی‌گردد به وضعیت درونی که در جهان اسلام حاکم استبرمی‌گردد.
وی افزود: جهاد محدود و محصور به یک دوره خاص نیست جهاد جز احکام دین است نه شریعت. ما در هر دینی دو بعد داریم یک بعد ثابت است که میان همه ادیان مشترک است مانند توحید و اعتقاد به جهان دیگر و احکامی که شریعت نامیده می‌شوند. این احکام از زمانی به زمان دیگر و از و روزگاری به روزگار دیگر تغییر می‌کند مانند نحوه نماز خواندن و روزه گرفتن و امور فرعی شرعی . اما اصل جهاد و هجرت جزء دین است و تا ابد هم ادامه خواهد داشت. مسئولیت انسان در این عالم اقتضا می‌کند که تلاش و زحمت بکشد چه در ساحت فردی و اجتماعی.
ادیب با اشاره به نیاز ما به جهاد علمی افزود: ما در دوره گذار هستیم و یک جهاد علمی نیازمند هستیم که بفهمیم مصلحت ما چیست؟ ما نه می‌توانیم نسبت به جهان مدرن بی‌تفاوت باشیم و آن را نادیده بگیریم و نه می‌توانیم به صورت تمام و کمال توصیه‌ها و ارزش‌های که در یک فرهنگ دیگری تولید پیدا کرده است را یک جا در سرزمین خود حاکم کنیم به یک معنا باید بومی سازی کنیم و دستاوردهای مثبتی که بشر به آنها رسیده است را بومی سازی و به زبان فرهنگ خود ترجمه کنیم. این خود یک جهاد بزرگ است با این توضیحات جهاد هیچگاه تمام شدنی نیست و شکل آن عوض می‌شود ولی هر انسان مسئولی در زندگی این جهانی تا وقتی که نفس می‌کشد باید تلاش کند منتها این تلاش در هر دوره‌ای به یک شکل است نمود پیدا می‌کند.
این استاد دانشگاه افزود: واژه جهاد بیشتر در آیات مدنی به کار گرفته شده است مسلمانان زمانی که در مکه بودند تلاش بسیاری برای تبلیغ، اصلاح و تغییر وضع جامعه انجام می‌دادند اما این تلاش‌ها در غالب جنگ نمود پیدا نمی‌کرد چرا که مسلمانان این توان را نداشتند در مقابل مشرکین بایستند، پس بیشترین تلاش مسلمانان در مکه معطوف به فعالیت‌های اجتماعی و مقاومت در برابر فشارهای مشرکین بود.
ادیب افزود: در مدینه پیامبر(ص) فرمان جنگیدن را صادر فرمودند، چرا که هم توان مقابل با مشرکین را داشتند و هم مشرکین بر مسلمانان فشار زیادی وارد می‌کردند. در قرآن واژه «قتال» برای جنگیدن به کار رفته است. واژه جهاد در قرآن اعم از قتال است. در روایات پیغمبر اکرم(ص) تلاش زیادی شده است تا مردم را روشن کند که تنها مسیری که باید در آن راه کوشش کنند مسیر قتال و جنگ با دشمنان نیست، البته ایستادگی در برابر دشمن و مقاومت در برابر فشار کسانی که قصد دارند مسلمانان را سرکوب کنند ارزش است، ولی نباید تنها در این مسیر کوشش و تلاش شود. در روایاتی از پیامبر اکرم(ص) آمده است که جنگ و قتالی که با دشمنان می‌کنید «جهاد اصغر» به حساب می‌آید و بالاتر از آن تلاش بزرگ‌تری وجود دارد زمانی که از پیامبر(ص) پرسیده می‌شود این تلاش بزرگتر به امری اطلاق می‌شود می‌فرمایند «کوشش در برابر هوای نفسانی و مقاومت در برابر خواسته‌های نابجا».
ادیب افزود: کارهای خوبی که انسان در ساحت تربیت خویش انجام می‌دهد و در برابر هوای نفس خود مقاومت می‌کند، نوعی جهاد است. انسان برای درس خواندن نیاز به تلاش و کوشش علمی دارد. این تلاش در مقابل تنبلی و تن‌آسایی قرار می‌گیرد؛ برای مقابله با مشکلات اجتماعی انسان نیاز به پشتکار، پیگیری و مدارای در جامعه است و این ویژگی‌ها در مقابل بی‌صبری و خشونت و فرار از مسئولیت قرار می‌گیرد این‌ها جنبه‌های هستند که یک لذت آنی را برای انسان به همراه می‌آورند پس می‌توان گفت مقابله با هوای نفسانی و غالب کردن معیارهای عقلی بر راحت‌طلبی، خوش باشی و بی‌خیالی همانی است که در فرهنگ قرآنی و فرهنگ نبوی از آن به جهاد تعبیر می‌شود.
وی در تعریف واژه جهاد اظهار کرد: جهاد معنای اعم دارد در این روزگار این واژه مصداق بارزتری پیدا کرده است و آن مبارزه در میدان جنگ است. اما باید بگویم به طور طبیعی جهاددرعرصه اقتصادی، علمی، فرهنگ‌سازی، آبادانی کشور، خرافات و مبارزه با انحرافات اجتماعی هر جا که با تلاش سخت و مشقت همراه است به کار گرفته می‌شود.
