حجت‌الاسلام بستان: فقه عفاف باب مستقل شود/ آیت‌الله غروی: عفاف موضوعی اخلاقی است نه فقهی
گروه حوزه‌های علمیه ــ در نشست «فقه عفاف؛ حلقه‌ای مفقوده در تبویب فقه» حجت‌الاسلام بستان بر ضرورت ایجاد بابی به نام فقه عفاف در آثار فقهی تاکید کرد و آیت‌الله غروی در نقد این دیدگاه بیان کرد که این بحث بیش از آنکه فقهی باشد اخلاقی است و ضرورتی برای تبویب جدید وجود ندارد.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حسین بستان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، امروز، ۱۹ دی‌ماه، در جلسه علمی «فقه عفاف؛ حلقه‌ای مفقوده در تبویب فقه» در مرکز تخصصی تفسیر حوزه علمیه قم با بیان اینکه عفاف قابلیت تبدیل به باب فقهی را دارد، گفت: تبویب فقه در روندی تاریخی براساس نیاز‌ها و میزان منابع و داده‌های آیات و روایات و نهایتاً چارچوب فقها و قدما شکل گرفته است.
وی با بیان اینکه برخی مباحث مانند ولایت فقیه و حکومت اسلامی باب مستقلی در آثار فقهی قدما نداشته است، گفت: اگر کسی بخواهد مسئله‌ای را دنبال کند باید چندین منبع را زیر و رو می‌کرد تا نکاتی به دست بیاورد؛ برخی ابواب مانند زکات و صلات مستقل هستند و سبب انسجام فکری برای فقیه و استاد حوزه و مجتهد است.
بستان با بیان اینکه در بحث عفاف هم این اتفاق رخ داده اظهار کرد: متأسفانه باب مستقلی در این زمینه نداریم بلکه در ذیل کتاب نکاح بحث شده است، به همین دلیل بسیاری از مباحث باقیمانده و برخی مسائل آن در باب صلات و برخی نیز در باب نکاح بحث شده که خیلی به هم مرتبط نیست.
بستان افزود: اگر در مورد احکام رقص در برابر نامحرم و دست دادن از ما بپرسند برای پاسخ به زحمت می‌افتیم، چون پراکنده بحث شده است، بنابراین معتقدم باید باب مستقل برای فقه عفاف تشکیل شود ضمن اینکه می‌طلبد این بحث از دو منظر فقه فردی و اجتماعی بررسی شود.
استاد دانشگاه با بیان اینکه فقه فردی پرداختن به احکام فرد مکلف است با اشاره به تعاریف فقه اجتماعی بیان کرد: یک نگاه این است که فقه اجتماعی بخش‌هایی از همین ۵۲ باب فقه موجود مانند امر به معروف و جهاد است؛ تعریف دیگر این است که به فقه اجتماعی به عنوان رویکرد با همان مسائل و ابواب بنگریم؛ تعریف سوم از فقه اجتماعی نیز این است که روی مسائل تأکید و برخی را مربوط به فقه فردی و برخی را به فقه اجتماعی مرتبط کنیم، یعنی نوعی تقسیم‌بندی موضوعی انجام دهیم؛ مثلاً در باب نکاح برخی مسائل مربوط به حکم فرد بماهو فرد است و برخی حکم یک نهاد اجتماعی است؛ برای مثال خانواده یا نقش پدری و مادری چه وظایفی در قبال تربیت فرزند دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به عوامل مؤثر در عفاف از جمله اخلاق جنسی و ازدواج افزود: غیرت از لحاظ درونی امری اخلاقی است و ممکن است بگوییم فقه نباید دخالتی در این کار داشته باشد، ولی چون غیرت بروز بیرونی دارد فقه در بروز بیرونی می‌تواند دخالت داشته باشد.
وی با بیان اینکه اسلام صرفاً محدودیت ایجاد نکرده تا عفاف ایجاد شود، افزود: مهم‌ترین راهکار اسلام برای عفاف، ازدواج است که در ذیل آن ازدواج موقت، تعدد زوجات و تجرد بحث می‌شود.
بستان با اشاره به افعال عفیفانه و غیرعفیفانه با بیان اینکه این بحث دارای دو بخش افعال عفیفانه و غیرعفیفانه فردی و یا غیرفردی است، تصریح کرد: در مورد فرد مباحثی مانند؛ خودارضائی، تشبه به جنس مخالف، خواندن رمان‌ها و دیدن فیلم‌های جنسی وجود دارد، اما در بعد اجتماعی ارتباط با جنس مخالف و حتی با همجنس و آن هم گاهی بی واسطه و یا با واسطه مورد بحث است و خود آن هم باز قابل دسته‌بندی به اقسامی مانند ارتباط مصاحبتی، همنشینی با نامحرم، ارتباط جنسی، ارتباط غیر لمسی و ... است.
این محقق و استاد حوزه علمیه با اشاره به برخی قواعد مانند امر به معروف، نصیحت، مفهوم مرابطه و اشتراک ضمن عقد اضافه کرد: این مباحث چارچوب کلی بحث فقه فردی و اجتماعی عفاف را شکل می‌دهد.
بستان با بیان اینکه برخی عفاف را اخلاقی و نه فقهی مطرح کنند، افزود: بنده معتقدم که این مسئله دو جنبه دارد؛ زیرا اخلاقیات صرفاً امری درونی نیست بلکه بروز بیرونی و رفتاری هم دارد و مراد ما از فقه عفاف، بروز جنبه بیرونی است. همان طور که در واژه «یَسْتَعْفِفْنَ» در قرآن آمده است.
