ممانعت سودجویان از کارآمدی برخی موقوفات

حجت‌الاسلام والمسلمین غلام‌علی معصومی‌نیا، عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اقتصادی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، درباره جایگاه وقف در اقتصاد اسلامی گفت: مسلماً وقف یکی از مهم‌ترین نهادهای اسلامی، در کنار فعالیت‌های اقتصادی دولت است و نقش مهمی در اقتصاد اسلامی و مخصوصاً در زمینه کاهش فقر و گسترش عدالت اجتماعی ایفا می‌کند و یکی از عوامل توسعه اقتصادی محسوب می‌شود.

وجود وقف در سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع)

وی اصل وقف را یکی از اعمال پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) دانست و اظهار کرد: در سخنان پیامبر اسلام(ص) و ائمه‌(ع) سفارشات فراوانی در این زمینه وجود دارد. نقل شده است که حضرت رسول اکرم(ص) شخصاً برخی از موقوفات را در خیبر ایجاد کردند. حضرت امیرالمؤمنین(ع) در 25 سالی که از قدرت کنار بودند و خلافت از ایشان گرفته شده بود، در اطراف مدینه کشاورزی می‌کردند و عمده آبادانی‌هایی را که ایجاد می‌کردند، وقف می‌کردند و این عمل توسط دیگر ائمه(ع) هم ادامه پیدا کرد و آنان نیز برخی از دارایی‌های خودرا وقف می‌کردند.

عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اقتصادی خاطرنشان کرد: دین مبین اسلام برای حل مشکلات اقتصادی جامعه و گسترش عدالت و مساوات، راهکارهایی را ارائه داده است و یکی از مهم‌ترین تعالیم اسلام که بر اساس نوع‌دوستی بنا نهاده شده، مسئلۀ وقف و صدقات جاریه است که یکی از اهداف اصلی آن، تأمین قسمتی از نیازمندی‌های عمومی و رفع مشکلات نیازمندان جامعه است.

رفع فقر از وظایف دولت اسلامی

معصومی‌نیا یکی از وظایف مهم دولت اسلامی و عموم مردم در جامعه اسلامی را برطرف کردن نیازهای فقرا دانست و گفت: در آموزه‌های اسلامی تأکید شده است که توانگرانی که دارایی آن‌ها بیش از نیازشان است، باید در رفع نیازهای فقرا تلاش کرده و همه دست به دست هم بدهند که نیازهای زمین مانده را که در رأس آن‌ها نیازهای فقرا و در مرحله بعد کارهایی است که به نفع عموم مردم است، انجام دهند و در این راه، وقف، می‌تواند یکی از منابع تأمین این نیازها باشد.

وقف عملی در جهت مصالح عامه

وی وقف را عملی در جهت مصالح عامه و از عوامل ایجاد برابری فرصت‌ها دانست و تأکید کرد:  وقف از عمده رفتارهایی است که می‌تواند امکان برابری فضای رقابت برای فقرا و طبقات ضعیف‌تر جامعه را فراهم آورد. اگر مدرسه، دانشگاه، بیمارستان، معدن و... برای مصالح عمومی وقف شود، در این صورت، امکان مشارکت عموم مردم در جذب منابع ثروت فراهم شده و فضای نسبتاً بهتری برای فقرا تدارک دیده می‌شود.

مستمر بودن عملکرد وقفی؛ مزیت وقف بر دیگر مالیات‌های اسلامی

معصومی‌نیا خمس و زکات را از منابع مهم تأمین مالی در اسلام دانست و عنوان کرد: به طور طبیعی هر اندازه که منابع کسب شده از راه خمس و زکات زیاد باشد، برخی از نیازها روی زمین می‌ماند. وقف در این راستا می‌تواند کمک کرده و خلأها را پر کند، مخصوصاً این‌که وقف یک امر مستمر است. برخی از مالیات‌ها که در یک زمان ایجاد می‌شوند، ممکن است در زمان دیگر ادامه نداشته باشند، اما مزیت مهم وقف، مستمر و دائمی بودن آن است.

وی وقف را یکی از نهادهای اسلامی در کنار دیگر نهادهایی هم‌چون قرض‌الحسنه، صدقه و... دانست و گفت: وقف، روح برادری، محبت به هم‌نوع، احسان و همکاری و تعاون در جامعه را گسترش می‌دهد. آیات و روایات بسیاری بر این نکته تأکید دارند که بعد از واجب بودن محبت اهل‏بیت، انفاق و محبت نسبت به اقشار نیازمند از اولویت‌های مهم برای هر انسان نیکوکاری است.

آثار وقف تا روز قیامت ادامه دارد

عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اقتصادی، مستمر بودن عمل وقفی را از دلایل اساسی برتری این سنت حسنه دانست و تصریح کرد: از دلایل مهم برتری عمل وقف نسبت به دیگر امور خیریه، این است که در وقف، اصل سرمایه حبس می‌شود و فقط نفع خاصی از آن برده می‌شود، بنابراین هرچقدر که زمان بگذرد، اصل دارایی  برای این مقصدی که وقف شده قابل تغییر نیست. از این جهت، وقف بر دیگر مالیات‌های اسلامی مزیت دارد.

وی افزود: اکنون بخش زیادی از مدارس، بیمارستان‌ها و دیگر مواردی  که نفعش به عموم می‌رسد، موقوفه هستند. بنابراین اگر بخواهیم جایگاه وقف در اقتصاد اسلامی را به‌خوبی درک کنیم، باید به این نکته توجه داشته باشیم که یکی از مزیت‌های مهم وقف این است که وقف، عملی است که آثارش در طول زمان باقی می‌ماند و امری پایدار است و آثار مثبت آن در اقتصاد برای عموم جامعه و مخصوصاً فقرا همیشه و حتی روز قیامت باقی می‌ماند.

وجود سودجویان از موانع کارایی عملکرد وقفی

معصومی‌نیا برقراری عدالت اجتماعی در صدر اسلام را اولویت اصلی اوقاف پیامبر گرامی اسلام(ص) و اصحاب ایشان و حضرت علی(ص) دانست و گفت: به دلیل همین تلاش پیامبر(ص) و ائمه(ع) برای برقراری عدالت اجتماعی از طریق عمل وقفی، عمده اوقاف آن عصر به این سمت هدایت می‌شد. وقف سنت حسنه‌ای است که از دیرباز به اشکال گوناگون در تاریخ بشر وجود داشته است و اسلام نیز آن را در مسیری روشن، منطقی و هدف‌دار قرار داده است.

وی در پایان اظهار کرد: اکنون در مکه مکرمه اموالی وجود دارد که برای اولاد امام حسن مجتبی(ع) وقف شده‌اند، اما متأسفانه برخی از این موقوفات را از بین برده‌اند. در کشور ما نیز سود‌جویان اجازه ندادند که برخی از موقوفات در آن مسیر اصلی که برایش وقف شده است به‌کار برود و این موضوع به یکی از مشکلات سازمان اوقاف نیز تبدیل شده است. اگر واقعاً بر طبق نیت واقفان عمل شود، بسیاری از نیازهای عموم مردم برآورده می‌شود.