تحول در فقه با فهم اجتماعی نص و روزآمدی مسائل / چرا جامعه فقه را پس می‌زند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی رفیع‌پور، استاد کلام و فلسفه حوزه علمیه، شامگاه 18 مهرماه، در نشست «روحانیت چنان‌که صدر می‌گفت»، بیان کرد: پیش‌فرض مرحوم صدر بدون آنکه از واژه فلسفه فقه استفاده کرده باشد، مسائلی است که امروز با این عنوان در حوزه سرفصل دارد؛ از نظر شهید اگر صدر تحولات جامعه اسلامی بخواهد به سرانجام برسد و ریشه و اصالت داشته باشد باید منشأ حوزوی داشته باشد؛ این دیدگاه برخلاف کسانی است که از حوزه نومید شده‌اند؛ لذا به دنبال تربیت نسل جوانی از طلاب تحول‌خواه بودند.

رفیع‌پور با بیان اینکه کتب آموزشی حوزه باید بر اساس مهندسی کلی فقه، متحول و باید حرکت ما گام به گام انجام شود، تصریح کرد: شهید صدر در فقه و رشته‌های دیگر موفق به نوشتن متنی برای آموزش حوزوی نشدند، ولی در اصول این کار انجام شد. دو نگاه به صدر وجود دارد، برخی می‌خواهند همه تحولات را براساس مبانی و دیدگاه‌های ایشان پیش ببرند که با وجود احترام به این دیدگاه معتقد هستیم که ایشان با حکومت اسلامی همانند دوره بعد از انقلاب درگیر نبودند و از طرفی شرایط خیلی عوض شده و امروز توقعات از حوزه خیلی زیاد است؛ لذا خوانش دوم از ایشان درست است و آن اینکه مطالب ایشان مقدمه و گام نخست است نه اینکه آن را گام نهایی تلقی کنیم.

تحول‌خواهی فقه با بازتاب اجتماعی

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: شهید صدر اگر در میان ما بودند، امروز  خودشان در برخی مواضع علمی‌شان بازنگری می‌کردند؛ زیرا ایشان تحول‌خواه و دنبال اجتهاد به سامان‌یافته بود؛ امروز 40 سال از دوره شهادت ایشان گذشته و باید ببینیم که آیا فقه شیعه پاسخ‌گو هست یا همانند فقه اهل سنت تکرار مطالب قدیمی است. ایشان معتقد است که نباید به دامان نظامات غربی بیفتیم، بلکه با استفاده از مبانی اسلامی و علوم روز پویایی در فقه خودمان ایجاد کنیم که نماد این تحول‌خواهی در «اقتصادنا» دیده می‌شود. امروز باید به تأسی از آن شهید در علوم سیاسی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی کتبی مانند اقتصادنا داشته باشیم، ولی علی‌رغم سروصداهایی که داشتیم کار نشده است؛ البته حوزه کارهای خوبی در 40 سال کرده و زحمات را نباید نادیده گرفت، ولی در حد مورد انتظار نبوده است.

رفیع‌پور با بیان اینکه توضیحات و نگاه صدر فضای علوم انسانی اسلامی است، گفت: رشته فقه در اندیشه ایشان خیلی جدی است، حتی همین فقه فردی سنتی، ولی معتقد است که باید آفاق و ابواب فقه را توسعه دهیم؛ زیرا علم تمدن‌ساز فقه است، ولی نه فقه فردی و سنتی صرف که کاری به چشم‎انداز اجتماعی و بازتاب اجتماعی آن توجه ندارد؛ دیدگاه ایشان در فهم اجتماعی نص و جهت‌گیری آینده حرکت اجتهاد غیر از فقهی است که در جواهر و عروه بحث شده است.

فقه را جذاب کنیم

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: الان وقتی کلمه فقه در جامعه مطرح می‌شود عمدتاً جنبه فردی و سلبی آن به اذهان متبادر می‌شود، فقهی که قصد دارد خط قرمز بکشد و تحریم و محدودیت ایجاد کند؛ لذا فقه، فقیه و فقاهت برای جامعه جذاب نیست بلکه آن را پس می‌زند، چون ما نتوانستیم فقه فردی را اجتماعی و بر آن اساس جامعه را اداره کنیم. فقهی که جامعیت دارد و نیازهای عصر جدید در آن دیده شود جذابیت دارد و می‌تواند انسان معاصر را با فواید فتوا اقناع کند؛ امروز نگاه از بالا به پایین و «از ما به یک اشاره/ از تو به سر دویدن» جوابگو نیست.

رفیع‌پور اظهار کرد: شهید صدر در عین اینکه بر فقه به عنوان دانش تمدن‌ساز تأکید دارد، در عین حال معتقد به تحول است؛ ما از سخنان ایشان بخش اول را گرفته و فقیه را همه کاره و قانونگذار می‌دانیم، ولی تحول در راستای فهم اجتماعی و تغییر متون فقهی با رویکرد اجتماعی را مورد بی‌توجهی قرار داده‌ایم. البته سخن از صدر است، ولی مقام معظم رهبری و امام خمینی(ره) هم مجتهدین تحول‌خواه هستند؛ امام در اواخر عمر بحث زمان و مکان را مطرح و رهبری فقه پویا را مورد اشاره قرار دادند؛ لذا این یک مسیر است تا طلاب جوان بتوانند در آن حرکت کنند.

وی در پایان تأکید کرد: از نگاه شهید صدر حوزه جایی نیست که افراد عمرشان را در آنجا تلف کنند، صدر نمی‌خواهد از فقه و حوزه عبور کند و آن را بی‌خود بداند، بلکه بر سامان دادن فقه و حوزه تأکید دارد؛ متأسفانه الان چون حوزه پاسخگو نیست حتی خیلی از هم لباسی‌های ما امید خیری به آن ندارند، ولی امید هست و باید تلاش بیشتری کنیم.