ارائه شخصیت متوازن از شهید صدر در کتاب «نا»

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد رهدار، رئیس مؤسسه فتوح اندیشه و استاد حوزه علمیه، امروز، ششم بهمن‌ماه در نشست نقد کتاب «نا» نوشته مریم برادران که از سوی پژوهشگاه شهید صدر برگزار شد، با تأکید بر لزوم ارائه چهره جامع در معرفی شخصیت‌ها اعم از دانشگاهی و حوزوی، گفت: ما در مواجهه با علما عمدتاً ساحت ذهن و ایده و تئوری آنها را کاویده‌ایم و اگر ابتکار و خلاقیتی در مورد آن عالم کشف کردیم، از ابتکارات علمی است؛ کتاب «نا» بیش از آنکه شهید صدرِ استاد را توضیح دهد، شهید صدر عالمِ را نمایان کرده است.

رهدار افزود: در این کتاب با شهید صدرِ امامِ قوم روبرو هستیم، در حالی که حوزه‌ها شهید صدر را صرفاً به عنوان نخبه و استاد می‌شناسند. مواجهه صدر با حکومت و با طلاب فقیر، تجار کویتی و همه کسانی که با وی تعامل دارند، در این اثر به خوبی نشان داده شده است.

وی اضافه کرد: ما معمولاً چنین می‌پنداریم که با انجام واجبات و ترک محرمات به خدا نزدیک می‌شویم که البته درست است و نزدیک هم می‌شویم و اتفاقاً کاتالیزور در این زمینه، مستحبات است، زیرا کسی که مستحبات را انجام دهد، فرد عاشق‌تری است.

وی افزود: در ترک محرمات و انجام واجبات، ترس از جهنم وجود دارد و فرد برای دفع جهنم و کسب بهشت واجبات را انجام می‌دهد، اما کسی که مستحبات را به جا آورد، یعنی فارغ از نتیجه‌گرایی، عبادت عاشقانه دارد، بنابراین لایه بنیادین مستحبات، عشق به محبوب است.

استاد حوزه با بیان اینکه روایات زیادی داریم که بنده از طریق مندوبات و مستحبات با سرعت بی‌نظیری به سمت خدا می‌رود، اظهار کرد: ما در شخصیت‌های علمی چون فقط در نمود علمی آنان باقی می‌مانیم، احساس می‌کنیم روابط اجتماعی و خانوادگی این افراد، حاشیه و مندوبات است، در حالی که اگر این مسائل را  درک نکنیم، نمی‌توانیم ساختمان معرفتی فرد را بفهمیم.

رهدار بیان کرد: یکی از راه‌های سنجش صحت و سقم علم افراد، زندگی شخصی فرد است، یعنی اگر یک عالم و حوزوی چیزی می‌گوید، چقدر در زندگی او هم وجود دارد و جاری و ساری است؟؛ یکی از دلایل زیبایی این کتاب آن است که خرق عادت کرده و ما با شخصیت واقعی شهید صدر روبرو هستیم.

ارائه شخصیت متوازن از شهید صدر

رئیس مؤسسه فتوح اندیشه اظهار کرد: نویسنده به صورت شهودی و وجودی وارد صحنه شده و آن را حکایت کرده است؛ کتاب آمیخته‌ای از نبوغ و هوش شهید است و با نسبتی، نبوغ و هوش شهید را بیان کرده است. نبوغ در عرصه علمی خود را نشان می‌دهد و هوش در عرصه زندگی. در مجموع شخصیت متوازن و دوست داشتنی از صدر در این اثر ارائه شده است.

وی افزود: گاهی ممکن است ما با ارائه یک نظریه‌، یک عالم را مطرح کنیم، اما مخاطب نتواند درک درستی از آن بیابد، ولی در این اثر، ذهن مخاطب درگیر عالم زندگی شهید می‌شود، چون با مباحث تخصصی و علمی شهید روبرو نیست. گرچه خوب بود در برخی موارد، مباحث علمی او هم برای افراد متخصص‌تر ارائه می‌شد.

