نویسنده تفسیر «همگام با وحی»:
ارایه «روش» در حوزه، ظرفیت تحولی قرآن را نشان می‌دهد
گروه حوزه‌های علمیه: نویسنده تفسیر «همگام با وحی» با بیان اینکه ما در حل مشکلات اقتصادی و فرهنگی، زمین‌خورده«روش» هستیم تاکید کرد: حوزه باید روش را از قرآن استخراج و ارایه دهد تا زمینه رفع مشکلات فراهم و ظرفیت تحول تمدنی قرآن بروز و ظهور یابد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، نویسنده تفسیر همگام با وحی دیشب 28 فروردین ماه در نشست علمی سبک تفسیر تنزیلی در مرکز تخصصی تفسیر صادقین(ع) گفت: کشف اراده جدی خداوند با توجه به سیر نزول هر سوره و آیات استثنایی هدف تفسیر تنزیلی است.
وی ادامه داد: اصولا هدف هر مفسری کشف این اراده جدی الهی است و اگر قرار است این کار انجام شود با دقت در قرائن داخلی و خارجی سعی می‌کنیم خود را به مراد جدی خدا نزدیک کنیم.
وی افزود: برداشتن پرده از روی ابهامات، رفع شبهه و به دنبال آن تلاش برای کشف مقاصد آیات سه مرحله در کشف مراد جدی خداوند است تا ترجمه‌ای تفسیری از قرآن ارایه شود.
بهجت‌پور بیان کرد: مفسر برای کشف قرائن باید به دو نکته توجه کند؛ یکی از قرائن این است که قرآن نزول تدریجی داشته است یعنی امروز وقتی ما در محضر قرآن هستیم 114 سوره با هم در اختیار ماست ولی در صدر اسلام این طور نبوده است بلکه تدریجا در 23 سال برای بشر نازل شده و ناظر به تحولات بیرونی بوده است و سعی کرده وضعی را کنار بگذارد و وضع جدیدی را طراحی کند.
این مفسر قرآن عنوان کرد: قرآن تلاش کرده تا تحولی را در جامعه رقم بزند و مردم باور کنند که فرهنگ و گفتمانی را که پذیرفته‌اند فرهنگ مناسبی نیست و اگر این دو قرینه یعنی ناظربودن به تحولات واقعی و نزول تدریجی را کنار هم بگذاریم نمی‌توان در تفسیر قرآن این روش یعنی سبک تنزیل را نادیده گرفت.
بهجت‌پور اظهار کرد: خداوند قرآن را با مکث و درنگ بر مردم نازل کرده تا علاوه بر تثبیت دل پیامبر مردم نیز به تدریج با قرآن آشنا شوند؛ خدا اراده کرده است که قرآن در میدان باشد لذا ناظر به واقع خارجی است یعنی وقتی دشمنان اجماع بر تخطئه پیامبر می‌گیرند و یا او را مسخره می کنند سوره و آیاتی نازل می شده است.
وی با تاکید بر کارآیی روش سبک تنزیلی ادامه داد: آیات قرآن دارای حکمت است و حکمت یعنی اینکه مهمترین گفته‌ای که قول فصل است؛ خداوند به پیامبر فرموده است که قرآن را ما جمع می‌کنیم تو با عجله آن را نخوان و تابع قرائت ما باش همچنین پیامبر در مکه که بودند خبری از سور مدنی نبود لذا هر مقداری از قرآن که نازل شده بود برای مردم می‌خواند بنابراین قرآن نه به صورت یکجا بلکه مرحله به مرحله برای مردم قرائت و تفسیر می‌شد و به همین روش هم یک جامعه جاهلی، متمدن شد.
