داعیه انقلاب، تجددگرایی بر پایه عقلانیت دینی است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین محسن مهاجرنیا، استاد و پژوهشگر مسائل سیاسی، 15 تیرماه در اولین نشست کرسی‌های آزاد‌اندیشی مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم که با موضوع «جریان‌شناسی سیاسی در قرآن» در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد، گفت: جریان‌شناسی سیاسی نیاز بنیادی و اساسی جامعه امروز ما است و باید آن را از بنیادی‌ترین منبع اعتقادی و دینی‌مان یعنی قرآن اخذ کنیم.

مهاجرنیا با بیان این‌که جامعه اصولاً محل نزاع، تنازع، چالش و حرکت است، افزود: وجود جریان‌های مختلف در واقع نشان‌دهنده پویایی و زنده بودن جامعه است، لذا جریان‌شناسی سیاسی نیاز بنیادی و اساسی جامعه امروز ما و عامل بصیرت‌افزایی است.

وی افزود: در حقیقت مهمترین مقوله‌ جریان‌شناسی، نسبت دین با جامعه و اولین بحث این است که دین شما، اعتقادات شما، کتاب شما و وحی شما چه نسبتی با جامعه پیدا می‌کند؟ و این نسبت‌سنجی وقتی مطرح می‌شود که ما به گونه‌های مختلفی از تفکر می‌رسیم. چرا با وجود کتاب واحد و فکر واحد دینی، این همه تنوع دیدگاه وجود دارد؟ پاسخ در نسبت‌سنجی بین دین و جامعه است که این تنوع‌ها را به وجود می‌آورد و این قضاوت‌های متفاوت به صورت طبیعی شکل می‌گیرد؛ چون سلیقه‌ها مختلف است.

این پژوهشگر مسائل سیاسی در ادامه گفت: برخی از جریان‌ها در نسبت‌سنجی میان دین و جامعه، وزن بیشتر را به جامعه می‌دهند و جانب دین را کمرنگ می‌کنند که اصطلاحاً جریان فکری سکولار شکل می‌گیرد که تمرکزش روی دین نیست، بلکه تمرکزش روی جامعه، سیاست و مسائل مادی است.

وی اضافه کرد: در مقابل ممکن است جریان دیگری، وزن بیشتر را به دین بدهد؛ یعنی در نسبت‌سنجی میان دین و جامعه، اساس را بر پایه دین بگذارد و با دین ارزیابی و قضاوت بکند که اصطلاحاً جریان دینی یا جریان سیاسی دینی شکل می‌گیرد.

مهاجرنیا در تقسیم‌بندی جریان‌های دینی، گفت: اولین جریان دینی، جریانی است که همه دینی فکر می‌کنند، اما با هم اختلاف دارند. یک جریانی داریم که شاید در صد سال اخیر یعنی از مشروطه به این طرف پدید آمده است. جریان شریعتمدار، دین‌مدار و فقاهت‌محور در ارزیابی و نسبت‌سنجی میان دین و جامعه، دین‌محور هست و پایه و اساس تفکرش بر اساس شریعت هست، و اینها اصولاً با همین خصیصه شریعت‌مداری شناخته می‌شوند.

وی افزود: جریان دینی دوم، جریان تمدن‌گرای اسلامی است که اسلام را در مقابل رقبایش، یعنی در مقابل تمدن شرق و غرب، در مقابل بیگانگان برجسته می‌کند؛ اسلام را در قالب یک تمدن رو به آینده مطرح می‌کند و بزرگان و تئوریسین‌های اسلام سیاسی و اسلام ناب از جمله امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله) هم روی این قضیه خیلی تأکید دارند.

وی افزود: شاخصه‌های جریان تمدن‌گرایی این است که معرفت دینی، یعنی تفکر اسلامی را یک مجموعه منسجم و نظام‌مندی می‌بینند که همه عناصرش مکمل هم هستند و رو به جلو و رو به اهداف و غایات متعالی در حال حرکت هستند و اینها اعتقادشان این است که معرفت دینی را باید به سمت تمدن‌سازی پیش ببریم.

روزآمد کردن دین بر پایه عقلانیت مدرن

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: در کنار این دو تفکر در جامعه یک نوع تجددگرایی اسلامی هم داریم؛ جریانی که ضمن اعتقاد راسخ به دین، معتقد است که بر اساس عقلانیت مدرن، اسلام را باید به روز کنیم و با بازسازی و بازخوانی اسلام متناسب با دنیای امروز، یک سبک زندگی مدرن اسلامی باید درست کنیم. خوب این در جامعه بسیار طرفدار دارد و می‌توانیم بگوییم به نوعی داعیه انقلاب اسلامی همین بود و پایه‌ این گرایش، بر اساس تمرکزدادن به وزن دین هست.