رهدار تصریح کرد: حدس بنده این است که خانم برادران با اندیشه‌های تخصصی شهید صدر آشنا نبوده است، لذا در اندیشه‌های خاص او درنگ نکرده است؛ شهید صدر به این علت برای خیلی از افراد عزیز است، چون متکفر خاص دینی بوده و زعامت اجتماعی و لیاقت شهادت مظلومانه داشته است، لذا جا داشت در مورد شخصیت ایشان چندین نکته کلیدی و کلیدواژه‌های مرتبط پررنگ می‌شد. اگر این مسئله رعایت می‌شد، کتاب برای حوزویان و افرادی که آشنایی با صدر دارند، خواندنی‌تر و جذاب‌تر بود.

استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمنیی(ره) تصریح کرد: شهید صدر جوهره و ذاتی علمی دارد که عوارض آن در زندگی او مشخص است، اما اثر این جوهره، در سطح لازم توصیف نشده است.

رهدار با بیان اینکه عقل و هوش شهیدصدر با وجود برجستگی، در عین حال حجاب برخی ابعاد دیگر ایشان شده است، ادامه داد: بنده به ربابه صدر، خواهر امام موسی صدر گفتم که آیا با نکته‌ای از آراء و مباحث امام موسی مواجه بودید که نشان دهد ایشان در آن دقیق نبوده و اشتباه کرده است، گفت نه، من به ایشان گفتم ما در مورد امام خمینی به دیدگاه‌هایی رسیده‌ایم که ایشان در برخی موارد اشتباه کرده‌اند، گرچه این اشتباه از تالی‌تلوِ معصوم بودن امام و بزرگی ایشان در ذهن ما کم نمی‌کند.

لزوم معرفی جامع افراد

استاد حوزه اضافه کرد: در سراسر این کتاب نشان نقصی از شهیدصدر ندیدم؛ در حالی که ما با یک انسان روبرو هستیم و ارزش در این است که نقص و خطای احتمالی او را در کنار برجستگی‌ها بگوییم. همان طور در مورد شهید سلیمانی گفته شده که در جایی به فردی که مرتکب خطا شده بود، سیلی زد؛ ممکن است در زندگی صدر هم این نوع موارد رخ داده باشد که یا نویسنده به آن دست نیافته یا خانواده شهید از بیان آن امتناع کرده‌اند. معتقدم خطاها و اشتباهات، این شخصیت‌ها را شیرین‌تر می‌کند.

رهدار بیان کرد: بنده دوست داشتم در این اثر، جلوه‌های خاصی از عرفان شهید صدر را ببینم، ولی نیست؛ شاید حیث معرفتی صدر، حجاب این حیث و حیث‌های دیگر شده است؛ البته نمونه‌هایی از زهد شهید آمده است، ولی منظور من عرفان خاصی است که متفاوت از تجارب عام سایر علماست؛ او آدم خاصی است که در 18 سالگی درس خارج را شروع کرده است و جا داشت در این عرصه هم نمونه‌هایی ذکر می‌شد.

کتاب «نا» تنها بابی برای ورود به زندگی شهید صدر است

همچنین مریم برادران، نویسنده نا در این جلسه، از نقدهای انجام شده ابراز خرسندی کرد و گفت: کتاب «نا» بابی برای ورود به زندگی شهید است؛ بیش از آنکه به فکر پاسخ گفتن به نقدهای انجام شده باشم، این نقدها مرا به یک بازنگری در خود و اندیشه‌هایم وا می‌دارد و امیدوارم بتوانم در نوشته‌های آتی خود مطالب مفیدی که می‌آموزم را به کار ببرم که این نقدها باعث رشد بنده خواهد بود.

