کاربست رویکرد قرآنی برای برون‌رفت از معضلات جامعه از سوی رهبر انقلاب

علیرضا دانشیار، پژوهشگر و نویسنده کتاب پژوهشی «تفسیر سیاسی مفاهیم قرآنی از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای» در گفت‌وگو با ایکنا اظهار کرد: این اثر که به عنوان تفسیر سیاسی مفاهیم قرآنی، از ویژگی‌های اندیشه سیاسی رهبر معظم انقلاب است، به صورتی روشمند در ارتباط با مفاهیم قرآنی و تأثیر آن در اندیشه سیاسی، گستره رفتاری، عملکرد و مواضع سیاسی گردآوری شده است.

این استاد دانشگاه افزود: در این رویکرد، نوعی ارتباط و هم‌نشینی کلمات و واژه‌ها و عبارات با یکدیگر اتفاق می‌افتد که حلقه‌های گوناگون واژه‌ها و مفاهیم، به هم پیوند داده می‌شوند که از آن تعبیر به «زنجیره» یا «شبکه‌ی معنایی» می‌شود. دامنه و گستره شبکه معنایی وسیع است. در اینجا، مولفه‌های مختلفی نظیر نوع واژه، نحوه کاربرد، اصالت، مکان و زمان کاربرد، و نیز شرایط اجتماعی می‌تواند در نوع تفسیر سیاسی تأثیرگذار باشد.

پژوهشگر پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی ادامه داد: از سویی دیگر، کلمات قرآن یک کل مجموعی را تشکیل می‌دهند که نمی‌توان آن‌ها را مجرد و تنها و منعزل از کلمات دیگر استعمال و به کار برد. آنچه در دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای اهمیت دارد، زنجیره‌ای از مفاهیم و واژه‌هاست که تشکیل یک شبکه معنایی را داده است که با لحاظ آن، تفسیر سیاسی با توجه به شبکه معنایی (زنجیره معنایی) متصل به هم و نه جداگانه شکل گرفته است.

دانشیار بیان کرد: در این شبکه معنایی، مفاهیم اعتقادی، اخلاقی، رفتاری با رویکردی سیاسی- اجتماعی و نیز حرکت آفرین، و عینی مورد بررسی قرار گرفته است. مفاهیم به هیچ وجه مجرد و نظری صرف نیست، مفاهیم قرآنی با لحاظ بروز خارجی و عینی مورد توجه قرار گرفته است. نوع انتخاب و تفسیر این مفاهیم با توجه به مسائل عینی جامعه شکل گرفته است.

وی با بیان اینکه تفسیر مفاهیم قرآنی در دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای، گزاره‌ای نیست، گفت: این بدان معناست که صرف بیان جملات گزاره‌ای ذهنی محض و بی‌ثمر نیست. مفاهیم دارای حیث و حقیقت وجودی و عملی‌اند، مفاهیم دارای عنصر حرکت‌آفرین و تغییر‌دهنده است و در انسان ایجاد انگیزه و اراده می‌کند.

محقق و پژوهشگر علوم اسلامی و انسانی ادامه داد: تفسیر سیاسی مفاهیم قرآنی، صِرف بیان آیه یا آیات نیست بلکه در این نگرش، وجوهی از آیات و مفاهیم قرآنی به صورت انضمامی و عینی و در راستای مسائل سیاسی اجتماعی مورد کشف قرار می‌گیرد. تفسیر سیاسی در این معنا، مورد مداقه قرار گرفته است.

دانشیار در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود به اهداف تدوین و نگارش این کتاب ارزشمند اشاره کرد و افزود: «آشنایی با سیره قرآنی و تفسیری و به ویژه مباحث مرتبط با تفسیر سیاسی اجتماعی قرآن و تأثیر آن، در انقلاب اسلامی که به نظر می‌رسد کمتر مورد توجه محافل علمی قرار گرفته است، در حالی که مقام معظم رهبری در قبل و نیز در بعد از انقلاب اسلامی دارای تفاسیر سیاسی اجتماعی بوده و هستند»، «تبیین، تعمیق و توسعه گفتمان انقلاب اسلامی و نیز اندیشه‌های اسلامی و به خصوص توجه به مباحث قرآنی»، «ارائه دیدگاه‌ها و رویکرد‌های جدید اسلامی به صورت منسجم و منظم به عنوان متون کمک آموزشی و کمک به ادبیات پژوهش در زمینه تفسیر سیاسی قرآن به ویژه پژوهشگران و محققین» از جمله اهداف تدوین این اثر است.

وی به تبیین ساختار پژوهشی کتاب پراخت و ادامه داد: در این پژوهش، از روش «تحلیل متن و زمینه» به صورت تلفیقی بهره برده‌ایم و علاوه بر خودمختاری و خود استقلالی مفاهیم قرآنی از نقش ویژگی‌های فکری و گفتمان زمانه در شکل گیری تفاسیرسیاسی اجتماعی غفلت نشده است.

