تقریری بر نقش باورهای توحیدی در کارایی نظام سلامت

به گزارش ایکنا؛ پنل ششم نخستین کنفرانس بین‌المللی «اخلاق، الهیات و بلایای فراگیر» امروز، بیستم شهریورماه با موضوع «بلایا و زیست مؤمنانه» و با سخنرانی جمعی از اندیشمندان، به صورت مجازی برگزار شد. حجت‌الاسلام مجید ابوالقاسم‌زاده، استادیار دانشگاه معارف، در این نشست با موضوع «نقش توحیدباوری در مواجهه با بلایای فراگیر» به ایراد سخن پرداخت که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛

نظام‌های فکری برای خود مبانی نظری خاصی دارند که اثبات دیدگاه‌هایشان، بدون توجه به آن مبانی نظری امکان‌پذیر نیست و برای ارزیابی باید از همان مبانی بهره جست و بهترین نوع ارزیابی دیدگاه این است که مبنای فکری را ارزیابی کنیم. مبانی نظری، فلسفی و عقلی انواعی دارد که یکی از آنها مبانی هستی‌شناختی است که این مبانی نیز به الهیات به معنی‌الاعم و الهیات به معنی الاخص تقسیم می‌شود و مبانی الهیاتی هم که منظور بنده الهیات به معنی‌الاخص و مباحث خداشناسی است، مباحث متعددی را به همراه دارد که عمدتاً از مباحث الهیاتی و خداشناسی، مباحثی که ناظر به توحید است را مطرح می‌کنم.

اهمیت بحث از این حیث است که در مسائل مربوط به امور پزشکی و حوزه سلامت و بهداشت، قطعاً مسائل بسیار مهمی را به همراه دارد که مربوط به سلامت انسان‌ها است، اما اگر این مباحث با مبانی فکری و نظری هم گره بخورد، اهمیت این مباحث بیشتر خودش را نشان می‌دهد و از جمله فواید این بحث این است که بدون توجه به این مبانی، به ویژه مبانی الهیاتی و توحیدی که مد نظر ما است، نمی‌شود درک درستی از مسائل بهداشتی در مقام اجرا داشت و پیشرفت‌هایی که لازم است را با نگاه درست کشف کرد.

دین مانع پیشرفت نیست

فایده بحث این است که نه می‌شود پیشرفت‌های جوامع الحادی را حاصل دین‌گریزی دانست و نه از آن طرف، دین را مانع پیشرفت در حوزه‌های علوم پزشکی و تجریی دانست. اگر بتوانیم نقش مبانی توحیدی که یکی از اصول دین اسلام است را بفهمیم و آن را ثابت کنیم، اهمیت این تفکر و اعتقاد در مسائل تجربی نیز خودش را نشان می‌دهد. ممکن است بگویند در علوم تجربی مانند فیزیک و شیمی و ... ، دین مطرح نیست و بحث مهمی در ماهیت علم دینی است که مباحث گسترده‎ای را به همراه داشته و نظریه‌های مختلفی هم مطرح شده است که از آنها عبور می‌کنیم.

قطعاً در علوم تجربی، مبنای تحقیق و مطالعات و مبنای رفتارهایی که متناسب با این دیدگاه‌ها در پیش می‌گیریم، ممکن است مشتمل بر نگاه مادی‌گرایانه یا الهی باشد که هریک از این دو باهم تفاوت دارند. اینکه در این مباحث انسان‌محور باشم یا خدا را محور قرار دهیم، متفاوت هستند. همچنین، اینکه در این علوم و دستاوردهای حاصل از آنها، نگاه دنیامآبانه داشته باشیم یا نگاه دین‌مآبانه، باز هم باهم متفاوت هستند، لذا نمی‌شود اهمیت و تأثیر مبانی را در مسائل مختلف نادیده گرفت.

توحید و اقسام آن

توحید به معنای یکی بودن است و یکی دانستن خداوند است که اقسامی دارد. در قدم اول، اعتقاد به وجود خداوندِ مطلق باید در مبانی الهیاتی مطرح باشد و این وجود را باور داشته باشیم و بدانیم که این خدا یکی است. اعضای کادر پزشکی که به خدا باور دارند و هدف را رسیدن به خدا می‌دانند، برای کسب رضای الهی بر یکدیگر سبقت می‌گیرند و فراتر از وظایف خود عمل می‌کنند و بیماران معتقد به خدا نیز با دعا و تضرع به درگاه الهی، به سلامتی خود امیدوارند و تحمل سختی‌ها را بر خود آسان می‌کنند.

