شهبازی: هنر اسلامی زیرشاخه‌ای از هنر دینی با تعاریف مختلف است + صوت
رامتین شهبازی گفت: وقتی راجع به هنر اسلامی حرف می‌زنیم از زیرشاخه‌ای از هنر دینی می‌گوییم که درباره آن افراد بسیاری حرف زده‌اند و هر فردی هم بنا به داشته‌هایش از آن تعریف دارد.
رامتین شهبازی متولد ۱۳۵۷ و دارای مدرک کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی است. وی مدرس دانشگاه است و از جمله تالیفات او می‌توان به کتاب‌های «جستاری در جامعه‌شناسی فیلم»، «نشانه‌شناسی فرهنگ تئاتر» و «ادبیات پهلوی» اشاره کرد.
این منتقد و پژوهشگر همچنین نگارش مقالاتی چون «بررسی تاثیر هنر نقاشی در گونه نمایشی پرده خوانی» و «تئاتر سنتی و آیینی» را در کارنامه کاری خود دارد.
رامتین شهبازی اکنون مدیر گروه سینما و سرپرستی معاونت دانشکده هنر دانشگاه سوره و مدیر آموزش مدرسه مطالعات فیلم است.
ایکنا با وی گفت‌و‌گویی پیرامون هنر اسلامی انجام داده که در ادامه با آن همراه می‌شویم.
ایکنا - پیرامون هنر اسلامی و اینکه چگونه می‌توان این معنا را در سینما تعریف کرد، توضیح دهید.
هنر اسلامی یک ترم مشخص در حوزه مطالعاتی هنر است. در حوزه‌های نظری هنر امروز، هنر اسلامی دارای اصطلاحی مشخص است که اجزای خودش را دارد حتی در دانشگاه هنر رشته‌‌ای به عنوان تاریخی تطبیقی هنر اسلامی داریم. این امر نشان از اهمیت این عنوان در حوزه‌های مطالعاتی و پژوهشی دارد. وقتی راجع به هنر اسلامی حرف می‌زنیم از زیرشاخه‌ای از هنر دینی می‌گوییم و درباره هنر دینی نیز افراد بسیاری تا امروز حرف زده‌اند که هر فردی هم بنا به داشته‌هایش از آن تعریف دارد.
وقتی می‌گویم هنر اسلامی یا هنر دینی، بیشتر توصیفات به رویکردی برمی‌گردد که موضوعات به صورت آشکار و مستقیم به موضوعات مورد نظر، نگاه دارد درصورتی‌که واقعاً اینگونه نیست. اگر بتوان مفاهیم دینی را از دل داستان‌ها، نقاشی‌ها و... درآورد، در واقع به هنر اسلامی نزدیک شده‌ایم.
در دوران دفاع مقدس، موضوعات دینی شکلی پررنگ‌تر به خود گرفت. یعنی عناصری از شیوه زیست و شیوه زندگی افرادی که درگیر آن فضا بودند وارد عرصه‌های هنری شدند. این امر خود فرهنگ ایجاد کرد و باعث شد هنر دینی ما اعتلا یابد. در ژانر دفاع مقدس یک ویژگی بارز وجود دارد آنهم اینکه در این گونه سینمایی، عناصر دینی به وضوح قابل مشاهده است. شهادت‌طلبی، ایمان، راست‌کرداری، شجاعت و... را در سینمای دفاع مقدس می‌توانیم مشاهده کنیم. متاسفانه در دهه شصت موضوعات دینی در سینمای دفاع مقدس کمرنگ‌تر شد. در ادامه فیلمسازانی نظیر؛ میرکریمی و مجیدی در قالب آثار اجتماعی به موضوعات دینی نظر کردند.
ایکنا – در دیگر اشکال هنر، هنر اسلامی چگونه نمود پیدا می‌کند؟
من در دیگر حوزه‌ها تخصصی ندارم ولی طبق آن چیزی که به صورت کلی مطالعه کرد‌ه‌ام نظرم را بیان می‌کنم. در نقاشی‌هایی که در ابتدای انقلاب کشیده می‌شد هنر اسلامی در قالب دفاع مقدس رخ می‌داد. این نقاشی نیز بیشتر در حوزه هنری شکل می‌گرفت. اخیراً یکی از اساتید برجسته نقاشی؛ استاد خلیلی فرد در گذشت که کارهای بسیار زیبایی در حوزه دفاع مقدس و عاشورا دارد. در حوزه ادبیات هم تمایلات اسلامی دیده می‌شد. بحث دیگر به حوزه موسیقی برمی‌گردد که به واسطه دفاع مقدس به شدت شکل دینی به خود گرفته است.
ایکنا – درباره شکل کاربردی هنر اسلامی هم توضیح دهید.
کارکرد عیان هنر اسلامی را در سینما به ویژه در هشت سال دفاع مقدس به خوبی می‌دیدیم چراکه فیلم‌هایی که در این حوزه تولید می‌شدند تاثیرات عملی خوبی داشتند. در سال‌های بعد هم همانگونه که گفتم فیلم‌های میرکریمی و مجیدی هم در ژانر اجتماعی توانست جریان‌سازی خوبی داشته باشد. درضمن درباره تاثیرگذاری آثار دینی در مخاطب نیز باید گفت جریان‌سازی به شکل ویژه در دهه 60 ملموس‌تر بود اما هر اندازه زمان جلو رفت این تاثیرگذاری از میزانش کاسته شد.