پژوهشگر پژوهشگاه بین المللی المصطی اظهارکرد: بر اساس روش پیش‌گفته، سه بحث اصلی زمینه‌های سیاسی –اجتماعی، ویژگی‌های فکری-اعتقادی تاثیرگذار و چگونگی تفسیر سیاسی از متن قرآن در تفسیر سیاسی-اجتماعی آیت الله خامنه ای، مورد بررسی قرار گرفته است.

این استاد دانشگاه بیان کرد: نوع برداشت و تفسیر سیاسی مفسر بر طبق قرائت متن (نص معتبر موجود (قرآن)) صورت پذیرفته است. در مرحله بعدی شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه و نوع تکوین علمی شخصیت و استفاده از دانش‌های بشری اعم از دینی و غیر دینی، در شکل گیری نوع تفسیر سیاسی از قرآن، تاثیرگذار بوده است، لذا در فصول ابتدایی این پژوهش، برای درک چگونگی تفسیر سیاسی مفاهیم قرآنی (نقش نص معتبر قرآن) به نقش زمینه‌ها و موقعیت شکل گیری تفسیر سیاسی قرآن در دو موضوع جداگانه اشاره شده است.

دانشیار ویژگی روشی را خصوصیت این اثر دانست و گفت: با توجه به ویژگی روشی، این کتاب در شش فصل تدوین شده است که بدین شرح است؛ در فصل یکم، به واکاوی مفاهیم و کلیات موضوعاتی پرداخته شده است که در روشن شدن مباحث مرتبط به تفسیر سیاسی قرآن، در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای یاری‌گر است. مباحث مرتبط با مفهوم تفسیر سیاسی قرآن، بحث‌هایی نظیر چیستی و ماهیت معنا، الزامات تفسیر سیاسی قرآن، علل و عوامل به وجود آمدن تفاسیر سیاسی از قرآن در دوره معاصر، نقش ویژگی‌های فکری و شرایط سیاسی اجتماعی در بروز و ظهور تفسیر سیاسی قرآن و زنجیره و شبکه معنایی مفاهیم اعتقادی، اخلاقی و رفتاری قرآن مرتبط با اجتماع و سیاست در تفسیر سیاسی آیت الله خامنه‌ای طرح شده است.

وی ادامه داد: در فصل دوم، زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تاثیرگذار بر تفسیر سیاسی قرآن در قبل و بعد از انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. از نکات بارز استفاده از آثار و مکتوبات مقام معظم رهبری در ارتباط با زمینه‌های سیاسی و اجتماعی است و در فصل سوم، ویژگی‌ها و مختصات فکری تاثیرگذار بر تفسیر سیاسی قرآن کریم در اندیشه آیت الله خامنه‌ای از جمله تأثیر مبانی، گرایش و قواعد تفسیری، مورد بررسی قرار گرفته است.

این استاد دانشگاه به فصل چهارم کتاب پرداخت و گفت: تفسیر سیاسی مفاهیم اعتقادی قرآن کریم در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای، در این فصل، طرح‌ریزی اندیشه و عمل سیاسی با استفاده از تفسیر سیاسی مفاهیم اعتقادی قرآن نظیر ایمان، توحید، نبوت و امامت، با رهیافتی نو از سوی رهبر انقلاب در قبل و بعد از انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است.

دانشیار افزود: در فصل پنجم، تفسیر سیاسی مفاهیم اخلاقی قرآن کریم در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای، با تفسیر دو نوع مفهوم صورت گرفته است: الف. تفسیر سیاسی مفاهیم اخلاقی (ارزشی) نظیر تقوا، عدالت، تذکر ، ب. تفسیر سیاسی مفاهیم غیر یا ضد اخلاقی (غیر ارزشی یا ضد ارزشی) در قرآن کریم مفاهیمی نظیر ظلم، کبر، مرجفون، مترفین و... که تفسیر سیاسی اجتماعی این مفاهیم به صورت عینی و انضمامی مورد توجه قرار گرفته که سازنده حیات طیبه اسلامی اجتماعی در عالم خارج است.

وی به ششمین و آخرین فصل اشاره کرد و گفت: در این فصل تفسیر سیاسی مفاهیم ساختاری –رفتاری از قرآن کریم در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای، مورد واکاوی قرار گرفته است: مباحثی نظیر تفسیر سیاسی مفاهیم قرآنی مرتبط با جامعه و دولت اسلامی نظیر حکومت، قدرت، ملک و... تفسیر سیاسی مفاهیم قرآنی مرتبط با فقه سیاسی، نظیرنفی سبیل، تفسیر سیاسی مفاهیم قرآنی مرتبط با جهان اسلام و جهان غرب و تفسیر سیاسی مباحث مرتبط با جهاد و دفاع، عمده مباحثی است که در فصل ششم مورد بررسی قرار گرفته است.

گفتگو از پوست‌چیان