از تبعات دوگانه‌سازی دین و اخلاق تا عدالت اجتماعی در اندیشه شهید مطهری

سرویس معارف خبرگزاری ایکنا، در هفته‌ای که گذشت مطالب و گفت‌وگو‌های متعددی منتشر کرده است که در ادامه برخی از عناوین مهم آن را بررسی می‌کنیم.

معیارهای دینداری از نگاه امیرالمؤمنین(ع) چیست؟

حجت‌الاسلام محمدرضا یوسفی، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید:

معیار دینداری چیست؟ امام علی(ع) می‌فرمایند یکی از معیارها صداقت است یعنی اگر شما صداقت دیدید، آن معیار دینداری است. چرا صداقت معیار دینداری است؟ ما در زندگی در شرایطی قرار می‌گیریم که اگر راست بگوییم ضرر می‌کنیم. اگر در این شرایط راست بگویید یعنی در وجودتان یک اعتقادی هست. از اینجا معلوم می‌شود شما به یک خدایی اعتقاد دارید. دومین معیار وفای به عهد است. وفای به عهد یعنی اگر من در ایام انتخابات وعده دادم به آن عمل کنم. یک زمان من خودم می‌دانم نصف این وعده‌هایم عملی نمی‌شود ولی وعده می‌دهم تا به هدفم برسم. اگر شما وعده بدهی و به آن پایبند باشی این نشانه دینداری است. سومین معیاری که حضرت مطرح می‌کند امانتداری است. یک وقت چیزی را به شما امانت می‌دهند و این امکان وجود دارد که زیرش بزنید و آن امانت را برای خودتان نگه دارید. اگر در این شرایط امانت را به صاحبش برگرداندید یعنی به خدا اعتقاد دارید. مهمترین امانت، مسئولیت است. وقتی به شما مسئولیتی اعطا می‌شود، این امانتی است که دست شما است و باید آن را به درستی به مردم برگردانید.

«محفل» نمونه بارز فناوری نرم دینی

مهدی حمزه‌پور، رئیس اندیشکده فناوری نرم دانشگاه امام صادق(ع):

برنامه قرآن‌بنیان «محفل» ویژه ماه مبارک رمضان امسال، در دسته محصول مبتنی بر فناوری‌های نرم و فرهنگی و خلاق قرار می‌گیرد. با مشاهده برنامه فوق به یقین، نوآورانه بودن مبتنی بر خلاقیت و ایده‌پردازی ذهن برنامه‌سازان به عنوان مواد اولیه نامشهود بیش از پیش جلوه می‌کند.هدف نهایی این برنامه ایجاد شوق و توجه به جنبه های مفهومی و هنری آیات قرآن کریم است که اوج این تلاقی هنر زیبا و روح نواز محتوا محور را در تلاوت‌های باشکوه قاریان و ابتهال خوانان و حافظان قرآن مشاهده می‌کنیم. پر واضح است که به‌کارگیری تجهیزات و فناوری‌های سخت و ملموسی چون، دوربین، میکروفون، نورپردازی، ساخت دکور در کنار فناوری‌های نرم ساخت ایده، تهیه‌کنندگی، کارگردانی، طراحی صحنه، طراحی لباس، تدوین حرفه‌ای فناورانه، مدیریت محتوا در هر قسمت و... برنامه‌های تولیدی محفل را به یک محصول نرم تبدیل کرده است که به وضوح تمام فناوری های سخت به کارگرفته شده در خدمت تولید محتوا، ارتقای شور و شوق و دلبستگی به ساحَت ملکوتی قرآن کریم در کنار انتقال محتوای هنرمندانه پیام‌ها، ظرایف و نکات قرآنی است.به عبارت دیگر، ابر و باد و مه و خورشید و فلک ملزومات فنی و فناورانه، همگی در راستای هدف نهایی این برنامه که همانا ارتقای فرهنگ قرآنی به شیوه ای غیرمستقیم و مبتنی بر ظرافت‌های هنری در میان عموم مردم است، مصداق عینی و دقیق فناوری‌های نرم و هویت‌ساز دینی است.

دوگانه‌سازی بین اخلاق و دین کج‌سلیقگی است

حجت‌الاسلام عباس پسندیده، استاد دانشگاه قرآن و حدیث:

گاهی دوگانه‌سازی‌های اشتباهی صورت می‌گیرد که در دو چیز ریشه دارد؛ تصویر غلط از موضوع و بدسلیقگی در طرح مباحث. گاهی اوقات ما تعریف اخلاق و دین را به خوبی نمی‌دانیم. اخلاق یک امر انسانی و دین امری الهی و برنامه‌ای برای شکوفایی اخلاق است. لذا تضادی بین این دو نیست. همان‌طور که گفته شد بین انسان‌های اخلاق‌مدار و دین می‌تواند تضاد وجود داشته باشد، ولی بین اخلاق و دین تضاد وجود ندارد. مسئله دیگر هم کج‌سلیقگی در بیان برخی مباحث است و برخی آقایان که به این دوگانگی دامن زده‌اند دچار کج‌سلیقگی بودند و نتوانستند به خوبی موضوع را تحلیل کنند.

