رهاورد دین در شرایط سخت و بحرانی دعوت به صبر، عقلانیت و نوع‌دوستی است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی ایازی، قرآن‌پژوه و استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا؛ به ارائه توضیحاتی در باب حوادث و بیماری‌ها و همچنین نحوه تاثیرگذاری دین در این رخدادها پرداخت و بیان کرد: حوادثی که در جهان رخ می‌دهد، بر دو دسته هستند؛ یکی آن دسته از حوادثی هستند جدا از اختیار و اراده انسان رخ می­‌دهد و جزو حوادث طبیعی و تکوینی جهان هستند. به این معنا که یکسری قوانین و علت و معلول در هستی جهان وجود دارد که به دنبال آنها، این اتفاقات رخ می‌دهد. مانند طوفان­‌ها، گردبادها، سیل، سونامی، گونو و زلزله که در طبیعت جهان و قوانین هستی قرار دارد، به انسان ارتباطی ندارند و حداکثر انسان می­‌تواند آن را بشناسد، از آثار زیان‌بار آن خود را به دور سازد و یا پیش­‌بینی کند. بنابراین به این قبیل حوادث، رخدادهای تکوینی در نظام هستی می‌گوییم که بر اساس قوانین حاکم بر طبیعت شکل می‌گیرند.

وی تصریح کرد: انسان در بروز این حوادث نقشی ندارد، اما می‌تواند با نوع کارکرد، رفتار و همچنین دانشی که دارد از آنها در جهت پیشگیری و یا کاهش آسیب آن حوادث استفاده کند.

بیشتر بخوانید:

• دعا و عمل مکمل یکدیگرند / شفابخشی جایگزین درمان طبیعی نمی‌شود
• هر امر دشواری را نباید به امتحان الهی نسبت داد / همه ما مقصریم

این قرآن‌پژوه بیان کرد: بنابراین، این حوادث بر مبنای قوانین علمی به وجود می‌آیند؛ یعنی قابل تحلیل علمی هستند. برای نمونه اگر زلزله می‌آید، انسان می‌داند که چه گسل‌هایی فعال شده و فعالیت لایه‌های زیرزمینی به چه صورت بوده است. برای مواجهه با بیماری هم اگر انسان بتواند بیماری را به جهت علمی تحلیل کند، می‌تواند برای درمان آن نیز اقدام کند. به عبارت دیگر هرچه دانش بشر در زمینه این حوادث بیشتر باشد، پیشگیری او نیز بیشتر می‌شود و شاهد کاهش خسارات هستیم.

وی افزود: در نتیجه اگر انسان آگاهی خود را بالا ببرد و هوشمندانه و متعهدانه با این اتفاقات برخورد کند، می­‌تواند این حوادث را پشت سر بگذارد. همانند بیماری‌هایی که در گذشته وجود داشته و انسان‌ها نیز با بالا بردن دانش خود آن‌ها را درمان کرده‌اند و این قضیه برای بیماری وبا، طاعون و کرونا که امروز با آن مواجه هستیم نیز صادق است.

ایازی بیان کرد: اما دسته دوم آن دسته از حوادثی هستند که به چگونگی رفتار انسان با جهان بیرون خود و دیگر انسان­‌ها پیوند می­‌خورد و ناشی از رفتار انسان است. مانند جنگ­‌ها، انقلاب­‌ها، شورش­‌ها و یا گناهانی که انجام می­‌دهد، مانند ستم کردن، فساد، فحشا، استبداد، ضایع کردن حقوق و مال­ حرام­‌خواری، بی­‌عدالتی و تبعیض، رانت­‌خواری و توجه نکردن به حقوق دیگران، یا حتی بیماری­‌هائی که در اثر عدم رعایت بهداشت و یا نامناسب بودن تغذیه و یا درست استفاده نکردن از طبیعت شیوع پیدا می­‌کند و ناشی از رفتار خاص انسان با طبیعت است.

این استاد دانشگاه گفت: در این دسته نقش مستقیم انسان در این حوادث نمایان است. حتی در برخی از موارد رابطه­‌ای میان دسته دوم با دسته اول است. مثلاً استفاده غلط از طبیعت، آلوده کردن محیط زیست، به آلودگی محیط زیست می­‌انجامد. استبداد موجب تحقیر و تبعیض و طغیان شورش و تخریب محیط می­‌شود. زمینه برخی از اتفاقات دسته اول را فراهم می­‌سازد. نمونه روشن آن در این دوران می­‌توان از تخریب لایه ازن یاد کرد. اگر انسان بر اثر جهل یا تجاهل به شکل بی‌رویه‌ای درختان جنگل را قطع کرد، یا آب را بی‌رویه مصرف کرد و هدر داد، یا بی‌ضابطه اقدام به شهرسازی و آپارتمان‌سازی نمود، یا روی گسل‌های زلزله شهر بنا کرد، یا برای استخراج سنگ، بی‌محاسبه کوه‌ها را منفجر کرد، این گناه به‌صورت گروهی باعث گناه نخواسته شده است.