نویسنده تفسیر همگام با وحی با اشاره به برخی شبهات در مورد این سبک تاکید کرد: مشروع‌ترین سبک تفسیری همین سبک است زیرا براساس سبک خود پیامبر است و ایشان به همین روش قرآن را قرائت و تفسیر می کردند و ما هم اگر بخواهیم به درک درستی از قرآن برسیم باید این روش را به سبک تفسیر وارد کنیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: البته نزول متفرق آیات قرآن دلیل بر بی نظمی آن نیست بلکه منظم و منسجم است و بنده نیز بر همین اساس سبک تفسیر نزولی را ارایه داده‌ام.
وی افزود: نماز، زکات، انفاق و ... مقولاتی هستند که می توان بر اساس سیر نزول بررسی کنیم زیرا هر کدام برای تحکیم در جامعه مسیر ویژه‌ای را طی کرده است؛ روکش این سبک آن است که به رابطه این متن با خارج در سیر نزول توجه شود.
استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: سبکی که قابل اثبات و مجاز بودن بر اساس سیره است سبک تفسیر تنزیلی است و در این روش میتوان هم به ترتیب سوره‌ای و هم ترتیب موضوعی به تفسیر پرداخت.
بهجت‌پور با اشاره به آثار گذشته با همین سبک اظهار کرد: تفاسیری مانند بیان المعانی، الحدیث؛ کارهایی که بازرگان و جلال الدین فارسی کرده اند همچنین تفسیر الواضح و ... در همین راستا بود ولی حق مطلب به لحاظ نظری ادا نشده است و انسان ثمری متفاوت از سایر سبک‌های تفسیری به دست نمی‌آورد.
وی افزود: علامه معرفت در «تفسیر و المفسرون» به تفسیر تنزیلی اشاره کرده و فرموده که گذشتگان در این زمینه زحماتی کشیده‌اند ولی چیزی عاید انسان نمی‌شود؛ بنابراین رسیدن به ثمره و نتیجه یکی از مهمترین اهداف بنده در پرداختن به این سبک تفسیری است.
بهجت‌پور عنوان کرد: بنده در مورد مسایل فرهنگی همیشه این نگرانی را داشته‌ام که ما هزینه‌های زیادی برای این مسایل می‌پردازیم ولی دستاوردهای ما اندک است و به عقیده بنده مشکل ما در «روش» است.
وی با طرح این سؤال که نقشه حوزه برای موحدکردن مردم چیست افزود: این یک سؤال فراروی حوزه امروز است و باید پرسید آیا با بیان عقاید و یا دادن چند درس در دبیرستان و دانشگاه، تغییر و تحول چندانی رخ خواهد داد؟ یا مثلا در موضوع پوشش اسلامی چه کنیم که جامعه به این سمت برود؛ پیامبر به صورت روشمند در زمینه پوشش کاری کرد که تاکنون باقی است ولی ما چند دهه است که نتوانسته‌ایم مسئله پوشش را در کشور حل کنیم چون روش نداریم.
بهجت‌پور تصریح کرد: در مقوله انسجام اسلامی و یا اقتصاد مقاومتی که بحث داغ است هم این مسئله وجود دارد؛ روزانه شاهدیم که چندین کانتینر لباس قاچاق وارد می‌شود ولی اگر مردم فرهنگ عدم خرید قاچاق را داشتند ممکن بود که این تعداد از مبادی قانونی وارد کشور شود؟ مسئله ما این است که روش نداریم و زمین خورده روش هستیم.
این قرآن‌پژوه با بیان اینکه پرداختن به فلسفه مباحث و ارایه مبانی و قواعد و ... بیش از حد مورد توجه است و گاهی با آن بازی می شود بیان کرد: حرف هرقدر هم خوب باشد باید روش برای رفع مشکل ارایه دهد؛ امروز جامعه به سمت مشاوره گرفتن در معضلات اجتماعی خود پیش می رود زیرا مشاوران به صورت روشمند برخورد می‌کنند و اگر حوزه نتواند به سؤالات روشی پاسخ دهد مردم منتظر آنان نخواهند ماند و از راه‌های دیگر نیاز خود را رفع خواهند کرد.
