قوت‌های تمدنی شرق و فرصت نقد منشور حقوق بشر غربی
استاد تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم(ع) معتقد است با گذشت حدود 80 سال از منشور حقوق بشر غربی، به خاطر قوت‌های تمدنی در شرق فرصت برای نقد این منشور و ارائه الگو و مدل جایگزین فراهم آمده است.
اواسط اردیبهشت ماه همایش بین‌المللی «حقوق بشر در رهیافت شرقی» در شهرهای تهران، قم و اصفهان و با حضور اندیشمندانی از مکاتب آسمانی و غیرآسمانی از کشورهای مختلف برگزار شد.
خبرنگار ایکنا در حاشیه این همایش با حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری؛ استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) به عنوان مدیر یکی از پنل‌های تخصصی این همایش درباره ظرفیت حقوق بشر در شرق برای نقد و رقابت با حقوق بشر غربی و چالش‌ها و مشکلات این مسیر گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانیم؛
ایکنا ـ آیا شرق ظرفیت لازم برای تولید حقوق بشر برای جایگزینی حقوق بشر غربی را دارد؟
این واقعیت غیرقابل انکار است که یک جابجایی تمدنی در جهان در حال وقوع است و حوزه تمدنی شرق یک بار دیگر خود را نشان می‌دهد و عرصه را بر تمدن فائق کنونی که تمدن غرب است تنگ کرده است. در تمدن غربی نظام حقوق بشری در سال 1948 تدوین شد و گرچه ریشه شرقی دارد ولی به صورت عمده متاثر از هنجارها و ارزش‌هایی است که تمدن غرب دنبال می‌کند.
با گذشت حدود 80 سال از این حقوق بشر و منشور حقوق بشر غربی، به خاطر قوت‌های تمدنی در شرق فرصت برای نقد این منشور و ارائه الگو و مدل جایگزین فراهم آمده است و این همایش به دنبال این مسئله است تا مجموعه ظرفیت‌های موجود در شرق را در قالب بازخوانی حقوق بشر غربی و ارائه یک جایگزین برای آن محقق و دنبال کند. ظرفیتی که در شرق وجود دارد هم دینی و هم ظرفیت‌های غیردینی است؛ لوح حمورابی و منشور کوروش تا دیگر قوانین و مقررات بین اقوام متعدد شرقی که رواج داشته، نمونه ظرفیت‌های غیردینی است با اینکه ممکن است ریشه دینی هم داشته باشند و افزون بر این موارد ظرفیت‌های دینی هم داریم که شامل دو دسته ادیان آسمانی و ادیان غیرآسمانی مانند بودیسم و هندوئیزم و ادیان دینی مانند اسلام، مسیحیت و یهودیت است.
ما به عنوان پیروان ایرانی اهل بیت(ع) خوانش اهل بیت(ع) از اسلام را مناسب‌ترین چارچوب برای پی‌ریزی حقوق بشر می‌دانیم ولی باید به این مسئله هم بیاندیشیم که همه مانند ما فکر نمی‌کنند ولی در بازبینی حقوق بشر غربی و جایگزینی آن بین همه ما اشتراک نظر وجود دارد و هر کسی از منظر مذهب و دین خود به این قضیه نگاه می‌کند به تعبیر دیگر با اینکه همه ما اعتقادات و باورهای خود را داریم ولی در یک فضای سازنده و هم‌افزا باید بتوانیم دیدگا‌ه‌ها را مطرح کنیم تا به یک الگوی مطلوب و جایگزین برسیم. این الگو اهمیتی فراتر از یک همگرایی و وحدت دارد و اقدامی صددرصد تمدنی محسوب می‌شود و معتقدم یکی از برگ برنده‌های تمدن شرقی در رویارویی با تمدن غربی کنونی است.
ایکنا ـ آیا منظور شما داشتن رویکرد انسانی در ایجاد حقوق بشر شرقی در جایگزینی حقوق بشر غربی است؟
بگذارید مقداری دقیق‌تر پاسخ دهم؛ همانطور که عرض کردم ما معتقد به معارف و آموزه‌های اهل بیت(ع) و خوانش ایشان از اسلام هستیم و هرگز از این اصول کوتاه نمی‌آییم بلکه خود مکتب اهل بیت(ع) به ما اجازه داده است تا به دستاوردهای بشری توجه کنیم بنابراین تفاهم و همگرایی با مکاتب و مذاهب و ادیان دیگر در تدوین حقوق بشر شرقی در متن آموزه‌های اهل بیت(ع) است و به مفهوم چشم‌پوشی بر مفاهیم نورانی خودمان نیست. اهل بیت(ع) به ما یاد داده‌اند که در تعامل سازنده با دیگران باشیم.
براساس این مقدمه، باید محورهایی را بیابیم که این محورها ظرفیت همگرایی بیشتر را دارد؛ ما مثلا در آموزه‌های مکتب اهل بیت(ع) آموزه‌ای مخصوص نماز خواندن داریم که ممکن است ظرفیت مشترکی برای ما نداشته باشد ولی این آموزه امیرمؤمنان(ع) که فرمودند انسان‌ها یا در دین با تو برادر هستند یا در چگونگی آفرینش؛ ظرفیت بسیار بالایی در جذب و همگرایی دارد و برجسته‌سازی این نوع ظرفیت‌ها در اندیشه اسلامی وجود دارد که می‌تواند همه را زیر چتر خود جمع کند و اگر ما نتوانیم از این دفاع کنیم در میدان گفت‌وگو موفق نخواهیم شد. بنابراین مراد ما در استفاده از ظرفیت‌ها توجه به آموزه‌هایی است که می‌تواند همه را زیر چتر خود گردآورد.
ایکنا ـ مهمترین چالش‌های این مسیر چیست به خصوص اینکه گاهی در درون کشور هم جریان‌هایی به دنبال افتراق مذهبی و قومی و ... هستند که نمونه آن چندی قبل در صدا و سیما رخ داد؟
ایکنا ـ امروز چالش‌ها و منازعات زیادی در منطقه شاهد هستیم و ممکن است این تصور در مردم ما وجود داشته باشد که چقدر باید زمان صرف کنیم تا بتوانیم با تمدن غربی و رهاوردهای آن چون حقوق بشر ناکارآمد آن هماوردی داشته باشیم؟
تحولات تمدنی را باید با بازه تمدنی بنگریم لذا زمان محدود و اندک گویا نیست؛ در تمدن پیشین اسلامی شاید چند دهه طول کشید تا ارزش‌های تمدنی اسلامی نهادینه شود و در تمدن غرب هم زمان زیادی صرف شد تا عمومیت پیدا کند و با توجه به تحولاتی که امروز در جهان اسلام و منطقه شاهدیم شاید یک قرن طول بکشد و البته مشروط بر اینکه این خودآگاهی بین ما وجود داشته باشد و به این سمت و سو گام برداریم و رهبران فکری جامعه به این خودآگاهی برسند و برای تحول بینشی در سطح مردم برنامه‌ریزی کنند و دست‌کم یک قرن طول خواهد کشید و باز تاکید می‌کنم که خودآگاهی خیلی مهم است.
ایکنا ـ مهمترین راه‌های تحقق این موضوع را در چه می‌دانید؟
