زمان آن رسیده که غرب سر سفره علوم انسانی قرآن‌بنیان بنشیند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی احمدی‌ پرتو، پژوهشگر و مدرس دانشگاه علوم قرآنی قم، دوم اسفندماه در سومین همایش بین‌المللی پژوهش‌های قرآنی که در این دانشگاه برگزار شد به ارائه مقاله خود به عنوان یکی از هشت مقاله برتر پرداخت و گفت: بحث بنده تغییر رویکرد تنزیلی در حل مسئله اجتماعی در قرآن با محوریت مسئله زن است. قرن‌ها غرب سر سفره اسلام نشست و خود را ساخت و ما هم قرن‌هاست سر سفره غرب نشسته‌ایم آن هم به صورت ناخواسته و الان دوباره وقت آن است که غرب بر سر سفره اسلام بنشیند و از اندوخته‌های ما بهره ببرد؛ این موضوعی است که بارها مقام معظم رهبری بر آن تأکید فرموده‌اند.

وی افزود: در حل مسئله در علوم انسانی غربی، روش‌های متنوعی داریم ولی به صورت کلی این روش‌ها با رویکردهای جزئی‌ و یا کلی‌گرایانه و رویکرد بازتولیدکننده مسئله را بیان می‌کند و به سیاستگذاری‌ها می‌پردازد. بنده در این تحقیق قصد دارم نظر قرآن را در روش حل مسئله زن بررسی کنیم.

این پژوهشگر با بیان اینکه مسئله زن از قدیمی‌ترین مسئله بشری است، گفت: غربی‌ها 400 سال قبل سعی کردند آن را حل کنند و فمینیسم ایجاد شد و از 200 سال قبل شروع به نظریه‌پردازی کردند و مباحث آن‌ها وارد قوانین سازمان ملل شد ولی خروجی آن صنعت فحشایی است که از پردرآمدترین صنایع در دنیا به شمار می‌رود. در حالی که روش حل دین این است که زن می‌تواند به مقام کسانی چون حضرت زهرا(س)، حضرت آسیه و .... برسد. 

احمدی‌پرتو بیان کرد: در روش‌شناسی بنده از روش شهید صدر استفاده کرده‌ام یعنی روش استنطاق از متون دینی و عرضه برخی پرسش‌ها از بیرون به قرآن و روایات و از قرآن هم به صورت تنزیلی استفاده شده است. براین اساس نموداری از ترتیب نزول تهیه شده است که استاد بهجت‌پور براساس آن تفسیر خود را نوشتند. 

مدرس دانشگاه علوم قرآنی قم اضافه کرد: این سبک معتقد است که برای رهایی هر کدام از مشکلات عصر پیامبر(ص) آیات نازل شده راهگشا بوده است و خداوند به موقع آیاتی را برای حل مشکلات بشر نازل کرده است. یعنی قرآن کتاب اخلاق نیست که کاری به جامعه نداشته باشد بلکه ناظر به تحولات جامعه است و وقتی به یک مفهوم کلیدی پرداخته است یعنی الان مورد نیاز است.

وی تأکید کرد: قرآن در این سبک به سخن آمده و راه حل مشکلات را بیان می‌کند. در این روش هم با مهندسی جامعه براساس ترتیب نزول قرآن آشنا می‌شویم.

احمدی پرتو بیان کرد: غرب برای حل مشکل خود بدون توجه با ساختارهای بازتولیدکننده مشکل، سراغ آن رفت و با به رسمیت شناختن تساوی در حقوق بین زن و مرد خواست مشکلات را حل کند ولی الان خود غرب این راه رفته را پر از اغلاط می‌داند و کتب زیادی در نقد آن نوشته شده است.

رویکرد قرآن در حل مسائل زنان

وی تأکید کرد: ولی قرآن برای حل آن ضمن توجه به پیچیدگی‌های مسئله به ساختارهای بازتولیدکننده مسائل توجه کرده است و با رویکردی نه کاملاً کل‌نگرانه و نه کاملاً جزء‌نگرانه سراغ این موضوع رفته است و حتی سیاستگذاری‌ها مورد توجه قرآن واقع شده است.(مثل لنین که می‌گوید در جامعه باید زلزله رخ دهد و از نو مسئله زن را بسازیم)

احمدی پرتو اظهار کرد: دو تفاوت اساسی میان حل مسئله قرآنی و غربی وجود دارد؛ در روش غربی تا جنبشی رخ نداد مسئله زن برجسته نشد ولی در اسلام، 14 قرن قبل بدون اینکه جنبشی رخ دهد، وارد حل مسئله شد. قرآن کریم در بین این همه مسئله از مسائل به حل مسئله زن در ابتدا می‌پردازد. همچنین قرآن مبتنی بر وحی است؛ غربی‌ها فکر کردند کنارگذاشتن منبع وحیانی افتخار است ولی الان آسیب آن را ملاحظه می‌کنند.

