سازگاری دستورهای اخلاقی قرآن با تبیین‌های تکاملی اخلاق
گروه حوزه‌های علمیه ــ عضو هیئت علمی دانشگاه قم ضمن ارائه شواهدی از آیات قرآن کریم بیان کرد: با بررسی آیات قرآن کریم می‌توان نتیجه گرفت که میان دستورات اخلاقی قرآن با تبیین‌های تکاملی اخلاق سازگاری وجود دارد و انسانیت انسان در پرتو همین مسئله رشد می‌کند.
به گزارش ایکنا، حسن میانداری، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، شامگاه یکشنبه، 11 آذرماه، در نشست علمی «سازگاری قرآن کریم و تبیین‌های تکاملی اخلاق» که در خانه اخلاق‌پژوهان در قم برگزار شد، گفت: مسلمانان در نسبت قرآن کریم و نظریه تکامل، بیشتر جزو نیای مشترک به بررسی این نظریه پرداخته و عمدتاً هم رأی به ناسازگاری داده‌اند.
وی با بیان اینکه مسلمین کمتر به انتخاب طبیعی و کمتر از این به تبیین‌های تکاملی اخلاق که نسبتاً جدید پرداخته‌اند، تصریح کرد: معتقدم که توصیفات و دستورهای اخلاقی قرآن با تبیین‌های تکاملی اخلاق سازگار هستند.
میانداری به هفت دسته از آیات قرآن کریم اشاره و با بیان اینکه بررسی این هفت گروه آیات نشان می‌هد که این سازگاری میان قرآن و تبیین‌های تکاملی وجود دارد، گفت: خصوصیات اخلاقی طبیعی انسان‌ها که در قرآن بیان شده به ویژه مواردی که دال بر چگونگی خلقت انسان است، در تمام یا اکثریت انسان‌ها مشترک است؛ ارتباط با دنیا و نزدیک‌بینی انتخاب طبیعی، ارتباط با خویشاوندان و انتخاب خویشاوند، ارتباط با بیگانگان ژنتیکی و مقوله جبران، پاکی و ناپاکی اخلاقی و انتخاب فرهنگی، اخلاقیات درون و بیرون گروهی و انتخاب گروه ژنتیکی همچنین خدای بزرگ اخلاقی و انتخاب گروه فرهنگی همگی مؤید این سازگاری هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه قم با اشاره به دسته‌ای از آیات قرآن که به چگونگی خلقت اشاره دارند، گفت: مثلاً در آیات 27 و 28 سوره نساء بحث از نکاح آمده و فرموده است «يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ وَ خُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفًا؛ خدا می‌خواهد کار را بر شما سبک کند و انسان ضعیف آفریده شده»؛ همچنین در آیه دیگری فرمود «خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ» و «وَ كَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولًا» که البته خلقت انسان از عجله عجیب، بنیادی و ریشه‌ای است.
میانداری بیان کرد: دسته دیگری از آیات این طور است که تأکید فرموده است «الانسان» یعنی نوع انسان و تمام آنها یک ویژگی‌هایی دارند؛ از جمله فرمود که انسان قتور است؛ یعنی انسان اگر خزائن رحمت خدا را هم داشت باز هم از انفاق می‌ترسید؛ در آیه 19 سوره فجر هم فرموده که «وَ تُحِبُّونَ الْمَالَ حُبًّا جَمًّا» یعنی انسان حب شدیدی به مال دارد؛ همچنین اگر احساس استغنا کند طغیان خواهد کرد؛ این ویژگی‌ها در میان همه یا اکثریت انسان‌ها مشترک است که می‌توان صفاتی مانند کفور، ظلوم و جهول را هم بر آن افزود.