عدم منافات منشأ طبیعی طبیعی با آزمون الهی

ایازی در پاسخ به این پرسش که این حوادث چقدر می‌توانند آزمون و امتحان الهی باشند؟ گفت: اینکه بگوییم این حوادث از سنخ آزمون‌های الهی هستند، منافاتی با مسئله نخست که پیرامون علل و منشأ طبیعی این رخدادها بود ندارد. این حوادث در عین اینکه طبق قوانین طبیعی رخ می‌دهند، می‌توانند برای انسان نیز یک نوع امتحان الهی در برخورد منطقی و علمی نیز باشند. همانند پدیده مرگ که یک قانون طبیعی است، اما برای اطرافیان و بازماندگان کسی که از دنیا می‌رود، می‌تواند درس‌آموز و یک نوع امتحان باشد. بیماری نیز همینطور است که بیمار شدن طبق یک قاعده طبیعی است اما در عین حال منافاتی با این ندارد که انسان این تهدید را تبدیل به فرصت کند. چه اینکه می‌تواند با استفاده از این اتفاقات، مهارت‌های خود را بالا ببرد و همچنین نوع نگرش خود را نیز تغییر دهد.

این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به این پرسش که پس از اینکه چنین رخدادهایی به وقوع پیوست، دین چه رهاوردی برای بشر دارد؟ بیان کرد: یکی از کارکردهای دین این است که می‌تواند آرامش را ایجاد کند. انسان‌ها در اینگونه مواقع دچار اضطراب و تشویش می‌شوند، اما دین می‌تواند به انسان طوری راهنمایی ارائه دهد که بر این ترس و اضطراب خود غلبه کند و با ابزار معنویت، برخورد درستی با این حوادث داشته باشد.

جایگاه صبر در ادبیات دینی

وی افزود: خداوند در آیه 155 سوره بقره به صابرین بشارت می‌دهد و در آیه بعد می‌فرماید: «الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ». یعنی اگر به انسان مصیبتی برسد باید صبر پیشه کند. در ادبیات دینی ما نیز یکی از مواردی که باید بر آن صبر کرد، صبر بر مصیبت است. بنابراین وقتی که انسان به خداوند و جهان آخرت ایمان داشته باشد، می‌تواند به خوبی این شرایط را مدیریت کند و آرامش داشته باشد و دلهره و اضطراب را کنار بگذارد.

ایازی تصریح کرد: کمک دیگری که دین می‌تواند به ما بکند این است که ما را به عقلانیت و علمیت در برخورد با حوادث راهنمایی می‌کند. بسیاری از آیات قرآن انسان را به عقلانیت ارجاع می‌دهد و این بدین معنا است که انسان باید از روش‌های علمی و عقلانی در مواجهه با این حوادث استفاده کند. مثالش نیز می‌تواند حادثه‌ای نظیر سیل باشد که در اینجا با کاربست عقل و علم انسان می‌تواند تمهیداتی بیندیشد تا خسارات را به حداقل ممکن تقلیل دهد.

این قرآن‌پژوه افزود: کمک سوم دین نیز این است که ما را به توجه نسبت به هم‌نوعان و همکاری در این زمینه رهنمون می‌سازد. دین می‌گوید که در چنین موقعیت‌هایی انسان‌ها باید از یکدیگر حمایت کنند نه اینکه دست به سوءاستفاده از شرایط بزنند و کار را دشوارتر کنند.

علت تعارض بین برخی عالمان دین و متخصصان پزشکی

وی در پاسخ به این پرسش که چرا تعارضاتی بین عالمان دین و متخصصان پزشکی رخ می‌دهد؟ گفت: گروهی از چهره‌های دینی که با متخصصان مخالفت می‌کنند، قدری معنای دین، معنویت، قدرت و احاطه خدا را بد فهمیده‌اند. خداوند قوانینی دارد و همه چیز را از طریق اسباب آن پیش می‌برد اما برخی‌ها به این نکته توجه ندارند. برای نمونه می‌گویند حرم امام رضا(ع) به این معنا شفاخانه است که ویروس در آنجا اثر نمی‌گذارد. خوب اگر چنین است چرا برای امنیت حرم تمهیداتی اندیشیده می‌شود؟ دیده‌ایم که حتی بمب نیز در حرم امام رضا(ع) منفجر شده است، اگر معنای شفاخانه چیزی است که این آقایان می‌فهمند، چرا بمب منفجر شده است؟

ایازی بیان کرد: از طرفی اگر بخواهیم مسائل را مانند این گروه که دچار بدفهمی هستند، تحلیل کنیم، باید بگوییم که شمشیر هم نباید سر امام حسین(ع) را می‌برید. بنابراین این افراد دچار نوعی بدفهمی شده‌اند. امام باقر(ع) می‌فرمایند که حضرت موسی(ع) مدتی درد داشت و مریض احوال بود. به کوه طور رفت و به خدا شکایت کرد که چرا مریضی او بهبود نیافته است. خداوند خطاب به او فرمود آیا به طبیب مراجعه کرده‌ای؟ ابتدا به طبیب مراجعه کن و بعد شفا را از من بخواه. در مورد این حرم‌های مقدس نیز باید توجه کنیم که اگر متخصصان می‌گویند این بیماری مسری است، باید به حرف آنها گوش کنیم.

این استاد دانشگاه در پایان تصریح کرد: متأسفانه هر رخداد جدیدی که به وقوع می‌پیوندد، برخی‌ها نسبت به آن با بدفهمی مواجهه می‌کنند البته که امروز در کشور ما اجماعی بین علما به وجود آمده است که می‌گویند باید به توصیه‌های بهداشتی و ایمنی توجه کرد. بنابراین افرادی که خلاف نظر متخصصان حرف می‌زنند، دچار نوعی بدفهمی از معارف دینی هستند.