تفسیر راهنما کامل‌ترین فرهنگ موضوعات قرآن در جهان است
مدیر گروه‌های علمی تفسیر راهنما گفت: مرحوم هاشمی رفسنجانی نگاه کاربردی به آیات قرآن داشت و دنبال این بود که در تمام عرصه‌ها از قرآن کلیدی برای حل مشکلات پیدا کند و تفسیر راهنما پاسخی به این دیدگاه بود.
به گزارش ایکنا از اصفهان، «تفسیر راهنما» کتابی به زبان فارسی در تفسیر قرآن کریم است که مرحوم هاشمی رفسنجانی پیش از انقلاب در زندان آن را به رشته تحریر درآورد و بعد از انقلاب، به منظور توسعه و تکمیل در اختیار مرکز فرهنگ و معارف قرآن وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم قرار گرفت. از ویژگی‌های بارز این تفسیر می‌توان به استخراج موضوعات قرآنی، نمایه‌گذاری، کدگذاری و فهرست‌بندی آنها اشاره کرد. این تفسیر در سال 1372 به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. خبرنگار ایکنا در اصفهان، به مناسبت چهارمین سالگرد درگذشت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام روح‌الامین مجتبی کلباسی اشتری، مدیر گروه‌های تفسیری علمی تفسیر راهنما و مدیر مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم، درباره رویکرد مرحوم هاشمی به قرآن و ویژگی‌های تفسیر راهنما داشته است که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
بیشتر بخوانید:
ایکنا ـ مرحوم هاشمی رفسنجانی چه خوانش و قرائتی از قرآن داشت؟
با توجه به شخصیت فکری مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، باید گفت نگاه ایشان به قرآن، نگاهی کاربردی و کتابی برای یافتن راه فکری و عملی بود. همان‌طور که می‌دانید، عده‌ای اگرچه به حقانیت قرآن اعتقاد دارند، ولی به اینکه این کتاب در هر زمانی بتواند دست انسان را بگیرد و در مسائل مختلف راه را به او نشان دهد، معتقد نیستند و این دیدگاه دیگری است که مرحوم هاشمی رفسنجانی به آن معتقد بود. ایشان قبل از نگارش تفسیر راهنما در زندان نیز به این فکر می‌کرد که این راه‌ها را از قرآن استخراج کند و با این نگاه به سراغ این کتاب آسمانی برود. این کاری بود که ایشان دنبال کرد و می‌توان گفت تفسیر راهنما با همه تحولاتش، پاسخی به این موضوع بود که در عرصه فکری و عملی جهان امروز، چه راهبردها و راهکارهایی از قرآن باید آموخت و به کار بست.
ایکنا ـ ایشان در تفسیر قرآن چه روشی را در پیش گرفت؟
روش فهم قرآن نزد مرحوم هاشمی رفسنجانی همان روش متعارفی بود که در میان مفسرین رایج است، یعنی استناد به کلمات، ادبیات و اصول کلی. در واقع روش فهم و تفسیر در اینجا فرقی ندارد، فقط مسیری که ایشان پیمود، تفاوت داشت. مهم این است که ایشان دنبال چه فرآورده‌ای از قرآن بود. مرحوم هاشمی دفترهایی را که بعداً زمینه‌ساز تفسیر راهنما شد، با عنوان «پیام‌ها» می‌نامید، یعنی هر آیه پیامی دارد و ایشان دنبال این بود که در تمام عرصه‌ها، از قرآن کلیدی یافته و به اصطلاح برای حل مشکلات راهی پیدا کند.
ایکنا ـ فکر می‌کنید مرحوم هاشمی رفسنجانی چقدر در این مسیر موفق بود؟ یعنی آنچه ایشان به دنبال آن بود، چقدر در تفسیر راهنما تجلی پیدا کرد؟
تفسیر راهنما مجموعه‌ای متکامل از کاری بود که ایشان انجام داد، یعنی مرحوم هاشمی آغازگر بود و بیست و دو دفتری که قبل از انقلاب در زندان تألیف کرد، بعد از انقلاب در اختیار دفتر تبلیغات قرار گرفت و در مرکز فرهنگ قرآن به بیست جلد کتاب تفسیر تبدیل شد که از نظر حجم، چندین برابر اطلاعات آن دفاتر است. در آن زمان، ایشان به تنهایی و با آن شرایط خاص در زندان این کار را انجام داد و بعداً با به‌کارگیری منابع و گروه‌های مختلف، این مجموعه توسعه لازم را پیدا کرد. در حال حاضر، یکی از محصولات این مجموعه، فرهنگ قرآن است که تقریبا حدود چهل مجلد را شامل می‌شود و کامل‌ترین فرهنگ موضوعات قرآن به حساب می‌آید.
