هنر اسلامی امروز باید دربردارنده محتوای اسلامی در قالب‌های جذاب باشد + صوت
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین سرانجام گفت: امروزه هنرهای اسلامی در صورتی موفقند که در کنار داشتن مفهوم اسلامی برای مخاطب و به ویژه نسل جوان جذاب باشند و استفاده از قالب‌های مدرن منافاتی با محتوای موضوعی آنها ندارد.
هنر اسلامی را می‌توان از هم نگاه سنتی مورد ارزیابی قرار داد هم اینکه می‌شود در قالب هنرهای معاصر هم به آن نگاه کرد. این دسته‌بندی همیشه محل اختلاف صاحبنظران در این حوزه بوده است. ایکنا در این خصوص مصاحبه‌ای با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین سرانجام؛ استاد دانشگاه ادیان و استاد مدرسه اسلامی هنر انجام داده که با آن همراه می‌شویم.
ایکنا – در آغاز بحث، نظرتان را پیرامون تعریف هنر اسلامی و نظریاتی که وجود دارد بیان کنید.
شهید مطهری در کتاب «علوم اسلامی» خود، پسوند اسلامی را برای علوم تعریف می‌کنند. بر مبنای تعریف ایشان علوم اسلامی می‌تواند برآمده از کتب اسلامی باشد یا اینکه علوم در بستر و فرهنگ اسلامی شکل گیرد. این شکل از تعریف را اصطلاحاً علوم دانشمندان مسلمان هم نام می‌نهند. با این مقدمه برای هنر اسلامی سه گونه را می‌توانیم تعیین کنیم.
ابتدا، دسته‌بندی که کاملا تاریخی است و تعاریف غربی هم به آن اشاره دارد. در این بخش هنرهایی که از قرن دوم هجری تا امروز در سرزمین‌های اسلامی شکل گرفته‌اند را اسلامی نام می‌نهند. در این شکل از دسته‌بندی، محتوا در درجه دوم اهمیت قرار داشته و بیشتر ظاهر، ملاک است. در حقیقت در این معیار حتی اثر هنرمندان غیرمسلمانی که در سرزمین‌های اسلامی اثر خلق کرده‌اند را می‌توان از هنرهای اسلامی دانست.
برای مثال در اسپانیای امروز که در دورانی از سرزمین‌های اسلامی بوده، هنرمندانی وجود دارند که مسلمان نیستند اما چون آثارشان از الگوهایی اسلامی بهره برده از دید مستشرقین که عمدتا غربی نیز هستند، اسلامی محسوب می‌شوند.
در دسته‌بندی دوم، معیار متکی بر فقه و اصول است. در این قسمت گفته می‌شود هنر اسلامی باید مبتنی بر آیات و روایت باشد. نزدیکترین مثال در این رابطه هم کتابت قرآن کریم است که یا در معماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد یا در کتیبه‌ها از آن استفاده می‌شود.
تعریف نوع سومی هم می‌توان از هنر اسلامی داشت. در این بخش، هنرهایی که برگرفته از فرهنگ و باورهای اسلامی است، هنر اسلامی محسوب می‌شوند. بر مبنای این نظر بسیاری از آثار امروزی هم می‌توانند اسلامی باشند. سینما، نگارگری و مجسمه‌سازی از جمله این هنرها هستند، درحالیکه سینما بر مبنای تعریف اول یا دوم هیچ قرابتی با اسلام نداشته و اصل آن، برگرفته از فرهنگ یونانی است اما معیار سوم که درباره آن توضیح دادم به هنرهای جدید کارکرد اسلامی می‌دهد.
ایکنا – آنچه که امروز معیاری برای دسته‌بندی است بیشتر شکل سوم را شامل می‌شود. با این رویکرد تعریف ما از هنر اسلامی چیست؟
در موزه هنرهای معاصر از گذشته تا به امروز تلاش‌هایی شده تا ویژگی‌هایی از پیشینه هنرهای اسلامی در قالب هنرهای مدرن عرضه شود. این آثار در قالب مدرن و پست مدرن در حال ارائه شدن است و شکل کاربردی هم دارد.
ایکنا – از منظر جذب مخاطب و با توجه به تعاریفی که ارائه کردید، آیا هنرهای اسلامی برای جوان امروزی جذابیت دارد؟
قطعاً جذابیت وجود دارد؛ به‌شرط آنکه هنرمند مسیر صحیحی را پیش گرفته باشد. نمونه‌ای از این اتفاقات را امروز در سطح تهران مشاهده می‌کنیم. در همین رابطه برخی از کارهایی که در ایستگاه‌های مترو وجود دارد، چنین هستند؛ چون هم مفهومی اسلامی دارند هم اینکه جذابیت را در قالب‌های مدرن عرضه می‌کنند. جالب است عمده این کارها از دید برخی‌ها سفارشی محسوب می‌شوند اما این ویژگی به کیفیت کار صدمه نزده چون تعهدی که هنرمند در کارش داشته، باعث شده سفارش مربوطه به یک اثر درخشان تبدیل شود.
ایکنا – برخی صاحبنظران معتقدند در شکل آکادمیک نیز می‌توان هنر اسلامی را آموزش داد. آنها معتقدند با راه‌اندازی دروس نظری در دانشگاه‌های هنر باید هنرمندان جوان را به سمت هنر اسلامی سوق داد. آیا چنین رویکردی می‌تواند ما را به سر منزل مقصود برساند؟
تاریخ هنر همیشه اینگونه بوده که ابتدا یک سبک هنری شکل می‌گیرد و در ادامه با فراگیر شدن سبک هنری مربوطه، عده‌ای ویژگی‌های مشترک آن را استخراج کرده و بر پایه آن مبانی نظری تعریف می‌شود. این اتفاق از زمان افلاطون تا امروز رخ داده است. از قرن هجدهم به بعد همیشه هنرمندان در حالت عصیانی ساختار موجود را تغییر داده‌اند و نظریه‌پردازان هم بر مبنای این دگرگونی تعاریفی جدید بیان می‌کنند. این اتفاق در زمان حال هم می‌تواند رخ دهد و خوشبختانه در حال رخ دادن است.
ایکنا - بحث پایانی به موضوع استفاده از تکنولوژی در هنرهای اسلامی مربوط می‌شود. آیا می‌توان فناوری را اهرمی برای پیشرفت هنر اسلامی توصیف کرد؟
این اتفاق نیز می‌تواند رخ دهد. کشورهایی نظیر قطر یا امارات با سرمایه‌گذاری کلان تلاش دارند با استفاده از فن‌آوری و امکانات روز به جذابیت‌ها در این رابطه دست پیدا کنند. این درحالی است که در کشور ما کمتر چنین اتفاقی رخ می‌دهد زیرا هنوز این باور قالب است که هنر آن چیزی است که به واسطه دست خلق می‌شود!
گفت‌و‌گو از داوود کنشلو
انتهای پیام