ایکنا – اینکه جریان‌سازی و تاثیرگذاری موضوعات دینی در کارهای سینمایی چرا به مرور زمان شکلی کمرنگ به خود گرفت دو دلیل می‌تواند داشته باشد. ابتدا اینکه سلیقه مخاطب تغییر کرده باشد. دوم کیفیت کارها کاهش پیدا کرده است. پیرامون این موضوع توضیح دهید.
به نوعی هر دو عامل را می‌توان در این امر دخیل دانست اما یک نکته ویژه در این رابطه وجود دارد. در دهه 60 به اندازه امروز تنوع محصول وجود نداشت و تنها منبع دیدن فیلم، سینما و برخی مواقع هم تلویزیون بود. در چنین شرایطی طبیعی بود آثاری که در آن مقطع به نمایش در می‌آمدند می‌توانستند مخاطب را تحت تاثیر خود قرار دهند اما امروز دیگر شرایط آنگونه نیست. مخاطب محصولات فراوانی در اختیار دارد و خود کار مورد نظرش را انتخاب می‌کند. برای همین تحت تاثیر قرار دادن چنین تماشاگری کاری بسیار دشوار است.
ایکنا – نکته مهم در جذب مخاطب نسل جوان این است که حتماً باید فیلم‌های اسلامی با سلیقه مخاطب امروز تولید شود چون برخی مواقع شاهدیم فیلم‌های تولیدی بر پایه آثار موفق دهه 60 تولید شده‌اند.
این اشتباه بزرگی است فکر کنیم الگوبرداری از فیلم‌های موفق دهه‌های قبل قادر است نتیجه‌بخش باشد چون آن کارها بنا به سلیقه مخاطب آن مقطع بوده پس نمی‌توان توقع داشت آن کارها امروز هم مخاطب لازم را داشته باشد. کم‌کاری و ناکارآمدی ما در حوزه تولید‌ات دینی و اسلامی در شرایطی است که هالیوود در این رابطه به شدت پرکار بوده و در تلاش است.
ایکنا- اینکه به دنبال تعریفی واحد از هنر اسلامی هستیم اتفاقی درست است یا نباید به دنبال یک تعریف از هنر اسلامی بود؟
این عنوان قطعاً دارای تعریف واحد است ولی هنرها در زمان خودشان منجمد نمی‌شوند. برای نمونه نمی‌توانیم بگویم نقاشی دینی تنها کارهایی است که همانند «ظهر عاشورا» استاد فرشچیان به موضوعات دینی نظر دارند یا اینکه در سینما تنها آثار ملاقلی‌پور است که می‌تواند عنوان دفاع مقدسی به خود گیرد.
بیشتر بخوانید:
هنر اسلامی فاقد وجهی واقعی و متمرکز است
ایکنا - در میان آثار دینی که بعد از انقلاب در سینمای ایران مشاهده کردید آیا فیلمی وجود دارد که در ذهن شما نقش بسته باشد؟
بعد از سال‌ها که از ساخت فیلم «پرواز در شب» می‌گذرد هنوز نمی‌توانم کاری را نظیر این فیلم سینمایی به عنوان یک اثر دینی معرفی کنم. در این فیلم به زیبایی به اسطوره دینی ما حضرت ابوالفضل(ع) نظر شده، بدون اینکه بخواهد به صورت مستقیم و شعاری به موضوع نگاه کرده باشد.
ایکنا – هنر اسلامی با چه ابزارهایی قادر است رشد پیدا کند؟ آیا با نگاه حکومتی و دستوری می‌توان مروج هنر اسلامی در کشور بود؟
هنر یک امر کاملاً شخصی است برای همین حمایت‌های دولتی تنها نقش یاری دهنده را دارد و به تنهایی نمی‌تواند عاملی در جهت شکل‌گیری هنر اسلامی باشد.
ایکنا – بحث پایانی به نقش فن‌آوری در اشاعه آموزه‌های اسلامی در هنر مربوط می‌شود. فناوری چگونه می‌تواند عاملی در جهت اشاعه هنر اسلامی باشد؟
امروز به واسطه هوش مصنوعی محصولات بسیار خوبی تولید می‌شود. برای همین استفاده از فناوری نه تنها امری مهم، بلکه ضروری است که باید با جدیت آن را پیگیری کرد. برای موفقیت در این رابطه، ارتباط و همکاری با دیگر کشورهای مسلمان انتظار می‌رود اقدامی موثر باشد. برای نمونه به کشورهایی چون؛ فلسطین و مصر اشاره می‌کنم که کارهای خوبی در حوزه مقاومت تولید کرده‌اند. همکاری با این کشورها می‌تواند قدمی در راستای بهره‌برداری از فن آوری باشد.
گفت‌و‌گو داوود کنشلو
انتهای پیام