از اقسام توحید، توحید ذاتی است که خدا یکی است و قسم دیگر توحید هم، توحید صفاتی است که اگرچه متصف به صفاتی می‌شود، اما در مصداق اینها یکی هستند و صفات خدا، عین ذات او است. باور به این اقسام توحید نیز نتایجی خواهد داشت. از جمله اینکه، هدف نهایی در حقیقت قرب الهی است و تمام رفتارها و برنامه‌ریزی‌ها و روش‌ها و آموزه‌ها باید به صورت همگرا و هرمی انسان را به سوی قرب الهی سوق دهد.

نقش باور به توحید در کارایی نظام سلامت

یک قسم دیگر از توحید، توحید در خالقیت است که خدا تنها خالق است و اگر نقشی برای دگیر موجودات قائل می‌شود، آنها در طول خالقیت خدا هستند و مستقل نیستند. تأثیر این مبنا این است که کادر پزشکیِ توحیدباور، خود را واسطه در درمان می‌دانند و با توکل به خدا به معالجه می‌پردازند و خود را علت تامه نمی‌دانند. از نتایج این فکر این است که، این افراد دچار کبر و غرور نمی‌شوند و رفتار خود را مقدس می‌دانند و کادر پزشکی در مواجهه با بلایا، خود را نیازمند خدا می‌دانند و این نیز روند درمان را بهبود می‌بخشد.

توحید در مالکیت را هم داریم که مالک حقیقی خدا است و هیچ کسی جز خدا مجاز به تصرف در موجوات دیگر نیست. نقش این مبنا در مواجهه با بلایا این است که، نظام سلامت همیشه تحت سلطه الهی است و به‌کارگیری روش‌ها، تصرف در مالکیت خدا است که باید با اذن الهی و در راستای آن باشد. لذا کادر پزشکی حق ندارند هرگونه تصمیمی بگیرند و هرگونه تصرفی را در امکانات طبیعی و مصنوعی مجاز بدانند و یا هر اقدامی مانند قتل ترحمی داشته باشند و آن را مجاز بدانند. بر اساس باور به توحید در مالکیت، این رفتارها مجاز نیست و کادر پزشکی که معتقد به این باروها است، دست به این کارها نمی‌زند.

قسم دیگر توحید، توحید در ربوبیت است که تکوینی و تشریعی است. در ربویت تکوینی، همه چیز تحت تدبیر خدا است و در ربوبیت تشریعی، حق قانون‌گذاری و امر و نهی کردن از ناحیه خدا بیان می‌شود که به واسطه معصومین(ع) است. از آثار این باور توحیدی این است که موجب ایجاد و تقویت روحیه توحید و توکل می‌شود. افراد، خود خدا را در نظر دارند و در ادامه و تدبیر نیز از خدا استعانت می‌جویند و تنها بر خداوند توکل می‌کنند و از خودمحوری پرهیز می‌کنند. همچین تلاش می‌کنند در مواردی که به دولت‌هایی وابستگی داشته‌اند، خود را از این وابستگی برهانند و نیازهایشان را خودشان برطرف کنند که این را در تولید ماسک و تجهیزاتی که در مواجهه با کرونا لازم بود، دیده‌ایم که جامعه ما از اتکای به غرب خود را بازداشت.

در نظام سلامت، برای افراد جامعه تکالیفی تعیین می‌شود و آنها به اطاعت از دستورات ملزم هستند. اما این حق اصالتاً از خداوند است و با اذن او برای دیگران ثابت می‌شود و برای تعیین حق هر انسان و نهادی در امورات بهداشتی، باید اذن خدا را با دلایل عقلی و نقلی کشف کنیم. همچنین، شیوه استفاده از اصول و دستورات در این نظام، باید با اذن الهی باشد و مغایرتی با این قوانین نداشته باشد. لذا با توجه به اینکه قوانین الهی مطابق با مصالح واقعی است، وضع دستورات و ضوابط خاص در شرایط خاص، همچون کرونا اگر مطابق با قوانین الهی باشد، موثر است.