زمین؛ مادری که مسئول محافظت از آن هستیم + فیلم

پس از چندین دهه تقابل و سوء استفاده گسترده بشر از محیط زیست و برتری این تفکر در جهان که به هر نحو باید از محیط زیست در جهت توسعه استفاده کرد، بشر بالاخره متوجه عواقب بسیار خطرناک صدماتی که به محیط زیست وارده کرده، شده است. 

تشکیل نهادهای بین‌المللی و سازمان‌های مردمی متعدد برای حفاظت از محیط زیست و امضای توافق‌نامه‌های بین‌المللی متعدد(اگرچه بسیاری از دولت‌ها به این تعهدات پایبند نیستند) نشان دهنده توجه جهانی به مراقبت از محیط زیست است؛ اما نگاه اسلام به محیط زیست چگونه است؟ آیا اسلام در قبال محیط زیست سکوت کرده یا آموزه‌هایی در این زمینه دارد که متأسفانه مورد غفلت قرار گرفته است؟ 

خبرگزاری ایکنا در راستای عمل به وظیفه اطلاع‌رسانی در حوزه دینی و برای دریافت پاسخ‌ به این سؤالات درس‌گفتارهای «محیط زیست در اسلام» را با ارائه حجت‌الاسلام سلمان بهجتی‌اردکانی، پژوهشگر محیط زیست در اسلام طی ۱۳ قسمت تهیه کرده و در معرض مطالعه و آگاهی مخاطبان قرار می‌دهد.

ششمین بخش از این درس گفتار در خصوص «مراقبت از خاک» است که در ادامه با هم آن را می‌بینیم و می‌خوانیم.

خداوند  در آیه 61 سوره هود می‌فرماید: «هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا» یعنی خداوند شما انسان‌ها را از زمین و خاک آفرید و آباد کردن زمین را از شما خواست. نه تنها پیدایش اولیه انسان از این عنصر محیط زیستی یعنی خاک است بلکه تداوم حیات انسان نیز به خاک بستگی دارد چراکه تغذیه بشر متکی بر خاک است.

گیاهان و انواع و اقسام درختان، کشاورزی و زراعت همه متکی بر خاک هستند. حیوانات هم بدون واسطه یا با واسطه متکی بر خاک هستند و مجموع این موارد در تغذیه و امنیت غذایی انسان‌ها نقش دارند.

حضرت رسول (ص) می‌فرمایند: «تَحَفَّظوا مِنَ الاَرضِ فَاِنَّها اُمُّـكُمْ وَ لَيْسَ فيها اَحَدٌ يَعْمَلُ خَيْرا اَوْ شَرّا اِلاّ وَ هِىَ مُخْبِرَةٌ بِهِ؛ مراقب زمين باشيد؛ چراكه زمين، مادرِ شماست و هيچ كس نيست كه بر روى آن، كار خوب يا بدى انجام دهد، مگر اين كه زمين، آن را [به پروردگار خويش] گزارش مى‌دهد». مراقب زمین باشید از زمین محافظت کنید چراکه زمین مادر شماست. باور کنید اگر رسول خدا چنین تعبیری نداشتند هرگز به ذهن ما نمی‌آمد که بگوییم زمین مادر ماست.

از این حیث زمین مادر ماست که وجود ابتدایی و خلقت ما و خلقت اولیه اولین انسان به خاک بستگی داشته و تداوم حیات ما هم به خاک وابسته است و این خاک بسیار پراهمیت است.

تعبیر « َحَفَّظوا» وقتی که با «من» در ادبیات عرب همراه می‌شود ترجمه آن صرف محافظت و مراقبت نیست بلکه تعبیر دقیقی دارد که در فارسی باید اینگونه معنا شود که «نسبت به زمین غفلت نداشته باشید، توجهی ویژه و خاص داشته باشید و در راستای مراقبت و محافظت از زمین تلاش کنید» یعنی باید چند جمله را به هم عطف کنیم تا تعبیر سخن حضرت محمد(ص) که فرمودند «تَحَفَّظوا مِنَ الاَرضِ فَاِنَّها اُمُّـكُمْ» را درک کنیم.

مثالی در مورد مهربانی بی‌اندازه مادر مطرح و بیان شده، پسری که رشد یافته و بزرگ شده بود چون نمی‌خواست از مادرش مراقبت کند درون چاه انداخت و از بالای چاه به درون آن نگاه می‌کرد که مادر از قعر چاه ندا داد که پسرم مراقب باش نزدیک چاه نشوی، چون ممکن است داخل آن بیفتی.

این عطوفت و مهربانی مادر است. زمین هم چنین ویژگی‌هایی دارد و نه تنها نسبت به همه انسان‌ها و بشریت بلکه حتی نسبت به کسانی که خاک و زمین را آلوده و در زمین فساد ایجاد می‌کنند و درختان را که متصل به زمین هستند را قطع می‌کند، پیوسته در حال اعطای محبت و رزق و روزی است. لذا این کلام الهی را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار دهیم که «هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ» و پیوسته در حال آباد کردن زمین باشیم و فراموشمان نشود که زمین همچون مادری است که باید مراقب آن باشیم.