مقصد جهاد خداوند است
ادیب در پاسخ به این پرسش که مبنای جهاد و مقصد آن چیست گفت: مقصد جهاد باید خداوند باشد. کمال مطلقی که انسان به سوی او روان است و به سمت او حرکت می‌کند؛ هر تلاش و کوششی که معطوف به ابدیت و ارزش‌ها متعالی اخلاقی باشد به نوعی قدم گذاشتن در مسیر جهاد است پس اگر تلاش و کوششی برای انحطاط و تباهی باشد طبیعتا نام جهاد به آن اطلاق نمی‌شود لااقل تلاش مورد تائید اسلام نیست. نقطه عزیمت جهاد باور انسان وعلاقه او به کمال و ابدیت است به این معنا جهاد عنصری است که همه ارزش‌های اخلاقی را پشتیابی می‌کند.
ادیب در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان اقدامات داعش را جهاد خواند؟ گفت: داعشیان هم خود متحمل سختی می‌شودند و هم دیگران را به سختی و مشقت می‌اندازند، ولی کاری که داعش می‌کند، اولا خداپسندانه نیست (من ارزیابی دقیقی از گروه داعش ندارم که چه مقدار از این افراد از اروپا جذب داعش می‌شوند ماجراجو و تنوع‌طلب هستند) و دوم اینکه کار مقدسی انجام نمی‌دهند. باور داعشیان ریشه قرآنی ندارد و از عقلی که دین را فهمیده باشد ناشی نشده است، آنها دچار جهل مرکب شده‌اند، لذا خیال می‌کنند کار ارزش‌مندی انجام می‌دهند، ولی در واقع به بیراه می‌روند. قرآن نیز نسبت به این مسئله هشدار داده است از نظر قرآن گمراه‌‌ترین انسان‌ها کسانی هستند که به راه خطا می‌روند و خیال می‌کنند کار خوبی انجام می‌دهند آدمی که دنیا را تباه می‌کند ولی بر این باور است که کار مقدسی انجام می‌دهد آن فرد در وضعیت اسفناکی زندگی می‌کند به نظر من کاری که داعش می‌کند ابدا قابل دفاع از ناحیه دین و عقلانیت نیست و نمی‌توان واژه مقدس جهاد را بر روی آن گذاشت.
جهاد هیچگاه تمام‌شدنی نیست
این استاد دانشگاه با تشریح شرایط زیست جوامع اسلامی افزود: اکثر کشورهای اسلامی در وضعیت مدرن زندگی نمی‌کنند و در دوره گذرا بسر می‌برند به این معنا که کشورهای اسلامی نه هنوز مدرن هستند و نه سنتی؛ به همین دلیل گرفتار بسیاری از ناهنجاری‌ها و آشفتگی‌های اجتماعی، اخلاقی و سیاسی هستند. به گمان من هیچ جای دنیا به اندازه قلمرو مسلمانان دچار آشفتگی نشده است یک بخش از این آشفتگی‌ها برمی‌گردد به وضعیت درونی که در جهان اسلام حاکم استبرمی‌گردد.
وی افزود: جهاد محدود و محصور به یک دوره خاص نیست جهاد جز احکام دین است نه شریعت. ما در هر دینی دو بعد داریم یک بعد ثابت است که میان همه ادیان مشترک است مانند توحید و اعتقاد به جهان دیگر و احکامی که شریعت نامیده می‌شوند. این احکام از زمانی به زمان دیگر و از و روزگاری به روزگار دیگر تغییر می‌کند مانند نحوه نماز خواندن و روزه گرفتن و امور فرعی شرعی . اما اصل جهاد و هجرت جزء دین است و تا ابد هم ادامه خواهد داشت. مسئولیت انسان در این عالم اقتضا می‌کند که تلاش و زحمت بکشد چه در ساحت فردی و اجتماعی.
ادیب با اشاره به نیاز ما به جهاد علمی افزود: ما در دوره گذار هستیم و یک جهاد علمی نیازمند هستیم که بفهمیم مصلحت ما چیست؟ ما نه می‌توانیم نسبت به جهان مدرن بی‌تفاوت باشیم و آن را نادیده بگیریم و نه می‌توانیم به صورت تمام و کمال توصیه‌ها و ارزش‌های که در یک فرهنگ دیگری تولید پیدا کرده است را یک جا در سرزمین خود حاکم کنیم به یک معنا باید بومی سازی کنیم و دستاوردهای مثبتی که بشر به آنها رسیده است را بومی سازی و به زبان فرهنگ خود ترجمه کنیم. این خود یک جهاد بزرگ است با این توضیحات جهاد هیچگاه تمام شدنی نیست و شکل آن عوض می‌شود ولی هر انسان مسئولی در زندگی این جهانی تا وقتی که نفس می‌کشد باید تلاش کند منتها این تلاش در هر دوره‌ای به یک شکل است نمود پیدا می‌کند.
