راز توانگری و بینیازی از منظر اهلبیت(ع): پرهیز از اسراف و تبذیر
عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه(س)، در سلسله مباحث نهجالبلاغه، میانهروی در مصرف و خرج کردن را راهکاری کلیدی از منظر امیرالمؤمنین علی(ع) برای پیشگیری از فقر و تضمین استقلال اقتصادی معرفی کرد.
به گزارش ایکنا، حجتالاسلام محمدعلی مروجی طبسی، عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه(س)، در ۲۶ آذرماه و در ادامه سلسله مباحث نهجالبلاغه، به راهکارهای فقرزدایی از منظر امیرمؤمنان(ع) پرداخت و بیان کرد: امیرالمؤمنین علی(ع) در بیانی کوتاه، پرمغز و حکمتآمیز، به یکی از اصول مهم سبک زندگی در عرصه اقتصادی اشاره فرمودهاند:«مَا عَالَ مَنِ اقْتَصَد» «کسی که در هزینهکردن میانهروی کند، هرگز تنگدست نخواهد شد». (حکمت ۱۴۰)
مروجی طبسی اظهار داشت؛ این اصل، اعتدال در هزینهها و مصرف اموال را توصیه میکند و میانهروی، توانگری را همراه انسان کرده و کاستیها و بینوایی را جبران میکند.
به گفته وی، کلیدواژههای «قصد» و «اقتصاد» در احادیث اهل بیت(ع)، حد وسط میان اسراف و تبذیر از یک سو و تنگگرفتن یا اقتار از سوی دیگر را نشان میدهد. رعایت این اصل، علاوه بر پیشگیری از فقر، موجب «بینیازی» و پایداری اقتصادی فرد و جامعه میشود.
عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه(س)، اسراف را به معنای «خارج شدن از حد اعتدال در مصرف و خرج کردن» معرفی کرد و گفت: این واژه در منابع مختلف به «زیاده از نیاز خرج کردن»، «ولخرجی» و حتی «مصرفزدگی» یا استفاده بیرویه از منابع اقتصادی جامعه تعبیر شده است.
وی افزود: «تبذیر» اما متفاوت است و به «تباه کردن و از بین بردن مال» یا «ریخت و پاشی که منجر به هدر رفتن منابع میشود» گفته میشود. برای مثال، تهیه غذای بیش از نیاز برای دو نفر مهمان و دور ریختن اضافه آن، مصداق بارز تبذیر است.
مروجی طبسی تأکید کرد شناخت و پرهیز از این دو رذیله، از اصول مهم مدیریت اقتصادی فرد و خانواده و پیشگیری از فقر و محرومیت است.
مروجی طبسی، در توضیح اسراف گفت: این واژه به معنای خروج از حد اعتدال در مصرف است، حتی زمانی که بهصورت ظاهری چیزی ضایع نشده باشد. به عنوان مثال، غذایی با قیمت بسیار بالا تهیه شود در حالی که میتوان همان کیفیت را با هزینه کمتر فراهم کرد و با صرفهجویی، تعداد بیشتری از نیازمندان را آبرومندانه اطعام کرد.
وی افزود: در مقابل اسراف، «قَتر» یا «اقتار» قرار دارد که به معنای تنگگرفتن بر اهل و عیال و زندگی با حداقل معیشت برای زنده ماندن است.
مروجی طبسی تأکید کرد: رعایت اعتدال میان این دو، یعنی میانهروی در مصرف، از اصول مهم پیشگیری از فقر و مدیریت صحیح منابع اقتصادی خانواده و جامعه است.
آفات اسراف و تبذیر
عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه(س)، با اشاره به مفهوم «اقتصاد» در سبک زندگی اقتصادی، گفت: اقتصاد در امور معیشتی به معنای میانهروی در مصرف و هزینهکردن است و پرهیز از دو رذیله اخلاقی «بخلورزی» و «اسراف و تبذیر» را شامل میشود. قرآن کریم نیز در آیه ۶۷ سوره فرقان، معتدل بودن در انفاق را یکی از صفات نیک «عباد الرحمن» معرفی کرده است: «وَ الَّذينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً».
وی افزود: مصرفزدگی، ریخت و پاش اموال، استفاده بیرویه و هدر دادن منابع طبیعی یا امکانات اقتصادی، از مصادیق بارز اسراف و تبذیر است و میتواند عامل ایجاد یا تشدید فقر در جامعه باشد. فرد یا جامعهای که دچار اسراف باشد، به استقلال اقتصادی دست نخواهد یافت و همیشه وابسته باقی میماند.