این محقق و نویسنده تصریح کرد: در آیات دیگری فرمود که انسان وقتی به گرفتاری و بلایی مبتلا شد دائماً خدا را می‌خواند و دعا می‌کند ولی وقتی ضر و سختی را از آو برطرف کردیم دچار گردن‌کشی شده و از ما روی برمی‌گرداند؛ از جمله این آیه شریفه 12 سوره یونس فرمود «وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَسَّهُ كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ؛ و چون انسان را آسيبى رسد ما را به پهلو خوابيده يا نشسته يا ايستاده مىخواند و چون گرفتاريش را برطرف كنيم چنان مى‌رود كه گويى ما را براى گرفتاريى كه به او رسيده نخوانده است، اين گونه براى اسرافكاران آنچه انجام مىدادند زينت داده شده است»؛ این موارد توصیف اخلاق معمول آدمیان در خلقت است که یک مورد دیگر حسادت بچه‌های یک خانواده نسبت به یکدیگر است که نمونه بارز آن در قابیل نسبت به هابیل بود، در حالی که آدم و حوا از بهشت هبوط کردند و هابیل و قابیل اولین انسان‌های زمینی هستند؛ پس این صفت حسادت طبیعی و در نهاد انسان وجود دارد.
میانداری با اشاره به تعریف تکامل با بیان اینکه تفاوت فراوانی صفاتی که افراد دارند و به ارث می‌رسد را تکامل گویند که محصول انتخاب طبیعی است بیان کرد: این تفاوت در صفات سبب بقاء و تولید مثل افراد می‌شود که به ارث هم می‌رسد یعنی در طول زمان صفاتی افزایش می‌یابند که به بقاء فرد و تولید مثل او کمک کنند شبیه آنچه که در زرافه ها رخ می‌دهد و زرافه برای اینکه بتواند خود را حفظ کند به مرور گردنش درازتر شده است.
وی با تاکید بر اینکه موارد ذکرشده در مورد خود دنیا از یکسو و گروه‌های انسانی و خویشاوندی هم صادق است به ذکر نمونه‌هایی از آیات قرآن پراخت و تصریح کرد: از جمله در آیه 14 آل عمران فرمود زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ یا اینکه دنیا لعب و لهو است که نمونه‌هایی از ذکر ماهیت دنیاست.
میانداری با بیان اینکه امور پاک و ناپاک در انتخاب طبیعی فرد و گروه دخیل است، بیان کرد: انسان به صورت طبیعی از چرک و مدفوع که به ضرر اوست دوری می‌کند که یکی از راه حال بهم خوردن است؛ یعنی از غذاهای فاسد تبری می‌جوئیم البته باید میان انتخاب طبیعی و فرهنگی تفاوت قائل شویم؛ زیرا در برخی فرهنگ‌ها مثلاً خوردن حشراتی که حال ما از آن به هم می‌خورد عادی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه قم با بیان اینکه دسته‌ای از آیات در قرآن به نفع گروه‌ها هستند، تصریح کرد: به عنوان مثال می‌توان به آیه «وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُكُمْ» اشاره کرد که فرموده است پرندگان امت هستند؛ می‌دانیم یک گروه مستقل از افراد آن هویتی دارد که در پرندگان نیز این هویت وجود دارد. در امت‌های انسانی نیز تفاوت‌هایی که در مناسک هست عامل بقاء ذکر شده است.
وی تاکید کرد: در قرآن حتی برای شناخت تقلب برخی افراد در گروه راهکارهایی قرار داده است؛ از جمله اینکه منافقان که همان متقلبان در گروه اجتماعی مسلمین هستند نسبت به نماز کراهت دارند و به ویژه وقتی جنگی رخ دهد از آن کناره می‌گیرند.
میانداری در جمع‌بندی مباحث خود با بیان اینکه نظریات تکاملی مختلفی از جمله تکامل طبیعی وجود دارد، تصریح کرد: با این وجود و با بررسی آیات قرآن کریم می‌توانیم نتیجه بگیریم که میان دستورات اخلاقی قرآن با تبیین‌های تکاملی اخلاق سازگاری وجود دارد و انسانیت انسان در پرتو همین مسئله رشد می‌کند.
انتهای پیام