تفکر انتقادی از خصوصیات بارز شهید مطهری بود

سیدمحمدمقیمی، رئیس دانشگاه تهران:

اگر بخواهم از خصوصیات بارز شهید مطهری یک نکته را برجسته کنم آن هم تفکر انتقادی است. بنده سال گذشته درباره اینکه شهید مطهری یک کارآفرین دانشگاهی بود توضیح دادم و معتقدم ایشان دارای چنین مشخصه‌هایی است. امروزه دانشجویان و اساتید و جوانان ما حرف‌ها و نکاتی دارند که بخشی از آن به پایه‌های عقیدتی و آموزه‌های دینی ما مربوط است و مرجعی که می‌تواند پاسخگوی این شبهات و نقدها باشد دانشکده‌های الهیات و معارف اسلامی هستند. شهید مطهری در حقیقت فردی است که می‌توان مبنای تفکر انتقادی را در سخنرانی‌ها و نوشته‌های ایشان به خوبی ملاحظه کرد. ایشان تفکر انتقادی را از خودانتقادی شروع کرده و با کسی تعارف ندارد و حتی بیشترین انتقادات را به خودِ روحانیت وارد می‌سازد. وی هراسی از سوال کردن و به چالش کشیدن و نقد برخی مطالب دینی ندارد. وی به ما می‌آموزد که نباید هراسی از ایجاد شک و‌ شبهه داشت بلکه باید شبهات را پاسخ داد.

افشای جریانات انحرافی؛ از ادعای نیابت خاص تا همسری امام زمان

حجت‌الاسلام محمد شهبازیان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی:

دسته‌ای از جریان انحرافی، مدعی ارتباط با امام زمان(عج) هستند و خود را زن و فرزند امام می‌دانند یا مدعی دیدن امام در خواب و بیداری هستند. خانمی کتبی در این باره نوشته بود که حتی در جمکران بدون آگاهی فروخته می‌شد. او مدعی بود که امام زمان به من می‌گوید هاجر و آسیه من و تو ازدواج نکن و ظهور نزدیک است و خودم با تو ازدواج می‌کنم. دفترچه ۲۰۰ برگی هم داشت و هرکدام از مریدان در یک صفحه خوابشان را ذکر می‌کردند که به نوعی تأیید سخنان او بود. خانمی هم که پیرو جریان علی اکبر تهرانی هم بود که در خیابان‌ها نماز می‌خواندند و طلابی را از سراسر کشور به آنجا می‌آوردند تا پشت سر او نماز بخوانند و حتی برخی مدیران فکر می‌کردند او از عرفا و اولیای الهی است. به تعبیر مقام مظم رهبری، در چنین شرایطی مهمترین کار ما جهاد تبیین و روشنگری برای مردم و از بین بردن برخی زمینه‌ها از سوی حوزه است. البته کارهای خوبی در حوزه انجام شده و اقدامات عالمانه‌ای صورت گرفته است و سخنان زیادی در ردّ این مدعیان داریم.

شهید مطهری اگر زنده بود دغدغه عدالت اجتماعی داشت

حسین غفاری؛ استاد دانشگاه تهران:

اگر در جامعه‌ای شکاف و تضاد طبقاتی روزبه‌روز بیشتر شود و مردم احساس کنند کشور دستاوردی در عرصه عدالت اجتماعی ندارد، خودبه‌خود نظام از بین خواهد رفت؛ بنابراین رعایت ضوابط انسانی و اخلاقی در همه جا و ایجاد عدالت اجتماعی و رفاه نسبی برای مردم از مقومات نظام است و حتی در عرصه بین‌المللی حق نداریم دروغ بگوییم. البته نگفتن برخی حقایق کاری عقلایی است. پس به نظر من اگر شهید مطهری زنده بودند، دغدغه رفاه نسبی و عدالت اجتماعی و حفظ کرامت و اصول انسانی را داشتند.

شهید مطهری اصرار بر دیدگاه‌های کهنه را موجب دوری مردم از دین می‌دانست

فروغ پارسا، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات قرآنی:

یکی از مهمترین ویژگی‌های آثار و تفکر استاد مطهری توجه‌شان به خرافه‌زدایی و کهنه‌زدایی بود. اسلام‌شناسانی که از ابتدای سده چهاردهم تا امروز به احیای اندیشه دینی معتقد بودند یکی از کارهایشان این بود که معتقد بودند باید از دین خرافه‌زدایی کنیم و بحث‌هایی که به صورت اسرائیلیات در آموزه‌های دینی بر جای مانده کنار بزنیم و بحث‌های عوامانه را دور بریزیم.