ظرافت‌های قرآنی با تأملات فلسفی فهم می‌شود
گروه اندیشه ــ عضو هیئت علمی دانشگاه قم بیان کرد: جریاناتی وجود دارد که می‌گویند اگر با ذهنیت فلسفی یا عقلی به قرآن رجوع کنیم، پسندیده نیست و حتی مضر است و بهتر است که با ذهنی خالی به قرآن رجوع کنیم، ولی به گفته شهید مطهری ظرافت‌های قرآنی وقتی فهم می‌شود که با ذهن آموخته‌ای از حکمت و فلسفه و اندیشه عقلی به آن مراجعه شود.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ پیش‌همایش ملی «استاد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر»، امروز، 6 اسفند، با حضور جمعی از صاحب‌نظران و علاقه‌مندان در سالن شهید مدنی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه برگزار شد.
محسن جوادی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و عضو هیئت علمی گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم، در این نشست با اشاره به بخش‌هایی از کتاب اخلاق اسلامی شهید مطهری، بیان کرد: رویکرد شهید مطهری این است که در قرآن کریم و در کتب مقدس سرچشمه معرفتی را داریم که می‌تواند مضامین اخلاقی را به ما ارائه کند که اگر این سرچشمه را ببندیم و به آن توجه نکنیم، از آن نکات محروم می‌شویم.
وی در ادامه افزود: البته اخلاق هیچ‌گاه نفی نمی‌شود، بلکه اخلاق به منزله دانش عقلی است و چه اینکه کسی دین و وحی را بپذیرد یا نپذیرد، اعتبار خود را دارد. اما حرف ایشان این است که قرآن می‌تواند در حوزه اخلاق حرف‌های نابی داشته باشد که در جای دیگر قابل رهگیری نیست. یعنی اخلاق از نظر ایشان این نیست که از طریق دانش فلسفی حاصل شود، بلکه بخش اهم آن در متن دین قابل دسترس است.
این عضو هیئت علمی بیان کرد: نکته دیگر این است که ایشان می‌گویند وقتی می‌خواستم در مورد «توکل» حرف بزنم و بیندیشم، همه آیات را جمع کردم، اما قبل از آن، تأملات فلسفی زیادی داشتم. اما وقتی با این تأملات و پیش‌زمینه فکری به قرآن مراجعه کردم، توکل را عمیق‌تر فهمیدم. در این مسئله‌ای که شهید مطهری می‌گویند، یک نکته عمیق روش‌شناسانه وجود دارد و آن اینکه درک ظرافت‌کاری‌های قرآن، منوط به دقت و تأملات پیشین است. یک سلسله معانی است که به اخلاق مذهبی اختصاص دارد، وقتی انسان روی نکاتی دقت می‌کند و بعد به سراغ تدبر در آیات می‌رود، می‌بیند که چقدر ظرافت‌کاری در قرآن وجود دارد.
وی در ادامه افزود: جریاناتی وجود دارد که می‌گویند اگر با ذهنیت فلسفی و یا عقلی به قرآن رجوع کنیم، پسندیده نیست و حتی مضر است و بهتر است که با ذهنی خالی به قرآن رجوع کنیم، ولی ایشان می‌گویند ظرافت‌های قرآنی وقتی فهم می‌شود که با ذهن آموخته‌ای از حکمت و فلسفه و اندیشه عقلی به آن مراجعه کنید. بنابراین این نکته بسیار مهم است. یعنی برداشت‌های اخلاقی ظریف تلقی می‌شوند که با این بن‌مایه باشد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بیان کرد: نکته دیگر این است که کسانی عمیق قرآن را می‌فهمند که ادبیات عرب آنها نیز خوب باشد. شهید مطهری وقتی توکل را بحث می‌کنند، نشان می‌دهند که عمیقاً با ادبیات عرب آشنا هستند و می‌گویند بنده جست‌وجو کرده و دیده‌ام که توکل هیچ وقت با «علی» نمی‌آید و همیشه با «لام» است و فقط در مورد خداست که با «علی» می‌آید و بعد اصطلاحات ادبی و عربی عمیقی را به کار می‌برند و مثلاً می‌گویند که در اینجا تضمین وجود دارد که استفاده از این اصطلاحات نشان از تسلط ایشان روی قواعد ادبی دارد. بنابراین این‌طور نیست که هر کسی همین‌طور به قرآن مراجعه کند، بگویند برداشت او درست باشد.