وی درباره اینکه چرا شهید صدر به اندازه‌ای که انتظار داریم معمولی نیست و باید رفتارهای عادی‌تری از او ببینیم ابراز کرد: این یکی از سئوالات بنده نیز درباره شهید صدر بوده است که مدام این سئوال مطرح می‌شد که در مقدمه هم سعی کردم که محدودیت‌ها و شیوه کار خود را بگویم تا قضاوت خواننده را منطقی‌تر کنم همین بود؛ من تنها با اسناد و گفت‌وگوی خودم با پژوهشگاه مواجه بودم و حتی گفت‌وگو با فاطمه خانم خیلی محدود بود و سعی کردم از محدودیت‌های خود حداکثر استفاده را ببرم.

برادران تصریح کرد: آنچه که به دست آوردم همین بود که ارائه شد، هرچند در حد امکان سعی کرده‌ام که صدر یک انسان خیلی طبیعی باشد؛ همانطور که گفته شد، هنوز در جامعه ما ورود به زندگی شخصی علما خوشایند نیست؛ منتها جاهایی سعی کردم که این کار را آنقدر که اطلاعاتی داشتم انجام دهم.

نویسنده کتاب «نا» به ذکر مثالی پرداخت و تصریح کرد: جایی که اسباب کشی می‌کنند و صدر گوشه‌ای نشسته است و کار خود را می‌کند؛ یکی از سئوالات این بود که این نشان دهنده مشارکت نکردن این فرد نیست؟ و این بد نیست؟ من گفتم که این بوده است و باید باشد. دغدغه‌های ذهنی او برایش اولویت است، کما اینکه وقتی به ماه عسل می‌رود همچنان همین است و خود صدر است و اولویت‌هایش با همسرش متفاوت است.

برادران با ابراز تأسف از اینکه نتوانسته است به اطلاعات بیشتری دست پیدا کند، تصریح کرد: بسیار طبیعی است که نقد به این کتاب زیاد باشد، و من باید این نقدها را بپذیرم؛ شاید اگر نگاهم را بر این می‌گذاشتم که هدفم صدرشناسی و معرفی این شخصیت است، زمانم را باز می‌گذاشتم و قصه چیز دیگری می‌شد.

نویسنده کتاب «نا» درباره خود گفت: یکی از چیزهایی که برای من مهم بود، خواندن این آدم برای ورود به شهید صدر است، الان سعی می‌کنم بخوانم و در پروژه‌های دانشجویی که در اطرافم هستند، فرصتی را فراهم می‌کنم که شهید را بخوانیم، بفهمیم و درباره او گفت‌وگو کنیم.

وی نقص خود در پرداختن به وجه سیاسی شهید صدر را پذیرفت و ابراز کرد: این موضوع را سخت پذیرفتم، اما بهتر از من هم می‌توانست انتخاب‌هایی وجود داشته باشد؛ شاید کسی که صدر را مرور کرده است؛ دیدگاه‌های خاصی دارد یا دلایل ویژه‌ای برای ورود به این نگاهش داشته است، قطعاً می‌توانسته است چیزهای بهتری خلق کند، و این مسأله غیر قابل انکار است.

نویسنده کتاب «نا» درباره پرهیز خود از ورود به حاشیه‌های زندگی شهید صدر اظهار کرد: درست یا غلط، استراتژی هر کسی، استراتژی او است و قابل نقد است؛ یکی هم اینکه دنیای امروز کم مطالعه است و موضوعات خاصی مانند این آدم‌ها دارای اقبال کمتری است، بنابراین کم گویی و خوش‌گویی یک استراتژی برای ورود به این دنیا است.

وی تنها حوزویان را هدف این کتاب در نگارش ندانست و گفت: امروز آدم‌های پر دغدغه غیر حوزوی برایشان سئوال می‌شود و درباره این دانشمند تحقیق می‌کنند؛ همین گفت‌وگو درباره این کتاب بسیار مهم است؛ نقدهای جدی بهترین اتفاقات زندگی یک کتاب هستند، به شرط اینکه بی‌غرض و باب گفت‌وگو باشند؛ یک طرفه نباشند، واقعی و با شواهد باشند و بتوان درباره آن‌ها گفت‌وگو کرد تا راه‌های اصلاحی را ایجاد کند.