وی افزود: سه نحله و تفکر یعنی شریعت‌گرا، تمدن‌گرا و تجددگرا در جامعه وجود و هر یک ویژگی‎های منحصر به فردی دارند که در جامعه با چالش‌هایی هم روبرو هستند.

مهاجرنیا گفت: از اولین ویژگی‌های این مباحث، یکی بحث ماهیت و قلمرو دین است؛ یعنی دین تا کجا در زندگی ما باید حضور داشته باشد، در جامعه و دنیای مجازی، شما مکرر دیده‌اید که جوان‌ها راجع به قلمرو دین می‌پرسند. مثلاً می‌پرسند این کرونایی‌ها که فوت می‌کنند، چون بدنشان آلوده است، نمی‌شود از غسل میّت برای آن بگذریم؟ می‌گویند با عقل جور در نمی‌آید! پاسخ این است که عقلی نیست، تعبّدی است. بالاخره باید برای مومنین متوفی غسل و تجهیز و دفن انجام و نماز خوانده شود. این سوال در واقع بر می‌گردد به اینکه آیا دین را در پدیده‌های جدید نمی‌شود یک جایی متوقف کرد؟

مهاجرنیا در ادامه تصریح کرد: دومین ویژگی موضوع عقلانیت است، یعنی نسبت دین با عقل و عقلانیت در تحقق گزاره‌ها و آموزه‌های دینی در سیاست، اقتصاد، فرهنگ، نسبت‌سنجی بین کارکردهای مسئولین چگونه است؟ مثلاً در مدیریت شرایط کرونا ما چقدر به بحث پزشکی به عنوان علم تجربی بها دادیم و آن را حتی مقدم بر رویکردهای دینی قرار دادیم؟ مقام معظم رهبری(مدظله) فرمودند هر چه ستاد کرونا بگویند، بر همه لازم است طبق آن عمل کنند. یعنی همین علوم تجربی مقدم شد. چرا؟ چون اینجا به علوم تجربی اهمیت دادیم.

وی افزود: موضوع سوم بحث توسعه اجتماعی است که در جامعه با آن به صورت جدی سر و کار داریم. اینکه دین را چه طور محقق کنیم؟ چهل و یک سال است که انقلاب اسلامی شده و ما الان کجا هستیم؟ دین چقدر محقق شده؟ چقدر آسیب دیده؟ چگونه باید پیاده بشود؟ کجا مشکل داریم، کجا نداریم؟ هر جریان زنده و پویا و بالنده‌ای باید تکلیفش را با این بحث روشن بکند.

وی ادامه داد: در این دنیایی که شدیداً پرمشکل و پرچالش است؛ مخصوصاً برای جمهوری اسلامی که از یک طرف محاصره تحریم و فشار و و از طرف دیگر مشکلات اقتصادی و بهداشتی وجود دارد و همه مشکلات امروز به جامعه اسلامی هجوم آورده، ما چطور باید به تحقق دین فکر بکنیم؟ کسانی که حزبی کار می‌کنند و مدعی دینداری و ارزش‌گرایی هستند، باید پیش‌قدم شوند و در خط مقدم تحقق و اجرای دین باشند.

وی همچنین اظهار کرد: ما می‌خواهیم الگویی برای جریان‌شناسی سیاسی از دیدگاه قرآن داشته باشیم. بنابراین قرآن منبع هویتی ماست و می‌خواهیم ببینیم جریان‌های سیاسی که در جامعه اتفاق افتاده، آیا می‌توانیم آنها را مبناسازی قرآنی بکنیم، و شبیه به همان جریان‌های صدر اسلام ببینیم و بر اساس آن تحلیل کنیم؟

مهاجرنیا در پایان گفت: سوره بقره از این باب بسیار مهم است و به لحاظ جریان‌شناسی، یک پیام را به جامعه اسلامی مخابره می‌کند و آن هم این است که «ذلک الکتاب لا ریب فیه»؛ این قانون اساسی حکومت اسلامی و پایه و مدار جامعه اسلامی است که همه چیز بر اساس این کتاب است؛ محور کتاب است و دور این کتاب، جریان‌های سیاسی فکری اجتماعی شکل گرفتند و ما می‌خواهیم جریان‌شناسی را دقیقاً بر مدار همین محور قرآن مطرح کنیم.