حرم امام حسین در گذر زمان/ 8
از آبادانی عتبات در عصر صفوی تا توجه ویژه همسر نادرشاه به تزئینات حرم امام حسین(ع)
صفويان در سال 907 هجری بر تخت سلطنت ايران نشستند و بيشترين آبادانى عتبات مقدسه عراق در آن دوران صورت گرفت.
به گزارش ایکنا، بارگاه مطهر امام حسین(ع) که به دست مختار بن ابوعبید ثقفی در کربلا بنا نهاده شد، بارها و در سال‌های متمادی با حملات تخریبی افراد و گروه‌های مختلف مواجه شده است. خلفای عباسی از جمله منصور، هارون و متوکل هر یک در دوره‌های مختلف به تخریب بارگاه اقدام کرده‌اند. مهم‌ترین و معروف‌ترین تخریب به دستور متوکل صورت گرفت. وهابیان در سال ۱۲۱۶ هجری قمری نیز به بارگاه حمله کرده و به آن آسیب جدی وارد ساختند و آخرین تخریب، با حمله بعثیها در زمان صدام و در جریان انتفاضه شعبانیه مردم عراق روی داد.
در این گزارش به بررسی تاریخچه حرم مطهر امام حسین(ع) و رخدادهایی که از قرن هشتم تا دوازدهم هجری در کربلای معلی روی داده است، می‌پردازیم.
مرقد مطهر امام حسین(ع) در قرن هشتم هجری
آل جلاير كه از سال 736 تا 814 هجری، بر عراق مستولى بودند نيز اقداماتى در زمينه عمارت مزار امام حسين(ع) داشتند. تاريخ كتيبه‌اى در حرم امام حسين(ع)، سال 767 هجرى را سال بناى آن بخش نشان مى‌دهد. بانى آبادىِ اين قسمت از حرم، مرجان امين الدين بن عبد اللّه، حاكم عراق از سوى جلايريان بود. سلطان احمد جلايرى نيز در سال 786 هجری دو مناره براى حرم امام حسين(ع) بنا كرد.
تيمور گوركانى نيز ـ كه در سال 795 هجری بغداد را تصرّف كرد ـ به زيارت امام حسين(ع) رفت و هدايايى به علويان شهر داد.
حرم امام حسین(ع) در قرن نهم هجری
در سال ۸۳۶ هجری تعمیر حرم‌های مطهر امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) از سوی سپند میرزا، از امرای حکومت قره قویونلو انجام شد. وی به حرم‌های مطهر کربلا توجه ویژه داشت و به دلیل پیروزی شیخ ابن فهد الحلی در مناظره با اهل سنت، شیعه شده بود. وقفنامه‌اى هم براى درِ ضريح امام حسين(ع) از زمان دولت تركمانان يافت شده كه بر اساس آن، مقدار قابل توجّهى از اراضى كربلا به وسيله آنان وقف حرم امام حسين(ع) شده است.
در سال ۸۵۹ هجری امیر بوداق، حاکم شیراز پس از غارت اموال حرم‌های مطهر کربلا توسط ملا علی بن محمد بن فلاح، از امیران خاندان مشعشعی خوزستان که در سال 858 هجری رخ داد، دستور به تعمیر مراقد مطهر کربلا و جبران اموال غارت شده آن داد.
مزار امام حسین(ع) در قرن دهم هجری
صفويان در سال 907 هجری بر تخت سلطنت ايران نشستند و بيشترين آبادانى عتبات مقدسه عراق در عصر صفوی صورت گرفت. (907 تا 1148 هجری)
هر از چند گاهی كه حكومت عثمانى ضعيف مى‌شد و صفويان بر عراق تسلط مى‌يافتند، تمام تلاش خود را براى تعمير، بازسازى و گسترش عتبات به كار مى‌گرفتند و بر طبق اسناد و منابع موجود، مهم‌ترين دغدغه آنان، رسيدگى به امور حرم امامان(ع) و فراهم كردن تسهيلات براى زائران بود.
شاه اسماعيل صفوی كه نخستين بار در سال 914 هجری، به عراق عزيمت كرد و بر آن تسلط يافت، دستور داد تا شش صندوق زيبا با پوشش پارچه‌اى بسيار زيبا، براى شش امام مدفون در عراق بسازند و جایگزين صندوق‌هايى شود كه پيش از آن، بر روى مزار امامان قرار داشت.
