استغفار و رعایت حق الناس؛ مقدمه دریافت رحمت الهی در ماه رمضان

حجت‌الاسلام والمسلمین عباس شفیعی‌نژاد، پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، به بیان نکاتی درباره آمادگی‌های لازم برای ورود به ماه مبارک رمضان پرداخت و در پاسخ به این سؤال که برای استفاده بهتر از برکات ماه رمضان باید چه آمادگی‌هایی کسب کنیم، گفت: لازم است با این مقدمه شروع کنم که برخی از ما هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شویم بعضاً منتظر یک خبر بد هستیم و مثلاً گفته می‌شود فلان جا اختلاس، بمب‌گذاری یا... شده است. حال این سؤال پیش می‌آید که آیا مدیریت عالم، در دست اشرار است و آیا نمی‌‌توانیم امیدوار به همراهی نیروهای خیر باشیم؟ خدای متعال در آیه 7 سوره مبارکه غافر فرموده است: «الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ؛ فرشتگانی که عرش (با عظمت الهی) را بر دوش گرفته و آنان که پیرامون عرشند به تسبیح و ستایش حق مشغولند، هم خود به خدا ایمان دارند و هم برای اهل ایمان از خدا آمرزش و مغفرت می‌طلبند که ای پروردگاری که علم و رحمت بی‌منتهایت همه اهل عالم را فرا گرفته است، گناه آنان که توبه کردند و راه (رضای) تو را پیمودند ببخش و آنان را از عذاب دوزخ محفوظ دار» رحمت خداوند مطابق با بیانی که در این آیه مورد اشاره قرار گرفته از طریق چهار مَلَک عرضه می‌شود و نتیجه همه اینها انتشار خیر در جامعه است و همه ملائک نیز در حال استغفار برای کسانی هستند که ایمان آورده‌‌اند.

 

وی افزود: البته استغفار دارای شرط است و باید ببینیم مؤمنینی که انتظار این مغفرت خداوند را دارند مخصوصا در ماه‌هایی همانند ماه رمضان که مغفرت خداوند چند برابر می‌شود، چه اقداماتی باید انجام دهند. یکی از مقدمات ورود به ماه مبارک رمضان و بهره‌مندی از مزایای آن، این است که انسان شرایط دریافت رحمت الهی را به دست بیاورد. این موارد در قرآن کریم و در سوره مومنون، اشاره شده و از جمله اینکه خداوند متعال فرموده است برای به دست آوردن رحمت الهی باید از کارهای بیهوده دوری کرده و از افراد نیازمند دستگیری کنید.  

 

پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) تأکید کرد: در روایت آمده است که امام صادق(ع) به یکی از یاران خود فرمودند شیعیان تا وقتی که ارتباط خود با خدای متعال را حفظ و با دیگران تعامل و نیکی داشته باشند و مخصوصا ارتباط خود با اهل بیت(ع) را اصلاح کنند، در معرض رحمت خداوند قرار می‌گیرند. در قرآن کریم آمده است: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ؛ به حقیقت مؤمنان همه برادر یکدیگرند پس همیشه بین برادران ایمانی خود صلح دهید و خداترس و پرهیزکار باشید، باشد که مورد لطف و رحمت الهی گردید» (حجرات/10) لذا مواردی همانند تقوا پیشه کردن، زمینه دریافت رحمت الهی را فراهم می‌کند و این امر در ماهی همانند ماه مبارک رمضان، قطعاً آثار بیشتری در پی خواهد داشت. 

 

شفیعی‌نژاد با اشاره به مواردی که دریافت رحمت الهی را برای انسان تسهیل می‌کند، بیان کرد: تأکید شده که گوش دادن و تدبر در قرآن کریم، زمینه‌های دریافت رحمت الهی را فراهم می‌کنند. از سوی دیگر فقط رفتارهای فردی همانند نماز خواندن، دعا کردن و خواندن قرآن کریم در این ماه نیستند که زمینه را برای دریافت رحمت الهی فراهم می‌‌کنند اما برخی از موارد هستند که زمینه اجتماعی دارند و باعث رحمت الهی می‌شوند  لذا در آیه 96 سوره اعراف آمده است: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَٰكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ؛ و چنانچه مردم شهر و دیارها همه ایمان آورده و پرهیزکار می‌شدند همانا ما درهای برکاتی از آسمان و زمین را بر روی آنها می‌گشودیم و لیکن (چون آیات و پیغمبران ما را) تکذیب کردند ما هم آنان را سخت به کیفر کردار زشتشان رسانیدیم» در اینجا با صراحت اعلام شده که برآیند رفتار جمعی یک جامعه، نقش ارزنده‌ای در رحمت الهی دارد و اگر مثلا گناهی در جامعه در حال تکرار و رواج پیدا کردن است ما موظف به برخورد با آن و ترویج معارف الهی هستیم. مخصوصا در ماه مبارک رمضان که رحمت الهی افزایش پیدا می‌کند مواردی همانند تقوای فردی و جمعی، اهمیتی مضاعف پیدا می‌کند.

 

این پژوهشگر فقه درباره اهمیت توجه به حق الناس در این ماه یادآور شد: البته مسئله حق الناس صرفاً مختص این ما نیست بلکه مربوط به همه جامعه در همه ماه‌ها است و روایات زیادی در این مورد وجود دارد تا جایی‌که آمده است حق الناس، حتی اگر به گردن شهید هم باشد بخشیده نمی‌شود. به همین دلیل امام حسین(ع) در شب عاشورا گفت هر کسی حقی به گردن من دارد آن را بیان کند بنابراین اگر کسی می‌خواهد زمینه دریافت رحمت الهی در ماه مبارک رمضان را برای خودش فراهم کند، یکی از موارد مهمی که باید در نظر داشته باشد همین رعایت حق الناس است. از سوی دیگر رعایت حقوق خانواده، پدر و مادر، همسایه و دوستان و رعایت حقوق نزدیکان نیز نقش موثری در دریافت رحمت الهی دارد.

 

وی در پاسخ به این سؤال که با توجه به اینکه ماه رمضان امسال با ایام تعطیلات نوروز و آغاز بهار مواجه شده است، توصیه شما برای استفاده بهتر از این اوقات و نیز پرداختن به سنت‌های نوروزی چیست، تصریح کرد: از قدیم هم در سنت ما این مسئله وجود داشته است زمانی که مناسبت‌های مذهبی با اعیاد باستانی همانند نوروز تلاقی پیدا می‌کند مردم با رعایت موازین اقدام به مواردی همانند صله رحم می‌کنند و قطعاً ثواب بیشتری هم در ماه رمضان در پی دارد. از سوی دیگر چون ایام نوروز تعطیل است بنابراین این فراغت می‌تواند کمک کند که وظایف دینی و مذهبی همانند قرآن خواندن را به میزان بیشتری پیگیری کنیم.

 

پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، در پاسخ به این سؤال که انس با ادعیه ماه رمضان و مطالعه آنها قبل از رمضان چه کمکی به درک بهتر این مطالب می‌کند، ادامه داد: توصیه‌های زیادی هم در این مورد شده که ماه رجب و شعبان، زمینه‌های ورود به ماه رمضان هستند و مثلا مواردی همانند عبادت و صدقه دادن در این ماه‌ها، از جمله خواندن دعاهایی همانند مناجات شعبانیه از لحاظ روحی و فکری، ما را برای بهره‌مندی بیشتر از ماه مبارک رمضان و مخصوصاً دعا در شب‌های قدر آماده می‌کنند.