مروجی طبسی به حدیثی از امام صادق(ع) اشاره کرد که میفرماید: «ضمانت میکنم هر کس میانهروی در هزینهکردن پیشه کند، فقیر و نیازمند نخواهد شد» و افزود: رعایت اقتصاد در معیشت، چه در دوران توانگری و چه در دوران نیازمندی، از مهمترین راهکارهای پیشگیری از فقر و افزایش برکت در زندگی است.
وی افزود: قرآن کریم و روایات اهلبیت(ع) برای اسراف و تبذیر مصادیقی روشن ذکر کردهاند؛ از جمله:
۱. خوردن و آشامیدن:
خداوند در سوره اعراف، آیه ۳۱ میفرماید: «وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ» «بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید؛ زیرا خدا اسرافکنندگان را دوست ندارد.»
نقل است علیبن الحسین بن واقد به طبیب مخصوص هارونالرشید که مردی نصرانی و حاذق بود و گفته بود: «کتاب آسمانی شما هیچ دستوری درباره بهداشت و سلامتی بدن ندارد»، چنین پاسخ داده بود: «خداوند همه دستورات طبی را در نصف یک آیه خلاصه کرده است: …وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا.» (مجمعالبیان)
۲. خرج کردن مال:
خداوند میفرماید: «وَ الَّذينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً» (فرقان/۶۷)
«و آنان که وقتی انفاق میکنند، نه از حدّ معمول میگذرند و نه تنگ میگیرند، و [انفاقشان] همواره میان این دو در حدّ اعتدال است.»
انفاق در این آیه، به معنای هزینهکردن مال برای رفع نیازهای خود یا دیگران است (المیزان). خداوند یکی از صفات نیک بندگان خاص خود را پرهیز از زیادهروی یا سختگیری در خرج کردن و رعایت حدّ اعتدال معرفی کرده است.
۳. بذل و بخشش و انفاق به دیگران:
خداوند میفرماید: «كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ آتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصادِهِ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ» (أنعام/۱۴۱)
«از میوهها هنگام میوه دادن بخورید، و حقّ الهی آن را در روز درو بپردازید، و از اسراف بپرهیزید؛ خدا اسرافکنندگان را دوست ندارد.»
در حدیثی معتبر از امام صادق(ع) ذیل این آیه نقل شده است: «مردی از انصار همه محصول درخت خود را میان فقرا تقسیم میکرد و برای خانواده او چیزی باقی نمیماند؛ پس خداوند شیوه او را اسراف خواند.» (الکافی)
همچنین خداوند در آیه ۲۹ سوره اسراء میفرماید: «وَ لا ...وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ …» و رسول گرامیاش(ص) را به رعایت میانهروی در انفاق و بخشش مال به دیگران دستور داده است.
۴. هدر دادن منابع و ثروتهای طبیعی:
در حدیثی معتبر از امام صادق(ع) نقل شده است: «کمترین مرتبه اسراف، دور ریختن زیادی آب ظرف و دور انداختن هسته خرماست.» (الکافی، من لا یحضره الفقیه، ادنی الإسراف)
در روایتی دیگر، دورانداختن هسته خرما مصداق «تبذیر» معرفی شده است. (بحارالانوار)
۵. پوشیدن لباس نو و مهمانی در جای لباس خانه یا کار:
در حدیثی معتبر از امام صادق(ع) آمده است که کمترین حد اسراف آن است که لباس مهمانی و زینت هنگام کار و فعالیت روزانه پوشیده شود. (من لا یحضره الفقیه؛ الکافی)
۶. هزینهکردن مال در غیر اطاعت خدا:
در حدیثی از امام صادق(ع) ذیل آیه شریفه «وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذيراً» (اسراء/۲۶) نقل شده است: «کسی که در غیر اطاعت خدا مالی هزینه کند، تبذیرکننده است.» (تفسیر عیاشی؛ من أنفق شیئا فی غیر طاعة الله)
مطابق روایات اهلبیت(ع)، رعایت و اهتمام به اصل طلایی «اقتصاد در معیشت» در سبک زندگی، از عوامل پیشگیری از «فقر» و حتی راهکاری مهم برای فقرزدایی به شمار میرود.