بستان در تعریفی از عفاف یعنی خویشتن‌داری و کف نفس، اظهار کرد: عفاف در تعریف اخلاقی است، ولی چرا در فقه بحث می‌شود، زیرا بروز بیرونی دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه به لحاظ منطقی می‌توان میان بٌعد اخلاقی و فقهی یک عمل تفکیک کنیم، تصریح کرد: فقها کل فقه را به چهار دسته تقسیم کرده‌اند؛ لذا برخی مباحث جای خود را باز نکرده و وضعیتش مذبذب است.
نقد آیت‌الله غروی و منذر حکیم
منذر حکیم با اشاره به برخی کاستی‌ها در بحث حجت‌الاسلام بستان افزود: یکی از نواقص این است که تعریفی عملی از عفاف ارائه نشد و به تشخیص عرف واگذار شد در حالی که باید روشن شود که عفاف صفتی اخلاقی و یا معلول عواملی است؟.
این محقق و استاد حوزه تصریح کرد: اگر عفاف بحثی اخلاقی باشد این سؤال مطرح است که آیا حکم فقهی در یک موضوع اخلاقی می‌گنجد یا خیر؟ یعنی تکلیف بحث را باید در مبانی روشن کنیم که آیا هر حکم اخلاقی علاوه بر باید و نباید، حکم فقهی واجب و حرام و مستحب و ... هم دارد یا خیر؟.
منذر حکیم با بیان اینکه در تحقیق آقای بستان، جای روش‌شناسی خالی است اظهار کرد: روش‌شناسی بحث ایشان مکنون در دل ایشان مانده و در مقاله ارائه نشده است.
رئیس مؤسسه ذریة النبویة با بیان اینکه بعد از ۴۰ سال به اینجا رسیده‌ایم که آیا فقه اجتماعی داریم یا خیر تصریح کرد: در بحث عفاف باید تمرکز بر روی شبکه عفاف و نه صرفا عفاف جنسی باشد.
همچنین آیت‌الله سیدمحمد غروی، عضو شورای عالی حوزه و از استادان سطح خارج، با تمجید از حجت‌الاسلام بستان با بیان اینکه ایشان کار‌های خوبی در سطوح مختلف انجام داده است گفت: تقسیم‌بندی جالبی از سوی ایشان در بحث فقه عفاف مطرح شد و دستمان هم در این مسئله برای توسعه بحث از بعد حتی اخلاقی و ... باز است و خوب است حتی از نگاه فقهی به عفاف به شکل نظام‌مند و ساختاری بپردازیم.
وی با اشاره به تاکید حجت‌الاسلام بستان بر تبویب فقه عفاف افزود: گاهی ما قصد داریم که ورودی به فقه متعارف کرده و آن را دستکاری کنیم از این رو ابتدا باید ببینیم موضوع فقه چیست؟ در مورد عفاف مانند توکل، صبر و تقوا و ... معتقدم قبل از آن که بحثی فقهی باشد، اخلاقی است و روایات نیز در این رابطه زیاد است و این مفهوم اخلاقی در آیات و روایات هم مشترک است.
غروی با اشاره به انتزاعی بودن مفهوم عفاف تصریح کرد: اینکه ضرورت دارد ما مجموعه مباحث اخلاقی، فقهی و اجتماعی و ... مرتبط با عفاف را در یکجا و به صورت سازواره حتی با روش فقهی جمع کنیم مشکلی ندارد و خوب است، ولی بنده در طرح تعبیر «فقه عفاف» مشکل دارم، زیرا بحثی اخلاقی است و در این صورت هر نوع بحث فقهی دیگر و گاهی بسیاری از ابواب فقهی دیگر را هم می‌توان به آن وارد کرد.
غروی با بیان اینکه بحث حجت‌الاسلام بستان اجتهادی است، اظهار کرد: اینکه بحث گسترده در مورد عفاف مطرح شود بسیار خوب است، ولی به بهانه اینکه فقها در گذشته آن را در باب جداگانه نیاورده‌اند ما همه مباحث اخلاقی و کلامی و ... را وارد آن کنیم هم کار درستی نیست.
این استاد سطح عالی حوزه علمیه در پاسخ به این سؤال که برای جانمایی موارد مفقوده مانند شروط ازدواج مجدد و موقت بیان کرد: فقها در مطالب مختلف این موارد را بیان کرده‌اند که باید جمع کنیم ضمن این که اگر بیان هم نشده باشد در قالب احکام ثانویه قابل بحث است؛ از جمله مثلا در بحث ازدواج موقت دختر باکره، کسانی مانند آیت‌الله وحید خراسانی معتقدند که ازدواج موقت حتی با اذن پدر هم ایراد دارد، زیرا تبعات اجتماعی به بار می‌آورد.
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین بستان با پذیرش برخی موارد مانند اینکه باید روشمندی بحث خود را تبیین کند همچنین بحث تنقیح تعاریف تاکید کرد: بنده منکر اخلاقی بودن عفاف نیستم، ولی معتقدم از زاویه فقهی می‌توان آن را در بابی جداگانه با توجه به اهمیت و جایگاه بحث و به خصوص نیاز‌های زمانه به آن پرداخت و زوایای مختلف آن از جمله موضوعات جدید را مورد کنکاش فقهی قرار دهیم.
این نشست علمی از سوی بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در قم و در مرکز تخصصی تفسیر حوزه واقع در مدرسه علمیه امام کاظم (ع) برگزار شد.
انتهای پیام
