عبادالرحمن؛ مرتبه تکامل‌یافته‌تر ایمان/ اختصاص فرصتی از سحر برای سجده و قیام
گروه فعالیت‌های قرآنی: مدیرگروه اخلاق مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی گفت: اگر شخصی بخواهد از مرحله مؤمنون بالاتر رود و در زمره عبادالرحمن قرار گیرد و یک پله تکامل یافته‌تری را مورد توجه خود قرار دهد، آیات پایانی سوره فرقان در این زمینه سودمند است.
حجت‌الاسلام سیدحسن هاشمی‌جزی، مدیرگروه اخلاق مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، درباره جزء هجدهم قرآن کریم با بیان اینکه این جزء دارای ویژگی‌ها و امتیازات خاصی است، گفت: جزء هجدهم از ابتدای سوره مؤمنون آغاز می‌شود. سوره مبارکه نور، فرقان، شعرا و تا آیه 55 سوره نحل را شامل می‌شود که هر یک از سوره‌ها، ویژگی‌های خاص خود را دارند.
وی اظهار کرد: سوره مبارکه مؤمنون به ویژگی‌ها و خصوصیات مؤمنان اشاره دارد. سوره‌ای که دارای اهمیت بالایی در شناخت مؤمنان و ویژگی‌های آنان در کلام خداوند تبارک و تعالی است؛ «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ﴿١﴾ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ﴿٢﴾ وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِ‌ضُونَ ﴿٣﴾ وَالَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَاةِ فَاعِلُونَ ﴿٤﴾»، (مؤمنون، 1-4) و خصوصیات مؤمنان را بیان می‌کند.
شکل‌گیری اندیشه بر محور معاد، عملکرد متفاوتی از انسان را در پی دارد
هاشمی‌جزی اظهار کرد: همچنین در این سوره با صفات و ویژگی‌های مستکبران، عملکرد آنها و ویژگی‌های روحی و اخلاقی‌شان آشنا می‌شویم تا خود را بشناسیم و بتوانیم رذیله استکبار را از خود دور کنیم. بخش دیگر از آیات این سوره درباره معاد و اعتقاد به آن است و اینکه ما معاداندیش بشویم که اگر اندیشه‌های ما بر محور معاد شکل بگیرد عملکردمان در این دنیا بسیار متفاوت خواهد بود. همین‌طور در این سوره مبارکه درباره حاکمیت خداوند و اینکه خداوند بر تمام موجودات جهان استیلا دارد بحث می‌شود. این‌ها مهم‌ترین مباحثی است که در این سوره مبارکه وجود دارد.
مدیرگروه اخلاق مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی ادامه داد: همان‌طور که گفته شد، مهم‌ترین آیاتی را که ما می‌توانیم به آنها اشاره کنیم آیات اولیه این سوره است که در قرآن در شناخت مؤمنان مهم‌ترین آیات الهی است که در این سوره قرار گرفته است.
این کارشناس دینی ادامه داد: اما سوره مبارکه نور که می‌توان موضوعات مختلفی را درباره آیات آن مطرح کرد، پیرامون پاکدامنی، حیا در جامعه، بحث‌های اجتماعی درباره حضور زنان در جامعه، محارم و ازدواج، آیاتی را مطرح می‌کند. آیاتی که در سوره نور قرار دارد، آیات بسیار مهمی است و در حقیقت از غرر آیات الهی به‌شمار می‌رود. اما شاخصه و سرچشمه همه آنها در سوره نور، آیه 35 آن است: «اللَّـهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ مَثَلُ نُورِ‌هِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّ‌یٌّ یُوقَدُ مِن شَجَرَ‌ةٍ مُّبَارَ‌کَةٍ زَیْتُونَةٍ لَّا شَرْ‌قِیَّةٍ وَلَا غَرْ‌بِیَّةٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ ۚ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٍ یَهْدِی اللَّـهُ لِنُورِ‌هِ مَن یَشَاءُ وَیَضْرِ‌بُ اللَّـهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّـهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» که یکی از دقیق‌ترین، ظریف‌ترین و حساس‌ترین آیات در فهم و شناخت خداوند است.
وی افزود: این آیه خداوند را به نور تشبیه می‌کند و ویژگی‌ها و خصوصیاتی را برای نور الهی بیان می‌کند. اگر به روایات مراجعه بکنیم می‌بینیم که نقش اهل بیت(ع) در همین نورانیتی که خداوند تبارک و تعالی بیان فرموده و نور هدایتی که به‌واسطه قرآن و اسلام در اهل بیت(ع) گذاشته شده است، وجود دارد؛ بنابراین، این آیه در زمینه شناخت ظرایف عرفانی نور بودن خداوند، مسائل و مباحث بسیار مهمی را به خود اختصاص داده است.
