فقه بدون توجه به زمان و مکان کارآمد نخواهد بود

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمجتبی نورمفیدی، استاد درس خارج حوزه علمیه، شامگاه هفتم خرداد ماه در نشست علمی «امام خمینی؛ حوزه پیشرو و سرآمد و فقه کارآمد» با بیان اینکه حوزه پیشرو و سرآمد و تراز و مطلوب حتما محتاج تلاش‌های همه جانبه در ابعاد مختلف از جمله فقه است، گفت: نمی‌توانیم از کارآمدی فقه در درون حوزه و منظومه فکری شیعه و اسلام سخن بگوییم بدون اینکه تصویری کلی از حوزه نداشته باشیم؛ پیام رهبری یک نسخه به روز شده از چارچوبی است که امام خمینی(ره) برای حوزه و انقلاب ترسیم فرمودند و اصولی را داراست؛ اولین اصل، تهذیب و تقواست و دوم جامعیت حوزه که هم امام و هم رهبری بر آن تأکید دارند. امام فرمودند حوزه‌ها به حسب ابعادی که انسان دارد باید ابعاد مختلفی داشته باشند.

 

وی افزود: رهبری هم فرمودند حوزه نهادی برون‌گراست که خروجی آن در همه سطوح در خدمت فکر و فرهنگ جامعه است، حوزه مجموعه‌ای از علم و تربیت و کارکردهای سیاسی و اجتماعی است؛ اصل سوم هویت جهادی و نفی نظام سلطه و مبارزه با ستمگران و همراهی با مردم و تکیه محرومان بودن است و اصل دیگر هم مسئله حکومت به عنوان نظام متکفل امور مختلف جامعه است.

 

نورمفیدی تصریح کرد: مشارکت در تولید و تبیین نظامات اداره جامعه و نوآوری‌های تمدنی در چارچوب پیام جهانی اسلام هم دو محور دیگر در فرمایش ایشان بود؛ امروز حوزه با این وضع مطلوب فاصله زیادی دارد و کاستی‌های ما زیاد است؛ این کاستی‌ها از سوی امام هم مورد تاکید بوده است؛ ایشان فرمودند حوزه تا در همه مسائل حضور فعال نداشته باشد نمی‌تواند درک کند که اجتهاد مصطلح برای اداره جامعه کافی نیست؛ این نکته بسیار مهمی است. در پیام رهبری هم عدم تناسب آورده‌های تبلیغی با نیازهای فکری و فرهنگی به خصوص جوانان مورد تاکید بود که این واقعیت در جامعه وجود دارد و پیامدهای آن را هم می‌بینیم.

 

مدیر پژوهشگاه فقه معاصر با بیان اینکه فقه به عنوان قلب حوزه اگر بخواهد کارآمد باشد چه الزاماتی را باید رعایت کند، گفت: کارآمدی فقه عبارت از تاثیرگذاری مناسب در جهت اهداف فقه است؛ البته اهداف فقه و به تبع آن دین مورد اختلاف است زیرا برخی هدف دین را فقط پرداختن به آخرت می‌داند و کاری به امور دنیوی ندارد و یک نگاه حداکثری داریم که می‌گوید دین اساسا شامل همه ابعاد زندگی انسان است و در پی تأمین سعادت دنیا و آخرت مردم است.

 

نورمفیدی اضافه کرد: امام معتقد است هدف اسلام و فقه، شامل ساماندهی و تنظیم زندگی انسان در همه ابعاد است؛ ایشان فرمودند اسلام برای انسان‌سازی آمده است، لذا گستردگی ابعاد اسلام به اندازه انسان است و علما هم باید ابعاد مختلفی داشته باشند. امام فرمودند فقه تئوری اداره انسان از تولد تا گور است؛ فقه قابلیت انطباق با تمام مقتضیات و مسائل مستحدثه را دارد و  ما وقتی چنین تصویری از فقه ارائه دادیم در این صورت فقه با جامعه سر و کار دارد آن هم جامعه که در نگاه قرآن غایتی دارد و بازخواست خواهد شد؛ فقه برای ساماندهی حیات بشر و تامین سعادت دنیا و آخرت او ارائه شده است لذا کارآمدی فقه عبارت از تاثیرگذاری مناسب در این دامنه است و به تعبیری دنیای بشر نمی‌تواند جدا از تیررس فقه باشد.  

استاد درس خارج حوزه علمیه افزود: امام(ره) در نامه به یکی از بز رگان فرمودند اینطور که شما استدلال می‌کنید بشر باید به دوران عصر حجر برگردد؛ اولین و مهمترین بایسته از بایسته‌های کارآمدی فقه، تصویر و ترسیم یک اسلام و فقه جامع است که متکفل حیات دنیوی انسان هم هست؛ یک مشلکی که داریم این است که وقتی با مسئله‌ای مواجه شویم صورت مسئله را پاک می‌کنیم مثلا گفته می‌شود وقتی با کمبود جمعیت مواجهیم چرا این مسئله را وارد مقولات دینی می‌کنیم که بخواهیم نظر فقهی در مورد آن بدهیم؟ در حالی که ما معتقدیم باید این نگاه حداقلی کنار برود. 

 

نورمفیدی با بیان اینکه در منظومه فکری دین، حکومت اصل و محور است، تصریح کرد: ریشه اصلی در کارآمدی فقه و دین، حکومت است؛ امام فرمودند حکومت در نظر مجتهد واقعی، فلسفه عملی تمام فقه در تمام عرصه‌های زندگی بشر است؛ آیا تعیبری رساتر از این وجود دارد؟ حال برخی می‌گویند در عصر غیبت حکومت معنا ندارد و شیعه حکومت ندارد بنابراین این بینش و نگرش‌های ناقص باید اصلاح شود. 

 

استاد درس خارج حوزه علمیه، گفت: الزام و بایسته مهم دیگر در نظر گرفتن دو عنصر زمان و مکان است؛ معتقدم مهمترین رکن کارآمدی این نظریه است و اگر این نظریه به درستی تبیین شود به کارآمدکردن فقه بسیار کمک خواهد کرد.

 

وی ادامه داد: برخی می‌گویند نظرات امام در برخی موارد از جمله موسیقی قبل و بعد از انقلاب تفاوت زیادی پیدا کرده است و آن را توجیه می‌کنند از جمله اینکه از باب احکام ثانوی بوده است؛  امام در کتاب البیع یکی از جهات مؤثر در فتوا را از این منظر یعنی شرایط زمان و مکان مطرح کرده است اما در طول دوره رهبری شرایطی را ملاحظه فرمودند، تغییرات موضوع و شرایط زمان و مکان را ملاحظه فرمودند؛ لذا امام(ره) فرمودند روحانیت تا در همه مسائل حضور فعال نداشته باشد نمی‌تواند درک کند اجتهاد مصطلح برای حل مشکلات کافی نیست یعنی باید در متن اجتماع حضور پیدا کند تا بتواند جامعه را اداره کند. 

 

وی در پایان تاکید کرد: مهمترین عنصر در کارآمدی فقه توجه به شرایط زمان و مکان است و البته باید از افراط و تفریط در این مسئله هم پرهیز داشته باشیم چون همین الان در حوزه کسانی هستند که به جامعیت دین اسلام باور دارند و به حکومت دینی هم معتقدند ولی به شرایط زمان و مکان توجهی ندارند به همین دلیل برای حل هر مشکلی به احکام ثانویه پناه می‌برند و اگر این تداوم یابد بعد از مدتی همه احکام به ثانوی تبدیل خواهد شد.