جوادی تصریح کرد: نکته دیگر اینکه در مواجهه با قرآن خوب است که آدم پیش‌فرض‌هایی که آموزه اخلاقی مبتنی بر آن است، درک کند. مثلاً در بحث «توکل» شهید مطهری می‌گویند اگر کسی قبل از اینکه با این مقوله مواجه شود، نگاه فلسفی به عالم نداشته باشد، توکل را نمی‌فهمد. توکل یعنی چون روی حق ایستاده‌ام، ریسک کرده و بر خدا توکل می‌کنم و با اتکا به خدا این کار را انجام می‌دهم و خدا نیز کمک می‌کند. لذا چون این حق است و این عنصر اخلاقی درستی است، بر خدا توکل می‌کنم که این نیز مفروضاتی دارد. اگر شما در مورد توکل بحث کنید و مفروض را شفاف نکنید، بحث روشن نمی‌شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بیان کرد: مثلاً می‌گویند سخن توکل درست است بر این مبناست که این فلسفه براساس مکتب الهی در دنیاست. لذا مفروضاتی دارد که با آنها تحلیل می‌کند. همچنین وقتی که ایشان بحث اخلاقی را توضیح می‌دهند، به توجیه فلسفی آن نیز توجه ویژه‌ای دارند. ممکن است کسی بگوید توجیه فلسفی آن دردی را دوا نمی‌کند و صرفاً آموزه‌های قرآن کفایت می‌کند، اما باید توجه داشت که در دنیایی هستیم که نمی‌توانیم بگوییم توجیه عقلانی به کار نمی‌آید، چراکه ما همیشه در معرض چالش‌ها هستیم و لازم است که توجیه فلسفی داشته باشیم. همچنین تردید‌های زیادی در اندیشه ما فرومی‌رود و به همین دلیل لازم است توجیه فلسفی در دستور کار ما قرار گیرد.
جوادی بیان کرد: خود ایشان نیز به جهت فلسفی توکل را توجیه می‌کنند و می‌گویند به این دلیل که دنیا یک سازوکار واحد جانداری است که برای اتفاقات حساسیت دارد. لذا برای آن مسیر درست، تعامل‌های بیشتری لازم است و برای آنها توجیه می‌آورد. برخی می‌گویند برای خیلی چیزها نمی‌توان توجیه فلسفی آورد، اما این بدان معنی نیست که برای آنها که می‌شود توجیه فلسفی آورد، از این کار دریغ شود.
معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در انتها تصریح کرد: اشکالی به کتاب حجاب ایشان گرفته بودند و یکی از مراجع تقلید نقل می‌کرد و می‌گفت، این چه کاری است که آقای مطهری فلسفه حجاب را نوشته‌اند. این کار یعنی باید فلسفه دو رکعت نماز را نیز تحلیل کنیم. اما منطق این حرف قابل دفاع نیست. بنابراین تا جایی که می‌شود باید دفاع فلسفی کرد، چراکه این نوع دفاع، محاسن زیادی نیز دارد. برخی سعی دارند ایمان را در تاریکی قرار دهند و شاید نیز تحت تاثیر نوع افراطی ایمان‌گرایی هستند که در غرب نیز هست. اما مرحوم مطهری نقل می‌کردند که تفکر این‌چنینی که ایمان را در تاریکی و ابهام می‌بینند، به تعبیر آیت‌الله بروجردی در مدل‌های اخباری‌گری در جهان پیدا شد و زیر نفوذ هیوم بود که این مورد را نیز از آقای بروجردی نقل می‌کردند.
انتهای پیام