در حال حاضر، نه فقط در کشور ما، بلکه در سطح بین‌المللی، کامل‌ترین مجموعه‌ای که موضوعات قرآن را به شکل سازمان‌یافته در عرصه‌های مختلف ارائه کرده، همین کتاب فرهنگ قرآن است که حاصل تفسیر راهنما محسوب می‌شود، چون منطق تفسیر راهنما به این صورت است که هر آیه شناسنامه موضوعی و نمایه دارد و مجموعه این نمایه‌ها در کتاب فرهنگ قرآن مورد استفاده قرار گرفته و به این مجموعه تبدیل شده است. بنابراین به نظر می‌رسد هدفی که ایشان از این کار داشت، محقق شد، اگرچه باید گفت گام نخست این راه محسوب می‌شود و برای اینکه کار به درجه کمال خود برسد، باید با تأملات بیشتر و تحلیل این داده‌ها، به آن نقطه رسید. در واقع مقدمات کار فراهم شده و اجزای اطلاعات و موضوعات قرآنی موجود است، ولی تبدیل این‌ها به هدفی که مرحوم هاشمی رفسنجانی داشت، هنوز مراحل خود را کاملا طی نکرده است که امیدواریم این کار انجام شود.
ایکنا ـ اگر بخواهیم در مورد ویژگی‌ها و خصوصیات تفسیر راهنما صحبت کنیم، به نظر شما وجه تمایز این تفسیر نسبت به تفاسیر دیگر چیست و چه نقاط قوت و ضعفی دارد؟
در این تفسیر، مطالب معمول در تفاسیر مطرح نیست، بلکه به ریز جزئیات هر آیه به صورت مستقل پرداخته شده و آنچه تفسیر راهنما را از تفاسیر دیگر متمایز می‌کند، این است که حتی آیات دارای یک حرف، مثل آیات حروف مقطعه نیز شناسنامه موضوعی دارد. یعنی به تعداد آیات قرآن که 6236 آیه است، شناسنامه موضوعی برای آنها وجود دارد و این شناسنامه موضوعی با استفاده از نمایه‌سازی و کارهای ماشینی، به فرهنگ قرآن تبدیل و در مجموعه‌ای موضوعی ارائه شده که در دنیا، چنین تفسیری تقریباً منحصر به فرد است. برای هر آیه، یک شناسنامه موضوعی همراه با مستندات آن وجود دارد، از هر گونه بحث فرعی پرهیز و از روایات و منابع مختلف استفاده شده است و به محققین کمک می‌کند که بتوانند تدبر و تأمل کافی در آیات داشته باشند و استخراج موضوعی از قرآن مجید را توسعه دهند.
ایکنا ـ آیا نقاط ضعفی را متوجه تفسیر راهنما می‌دانید؟
این تفسیر برای هدف خاصی نگاشته شده، یک وقت است که تفسیری نوشته می‌شود تا افراد آن را مطالعه کنند و از مضامین آیات مطلع شوند. تفسیر راهنما نیز همین‌طور است، ولی هدف از تألیف این تفسیر این بوده که موضوعات قرآن استخراج و ساماندهی شود و این کار انجام شده است. به نظر من این‌طور می‌رسد که ممکن است این یکنواختی استخراج موضوعات در تمام دامنه 6236 آیه قرآن با هم برابر نباشد. این نکته‌ای است که من به عنوان مدیر این کار می‌توانم به آن اشاره کنم، مثلا در آیه‌ای خیلی خوب به موضوعات پرداخته شده و در آیه‌ای دیگر، این کار ضعیف‌تر انجام شده است. در واقع گروهی که باید کار را تکمیل می‌کرد، فاقد بستر لازم برای احاطه به موضوعات بوده، ولی هدفی که تفسیر راهنما برای آن به نگارش درآمده، تأمین شده است.
ایکنا ـ با توجه به اینکه مرحوم هاشمی رفسنجانی قبل از انقلاب به عنوان یک مبارز سیاسی فعالیت می‌کرد و تفسیر راهنما را نیز در زندان به رشته تحریر درآورد، آیا دیدگاه‌های سیاسی ایشان در تفسیر راهنما نمود و بازتاب داشته است؟
تفسیر راهنما از فعالیت‌های سیاسی ایشان تأثیر نپذیرفته، بلکه فعالیت‌های سیاسی‌شان از این کار قرآنی تأثیر پذیرفته است. مرحوم هاشمی از شاگردان حضرت امام(ره) بوده و محضر بسیاری از بزرگان را درک کرده بود و این روحیه قرآنی، ایشان را به سمت فعالیت سیاسی سوق داد، نه اینکه فعالیت سیاسی ایشان را به کار قرآنی سوق داده باشد. ایشان به دلیل اینکه به قرآن توجه داشت، به فعالیت سیاسی کشیده شد و در فعالیت‌های سیاسی نیز سعی کرد از طریق ارتباط با قرآن، راهبردها و راهکارهای لازم را به دست آورد.
انتهای پیام
