بازتاب زن در ادبیات فارسی؛ از نگرش زیباخواهانه تا آرمانی

به گزارش ایکنا از اصفهان، نشست «زن در ادبیات» روز گذشته، ۱۴ اسفندماه به همت مجمع اسلامی دانشجویان و کانون فرهنگی قند پارسی دانشگاه اصفهان در دانشکده ادبیات و علوم انسانی این دانشگاه برگزار شد.

لیلا میرمجربیان، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان در این نشست به اولین رگه‌های وجود زن در ادبیات یعنی در مجله‌ای با عنوان «عالم نسوان» یا «جمعیت نسوان» اشاره کرد که انجمن فارغ‌التحصیلان مدرسه‌‌ دخترانه‌ آمریکایی در تهران و خانمی به نام نوابه صفوی منتشر می‌کرد.

وی بازتاب زن در ادبیات را در سه نگرش خلاصه کرد و گفت: اولین مورد، نگرش زیبا‌خواهانه نام دارد؛ یعنی در تمام روایت‌ها زیبایی‌ها بیشتر به سمت جنس مؤنث است. مورد دوم، نگرش منفی درباره مکر زنان و فتان بودن آنهاست؛ حتی در ادب عامه کتاب‌هایی با عنوان مکر زنان وجود دارد‌.

نویسنده کتاب «زین قند پارسی» ادامه داد: در نگرش آرمانی به زن، دو ویژگی بسیار غالب است؛ یکی عشق و عاشقی و دلدادگی که گاهی قهرمانانه، مثل عشق شیرین به خسرو یا اندوه‌بار مثل عشق لیلی به مجنون یا کاملاً زمینی مثل اکثر داستان‌های هفت پیکر است. دومی عفاف و پاکدامنی که مثلاً در داستان عشق شیرین به خسرو، بانوی ارمن به برادرزاده‌اش توصیه می‌کند که اگر می‌خواهد با خسرو بماند، شرط بگذارد که همسر رسمی او شود که در این داستان، بازخورد عفاف کاملاً احساس می‌شود.

وی بیان کرد: همچنین در ادبیات چند رسالت برای زن می‌توان برشمرد؛ یا عاشق است یا معشوق و زمانی همسر یا مادری دلسوز یا مربی تربیت خانواده. گاهی زن مظهر پارسایی، زهد و پرهیزکاری یا خردمندی، میهن‌پرستی و سیاست‌مداری است و گاهی کینه‌توز، فتان و حلیه‌گر.

سپس طیبه گوهری، نویسنده رمان «گلوگاه» و مجموعه داستان «برف سرخ» به این موضوع پرداخت که نویسندگان امروزی، انسان و به‌ویژه زن را دیگر تک‌روایت نمی‌بینند و با رشد و توسعه‌ نگاه خود نقش‌های گوناگونی برای شخصیت‌های زن داستانی خود قائل شده‌اند؛ نقش مادری، همسری، دختری و در هیبت یک عاشق و معشوق و همچنین در جایگاه‌های شغلی و اجتماعی گوناگون مانند پزشک، خبرنگار، کارمند، فعال سیاسی اجتماعی و... . در سال‌های اخیر نیز بارزترین دغدغه‌ زن نویسنده‌، نفس زندگی، شناخت و اشراف به کیفیت زندگی و چرایی اتفاق‌های پیرامون او بوده است.

وی افزود: از آنجایی که مخاطب متن‌ها، انسان و هنر زن نویسنده در این است ک مسائل زنان را به گونه‌ای بیان کند که به مسائل مردان هم تبدیل شود و برای مخاطب عام فارغ از جنسیت خود جذاب باشد، از این منظر من به ادبیات زنانه یا مردانه و داستان زنانه یا مردانه اعتقاد ندارم. معتقدم ادبیات راستین، عام و انسان‌شمول است.

این نویسنده تصریح کرد: اکنون زنان نویسنده در ادبیاتی مستقل از مردان قلم به دست گرفته و با حفظ نگاه اجتماعی خود از به انزوا رانده‌شده‌ترین رنج‌ها و امیال‌شان می‌نویسند. آنها از شخصیت‌های فعال اطراف خود وام می‌گیرند و دیگر به زن به‌مثابه موجودی تک‌روایت، فرشته یا شیطان‌صفت نگاه نمی‌کنند و به او هویتی انسانی و واقعی می‌بخشند.

وی در ادامه بخشی از داستان «دلتای روشن» از مجموعه‌ «برف سرخ» را برای حاضران در نشست خواند.

لیلا معصومی نایینی، شاعر و مؤلف کتاب شعر «سارویه» نیز دیگر مهمان این نشست بود. وی در صحبت‌های خود به نوع نگاه فروغ فرخزاد به داستان‌های «لیلی و مجنون» و «خسرو و شیرین» پرداخت و گفت: در داستان لیلی و مجنون، فروغ وقتی می‌خواهد درباره لیلی حرف بزند، به نوعی خودش را در تقابل با او قرار می‌دهد، از لیلی اسطوره‌زدایی می‌کند و در شعرش، لیلی بی‌وفاست و در داستان خسرو و شیرین، به جای اینکه از نگاه یک مرد شاهد تن شستن شیرین باشد، خودش را آن شیرین می‌داند و روایتگر آب‌تنی شیرین در چشمه‌‌ای‌ست که قرار است چشم‌های عاشقی ناظر او باشد.

الهام فرخ‌وندی، دبیر کانون فرهنگی قند‌ پارسی نیز با قرائت متنی ادبی به تأثیر زنان در پشت پرده‌ آثار بزرگی اشاره کرد که در طول تاریخ خلق شده‌ و از نگاه ما پنهان مانده‌اند.

در این نشست، تعدادی از شاعران اصفهان از جمله فهیمه براتی، بهاره بهرامی، مریم قادری، حسن توکلی، قائم عظیمی، احسان نوری و غلامحسین درویشی به شعرخوانی پرداختند

در بخش پایانی نیز طیبه گوهری و لیلا معصومی نایینی با توجه به پرسش‌های مطرح‌شده حضار، درباره جنبه‌های آسمانی و زمینی عشق در اشعار حافظ گفت‌و‌گو کردند.

همچنین الهام فرخ‌وندی و سپهر رسولی، دبیران کانون قند پارسی و مجمع ‌ اسلامی دانشجویان دانشگاه اصفهان به نمایندگی از دانشجویان از سخنرانان و شاعران حاضر در نشست تقدیر کردند.