چند مرحله برای حل مسائل زن

این پژوهشگر گفت: قرآن کریم در سیر نزول چند مرحله و روش را برای حل مسئله زنان مطرح کرده است، اولین سوره‌هایی که به پیامبر(ص) نازل شده است قرآن کریم فرمود بای ذنب قتلت؛ یعنی به مسئله زنده به گورشدن دختران توجه فرموده است، در اینجا قرآن با انسان سخن می‌گوید نه با مؤمنان و دنبال ایجاد تغییر بینشی است.

وی اضافه کرد: اتفاق دیگر در سوره کوثر به عنوان پانزدهمین سوره نازله رخ می‌دهد و می‌فرماید ما به تو کوثر دادیم؛ در اینجا این انگاره وجود داشت که نسل یک فرد از طریق پسر منتقل می‌شود ولی قرآن کریم در این سوره تأکید دارد نسلی که از طریق دختر منتقل می‌شود کوثر است. قرآن این انگاره را مردود کرد و برتری‌طلبی به خاطر داشتن فرزندان پسر متعدد را زیر سؤال برد.

احمدی پرتو اظهار کرد: مسئله دیگر سوره‌هایی است که به معرفی برترین زنان مانند آسیه و حضرت مریم و ... پرداخت و اینکه این زنان بزرگ‌ترین مسائل بشریت را حل کردند. حضرت مریم و آسیه چالش‌های متعددی داشتند و توانستند چالش‌ها را حل کنند و به نمونه برای تمام بشر تبدیل شده و قهرمان همه شدند. قرآن کریم در حقیقت با بیان داستان آسیه فرموده است که ای زنی که شوهر تو رئیس کفار است، تو می‌توانی رئیس مؤمنان باشی.

این محقق و پژوهشگر اظهار کرد: قرآن در گامی دیگر به برنامه‌های تربیتی مشترک برای زن و مرد پرداخت. گاهی این تصور وجود داشت که زنان اعمال عبادی متفاوتی باید داشته باشند ولی خداوند در بسیاری از موارد عبادات مشترک وضع کرد.

از بین بردن سنت‌های غلط

وی افزود: مسئله دیگر اینکه قرآن کریم سنت‌های غلطی را که در مباحث ازدوج و طلاق و جنسی و ... وجود داشت به صورت ضابطه‌مند و منظم حل کرد و استقلال مالی زنان را به رسمیت شناخت و زنان را در مسائل سیاسی، اجتماعی و حاکمیت مشارکت داد. 

نقاط ضعف و قوت مقاله

در ادامه حسینی، ناقد این مقاله هم گفت: این مقاله علمی است و نشان می‌دهد صاحب آن مطالعه داشته است و مطالب به روز ارائه شده است و نکات خوبی در آن مندرج است.

وی افزود: چکیده باید یکنواخت و منسجم باشد ولی در این مقاله به صورت مجزا در سه بخش ارائه شده است و یافته و نتیجه هم به خوبی در آن منعکس نیست. در مورد مفاهیم و اصطلاحات باید توضیح تفصیلی و جامع ارائه می‌شد ولی نیامده است هرچند این مفاهیم در لابلای مقاله قابل فهم و دریافت است.

ناقد این جلسه گفت: ارائه‌دهنده ابتدا حل روش غرب را بیان کرده‌ سپس سراغ روش‌شناسی و بعد روش اسلام رفته است ولی باید ابتدا روش توضیح داده می‌شد و بعد روش‌شناسی غرب و قرآن مدنظر قرار می‌گرفت.

وی افزود: حدود هفت صفحه، مقدمه مقاله است که خیلی زیاد است. کل مقاله 15 صفحه است و مقدمه هفت صفحه؛ این مقدار تطویل زیادی دارد که به نظر بنده مفید نیست. مقاله شبیه مقاله‌ای است که هفته گذشته در تبیین اندیشه‌های دفاعی مقام معظم رهبری داوری کردم که مراسم اختتامیه آن دوشنبه هفته آینده در تهران برگزار خواهد شد. 

آیا فمینیسم با قرآن مطابقت دارد؟

حسینی اضافه کرد: در روش غربی هم فقط دیدگاه‌هایی مانند جان لاک و روسو و ... را مطرح فرموده‌اند و به انسان‌شناسی غربی اشاره کردند و برای راه حل هم تأکید دارند که غرب سراغ فمینیسم رفته است؛ بنده معتقدم در اینجا ارائه‌دهنده باید مطالعه تطبیقی انجام می‌دادند که آیا فمینیسم با قرآن مطابقت دارد یا خیر ولی ایشان این راه را طی نکرده است. در ادامه هم به راه حل قرآن اشاره شده است ولی یک آیه را نیاورده‌اند که نقد بر دیدگاه غرب و فیمنیسم باشد.

وی ادامه داد: ایشان فقط تأکید کرده است که روش قرآن نه کل‌نگرانه و نه جزءنگرانه است و به مباحث به صورت عمیق‌تر نپرداخته است.