وی افزود: ما می خواهیم امر به معروف و نهی از منکر در جامعه رواج یابد و نظام نیز حامی این مسئله است و سال ها هم ستاد احیای امر به معروف داریم ولی روش احیای این حکم الهی چیست؟ و آیا این روش را از قرآن و روایات گرفته‌ایم.
وی تاکید کرد: سبک تفسیر نزولی دنبال ایجاد روش و تحول و تغییر در جامعه است زیرا قرآن دارای ظرفیت تحولی است و این تحول در سیر نزول رخ داده و منجر شده تا از ابوذر بت پرست شخصیتی آنچنان تربیت شود و از تمدن جاهلی سید تمدن‌ها ساخته شود از این رو انتخاب عربستان و قوم لد و لجوج عرب برای نزول قرآن و بعثت پیامبر کاری کاملا هوشمندانه بوده است زیرا خدا می‌خواست ظرفیت قرآن را در تحول به بشر نشان دهد.
وی افزود: خداوند در نقطه‌ای که تمدن بوده و نیازها را متوجه می‌شده‌اند کارش را شروع نکرده است بلکه از همین سرزمین جاهلی این کار را آغاز کرد و با همه کج‌روی‌ها این تمدن بر همه تمدن‌های زمان موجود خود غلبه کرد و به تعبیر شهید صدر هدف نزول قرآن تشکیل پایگاه امت اسلامی بوده است.
این محقق تصریح کرد: ما اگر واقعا قرآن را به عنوان کتاب تغییر و انقلاب و انسان سازی بدانیم قطعا برای ایجاد تحول و انقلاب، روش و گفتمان و راه و منش و ایدئولوژی داشته است و به سادگی امروز در اختیار ما قرار دارد و ما در برابر کتابی هستیم که می‌توانیم از آن روش‌ها را استخراج کنیم.
بهجت‌پور به ذکر مثال دیگری زد و اظهار کرد: فرمایش رهبری در مورد سبک زندگی چگونه قابل تحقق است؟ سبک یعنی اینکه باوری، درونی و پذیرفته شود و براساس آن رفتار و عمل کنیم لذا برای ایجاد این سبک‌ها، مثل انصاف و صداقت و عدالت خواهی و مهرورزی قطعا راه وجود دارد و باید آن را کشف کنیم وگرنه بیان یکسری کلیات در منابر مانند اینکه انسان باید راستگو باشد با همه خوبی که دارند تاثیری را که ما می‌خواهیم نخواهد داشت.
وی با اشاره به اسلامی‌سازی علوم انسانی و امکان استخراج آن از قرآن عنوان کرد: علوم انسانی مانند سیاست و اقتصاد و ... ترکیبی از توصیفات و توصیه‌هاست و ما اگر می‌خواهیم قرآن برای ما علوم انسانی مثلا اقتصاد تولید و مسایل واقعی حین زندگی را حل کند چه چیزی بهتر از روش ترتیب نزول است که براساس کنش و واکنش ها انجام شده است در این صورت قادر به تولید علوم مختلف با کمک روایات خواهیم بود.
بهجت‌پور تصریح کرد: این روش می‌تواند انگیزه زیادی در ساختن جامعه و تولید علوم انسانی و ایجاد سبک اسلامی ایفا کند.
نویسنده تفسیر همگام با وحی با بیان اینکه فرهنگسازی واجد چهار مرحله قرآن، سنت، جری و انطباق بر گروه‌های مختلف اجتماعی است، گفت: من در بحث نظری این مسایل دو کتاب برای پاسخ به سؤالات نوشته‌ام و چاپ شده است؛ در این آثار هست‌ها، بایدها و قواعد و روش‌های این سبک را توضیح داده‌ام و لیستی 14بندی نیز از فواید این سبک بیان شده و سعی کرده‌ام سؤالی در این مقوله باقی نماند.
این محقق در پایان تاکید کرد: شیعه خوشبختانه در ارایه این سبک جلوتر از رقباست.