عثمانى‌ها به صورت طبيعى اجازه مداخله به دولت صفوى و ايرانيان براى بازسازى و تعمير دو حرم كربلا و حتى اهداى نذورات و هدايا را نمى‌دادند و گاهى هم كه نذورات و هدايا را مى‌پذيرفتند، در انبارها نهاده و نگهداری مى‌شد. در عوض، براى نشان دادن علاقه خود به اهل بيت(ع)، در اين جهت تلاش‌هايى كردند.
بر پايه اشاراتى كه علامه مجلسى در شرح صحن قديم امام حسين(ع) دارد، چنين به دست مى‌آيد كه در دوره صفوى و به طور خاص در دوران شاه طهماسب، حرم امام حسين(ع) در سمت مخالف قبله توسعه يافت. شاه طهماسب در سال 936 هجری، بغداد را تصرف كرد و در تلاش براى آبادى عتبات مقدسه کربلا، برخى نهرها را به سوى آنها كشاند.
مزار امام حسین(ع) در قرن یازدهم هجری
شاه عباس صفوى در سال 1032 هجری به زيارت عتبات عراق رفت و در سال 1033 هجری تلاش بسيارى براى تزئينات داخلى حرم امام حسين(ع) انجام داد.
در سال 1048 هجری نیز به دستور شاه صفی، مسجد واقع در پشتِ سر امام(ع) را توسعه دادند و رواقى در شمال حرم، بنا كردند كه به نام «رواق شاه» شهرت يافت. ديوار شمالى صحن نيز برچيده و زمين‌هاى آن سمت خريدارى شد و صحن توسعه يافت.
حرم مطهر امام حسین(ع) در قرن دوازدهم هجری
بعد از آن كه دوباره عراق تحت سلطه عثمانى‌ها درآمد، گاه گاه اخبارى درباره توجه برخى از امراى عثمانى در عراق نسبت به حرم امام حسين(ع) نقل شده است.
قرن دوازدهم تنها قرنی است که چندین بازسازی در حرم‌های مطهر کربلا انجام شد و برای کسانی که به زیارت عتبات مقدسه کربلا مشرف می‌شدند، تغییر و تحول در ساختار عتبات به وضوح قابل مشاهده بود. در این قرن 5 مرحله بازسازی انجام شد:
در سال ۱۱۰۵ هجری، راضیه دختر شاه حسن حرم‌های مطهر را تعمیر کرد.
در سال ۱۱۱۷ هجری، تعمیر حرم‌ها توسط سلطان مراد چهارم، پادشاه عثمانی انجام شد.
در سال 1127 هجری، حسن پاشا، مؤسس دولت ممالیک در عراق و حاكم بغداد از 1116 تا 1136 هجری، هدایایی به حرم‌ها اعطا کرد و تعمیراتی نیز انجام داد. وى همچنين در سال 1129 هجری، ايوان بارگاه امام حسین(ع) را تعمير كرد و كاروانسراى بزرگى هم در شهر كربلا ساخت تا مورد استفاده زائران قرار گيرد.
در سال 1133 هجری و دوران پادشاهی سلطان حسين (1106 - 1135 هجری)، صندوقى براى قبر امام حسين(ع) ساخته شد كه در حمله وهابى‌ها به كربلا در سال 1216 هجری، صدماتى ديد و سال 1219 و 1225 هجری، تعميراتى در آن صورت گرفت.
در سال ۱۱۵۳ هجری، نادرشاه افشار (1148 ـ 1160 هجری) هدایا و اموال زیادی به این حرم‌ها اهدا کرد. نادرشاه در سال ۱۱۵۶ هجری به زیارت عتبات مقدسه مشرف شد و با هدایا و کمک‌های نقدی خود در تزئین بنای حرم‌ها همکاری داشت. او توجه ويژه‌ای به عتبات مقدسه عراق داشت و گفته شده است كه همسر او، گوهرشاه خانم، دختر سلطان حسين، مبالغ هنگفتى (بيست هزار نادرى) براى تعمير و تزئين حرم امام حسين(ع) ارسال كرد.
در سال ۱۱۸۳ هجری هم میرزا حسین شاهزاده، وزیر نادرشاه افشار رواق جلویی حرم حضرت عباس(ع) را بازسازی کرد و ضریح مشبک جدیدی برای قبر حضرت ساخت.
منابع:
تارنمای الکفیل
موسوعة الامام الحسین(ع) – ج 12
گزارش از فرشته صدیقی
انتهای پیام مطالب مرتبط
