چه زمانی فقه در نظامات اجرایی نقش‌آفرین می‌شود

به گزارش ایکنا، نشست علمی «نقش دانش فقه در گام دوم انقلاب اسلامی»، امروز، 26 آذرماه، به صورت مجازی و با سخنرانی آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور؛ سیدمحمد حسینی، رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی؛ حجت‌الاسلام محمدرضا ابراهیم‌نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی؛ فائزه عظیم‌زاده اردبیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)؛ فاطمه فلاح‌تفتی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و حجت‌الاسلام یاسر تک‌فلاح، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.

آیت‌الله علیرضا اعرافی در این نشست با تأکید بر ضرورت عمق‌بخشی به دانش فقه در گام دوم انقلاب اسلامی بیان کرد: شاهد هستیم که در برخی از کتب و ابواب موجود فقهی، یک اصول نو داریم و نه تک‌مسئله نو؛ برای نمونه، وقتی وارد بحث معاملات می‌شویم، مقوله پول یا مقوله بانک از جمله مقولات جدیدی هستند که در حد یک مسئله نو نیست، بلکه منظومه‌ای از مباحث جدید است که باید به این موارد به دقت پرداخته شود. نکته دیگر این است که باید کتاب‌ها و ابواب نو در فقه، آن هم مناسب با نیازهای امروز تأسیس کنیم. البته که در این زمینه پیشنهادهایی وجود دارد و بین 10 تا 20 قلمرو جدید مطرح است.

قواعد جدید فقهی و توسعه مرزهای فقه

وی در ادامه افزود: در قانون‌گذاری‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی نیاز داریم که قواعد پیشین فقهی بسط یابد و از طرفی لازم است قواعد جدیدی استنباط شود. این نیز نکته دیگری در مسیر توسعه مرزهای فقه برای برداشتن گام‌های بلندتر است. از جمله اقدامات بعدی در این راستا این است که به علوم پیرامونی فقه هم بپردازیم، مانند تاریخ فقه و فلسفه فقه که باید مورد توجه قرار گیرند، چراکه برای رشد فقه کمک می‌رسانند. نکته دیگر، کسب اطلاعات جدی‌تر و جدیدتر در روش‌شناسی فقهی و علم اصول است. این علم از یک غِنای تاریخی و عمق بسیار برجسته‌ای برخوردار است و در عین حال باید با مطالعات و دانش‌هایی که مطرح شده است، این روش مورد توجه مجدد قرار بگیرد و مسیر تکاملی خود را طی کند.

مدیر حوزه‌های علمیه کشور تصریح کرد: نکته دیگر در راستای عمق‌بخشیدن به دانش فقه این است که فقه باید به سمت نظام‌سازی حرکت کند؛ یعنی همان کاری که شهید صدر اولین گامش را در این زمینه برداشتند، اما متأسفانه به درستی استمرار نیافت؛ لذا پژوهشگران و اندیشوران ما در حوزه‌های علمیه و مراکز علمی و فقهی باید به صورت جدی این مسئله توجه کنند. این کار قواعد و ضوابط خود را دارد و باید در جای خود به صورت مفصل بحث شود. فقه، آن زمان در نظامات عملی و اجرایی ما نقش‌آفرین می‌شود که مبنای حقوقی و نظام قانون‌گذاری شود. طبعاً فقه و حقوق در نگاه اسلامی در بخش‌هایی به یکدیگر نزدیک هستند، اما در بخش‌هایی نیز لازم است که حقوق ذیل نظام فقهی قرار بگیرد.

نظام‌های حقوقی بر اساس فقه تنظیم شود

وی بیان کرد: نظام‌های حقوقی را باید براساس تدوین نو از فقه و قواعد کلی فقه در طراحی روابط و مقررات انجام بدهیم و این هم کار بزرگی است. البته در نظام اسلامی در این زمینه اقدامات مهمی انجام شده، اما از حقوق اساسی خود تا نظامات حقوقی در قلمروهای اقتصادی، فرهنگی و ... نیاز داریم تا اینها در ذات خود با نظریه‌های کلان فقهی سازگار باشند. ضمناً اینکه بگوییم این مسئله با یک نگاه متعارف حل می‌شود، صحیح نیست و باید فقه در شالوده اینها تأثیرگذار باشد، البته با حفظ ضوابط و قواعدی که وجود دارد و مهم است.

اعرافی تصریح کرد: در پیشبرد دامنه فقه باید به عرضه پرسش‌ها و کارشناسی‌های نو در دین توجه کنیم. بالندگی فقه در پرتو پیدایی پرسش‌های نو و کارشناسی‌های جدید و شناخت درست آن‌هاست. همچنین اینکه بتوانیم قواعد فقهی را درست تطبیق دهیم، نیز بسیار مهم است. وقتی وارد مباحث پیچیده می‌شویم، نیاز ما کارشناسی‌های عمیق و دقیقِ بالاست و فقه نمی‌تواند بدون اتکا به موضوع‌شناسی به پاسخ‌های دقیق عملی برسد. به ویژه وقتی بخواهیم فقه را در نظامات حقوقی پیاده کنیم؛ لذا این نکات برای عمق‌بخشی و دامن‌گستری فقه لازم است.

فناوری‌های نو عامل پیشران فقه هستند

مدیر حوزه‌های علمیه کشور بیان کرد: همه دانش‌ها به ویژه علوم انسانی در موضوع‌سازی و موضوع‌شناسی و در بسیاری از این پیاده‌سازی‌های قواعد فقهی اثر دارند و باید به آن توجه کرد. فناوری‌های نو و سبک‌های جدید نیز بالقوه می‌توانند عامل پیشران فقه و اثرگذار برای گسترش دامنه فقه باشند. ما در طراحی الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت که برای گام دوم باید انجام شود و در بسیاری از مؤلفه‌ها در سطح ملی و بین‌المللی، نیازمند این هستیم که حوزه و دانشگاه افق‌های بالاتری را برای خود ترسیم کنند و در قلمروهای دانشی خود، تطوراتی را رقم بزنند. از جمله اینکه در فقه به عنوان یک دانش دامنه‌دار و با مرزهای گسترده نیاز به بالندگی، تکامل و تطور وجود دارد که بسیار هم باید دقیق، عمیق و مبتنی بر نگاه اصیل اجتهادی باشد.

اعرافی در بخش پایانی سخنان خود تصریح کرد: از اتکا به آرای ناسنجیده و روش‌های غیرعمیق و غیرقابل استناد باید در این زمینه‌ها پرهیز شود و باید با شجاعت و دقت این مرزها را گسترش دهیم و متناسب با نیازهای متعدد و متنوع خود، پاسخ‌های دینی را از فقه فرابگیریم و جهت‌گیری‌های خود را از علوم اسلامی و فقه اتخاذ کنیم. این نشست‌ها نیز می‌تواند انگیزه‌هایی برای برداشتن قدم‌های اساسی ایجاد کند.