هاشمی‌جزی یکی از موضوعات دیگر سوره نور را مربوط به چگونگی حضور بانوان در جامعه دانست و گفت: در همین سوره مبارکه می‌توانیم یک بحث اجتماعی مهمی را داشته باشیم و آن حضور زنان در جامعه و نکاتی است که یک بانو باید در جامعه رعایت کند. از این رو مرسوم است دختران در مراسم عقد سوره مبارکه نور را بگشایند. خوب است که بانوان سوره نور را جهت اینکه حد و حدود خود را بشناسند بخوانند چون در روایات به این امر سفارش شده و این سوره مبارکه به‌خوبی این حدود را بیان می‌کند.
مدیرگروه اخلاق مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی اظهار کرد: در ادامه سوره مبارکه فرقان است. این سوره از جمله سوره‌هایی است که درباره مسائل اعتقادی سخن می‌گوید؛ در سوره‌های مکی مسائل اعتقادی و موضوعاتی همچون توحید، معاد و نبوت مطرح می‌شود. این سه موضوعی است که در سوره‌های مکی مشترک هستند. اما مهم‌ترین آیات سوره فرقان، آیات عبادالرحمن است که از آیه 63 تا پایان این سوره مبارکه را به خود اختصاص می‌دهد و این گونه آغاز می‌شود: «وَعِبَادُ الرَّ‌حْمَـٰنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْ‌ضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا؛ بندگان واقعى خداى رحمان کسانى اند که روى زمین با خشوع گام برمى دارند ( در معاشرت با مردم فروتنى مى کنند و در برابر خدا خاضعند ) و هنگامى که نادانان با سخنى جاهلانه آنان را خطاب مى کنند، در پاسخ، سخنى مسالمت آمیز بر زبان مى آورند». این آیات ویژگی‌ها و خصوصیات عبادالرحمن را بیان می‌کند.
وی بیان کرد: این آیات مثل سوره مؤمنون که به ویژگی‌های مؤمنین می‌پردازد، در سوره فرقان به عبادالرحمن می‌پردازد. اگر کسی بخواهد کاری را انجام دهد و رتبه‌سنجی کند مرحله بالاتر از اسلام، ایمان است که باید دید اهل ایمان چه ویژگی‌هایی دارند. اما اگر شخصی بخواهد از مرحله مؤمنون بالاتر رود و در زمره عبادالرحمن قرار گیرد و یک پله تعالی و تکامل یافته‌تری را مورد توجه خود قرار بدهد و به سمت و سوی خدا تکامل پیدا کند، آیات پایانی سوره فرقان در این زمینه است که اگر ده‌ها جلسه درباره این آیات صحبت شود، کم گفته شده است.
ویژگی‌های عبادالرحمن
هاشمی‌جزی در خصوص ویژگی‌های عبادالرحمن گفت: در حال حاضر که در ماه رمضان قرار داریم و خداوند دل‌های ما را نسبت به مسائل معنوی و عبادی نرم‌تر و رام‌تر کرده است، فرصتی پیش آمده است که به این ویژگی‌ها توجه کنیم. عبادالرحمن کسانی هستند که وقتی راه می‌روند، متواضعانه راه می‌روند. وقتی جاهلان آنها را خطاب می‌کنند، خشمگین نمی‌شوند؛ چراکه در جامعه، افراد جاهلی هم هستند که کلام آنها و حرکاتشان، آنها را آزار می‌دهد و مطابق طبع نیست انسان باید با آرامش و عطوفت با آنها برخورد کند.
وی ادامه داد: آیه 64 سوره فرقان به ما می‌فرماید: «وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَ‌بِّهِمْ سُجَّدًا وَقِیَامًا؛ آنان کسانى‌اند که شب را در عبادت خدا به سر مى‌برند؛ گاه سر به سجده پروردگار دارند و گاه در برابر او به پا ایستاده‌اند» در این ایام کمی به این آیات توجه کنیم خداوند عباد برگزیده خود را عبادی می‌داند که در دل شب بلند می‌شوند و آن را با سجده و قیام می‌گذرانند. الحمدلله شب‌های قدر هم در پیش است، این را اولویت کاری خود قرار دهیم و فرصتی از سحر خود را به سجده بگذرانیم. فرصتی از سحر خود را به قیام بگذرانیم، فرصتی از سحر خود را به بندگی خداوند تبارک و تعالی بگذرانیم. نکته جالبی که در آیه بعد یعنی آیه «وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَ‌بَّنَا اصْرِ‌فْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَ‌امًا؛ و کسانى‌اند که مى‌گویند: پروردگارا، عذاب دوزخ را از ما بگردان که عذاب آن شکنجه اى دائمى و پیوسته است»، (فرقان، 65) وجود دارد این است که از خدا می‌خواهیم ما را از عذاب جهنم دور نگه دارد که این معنا را در دعای جوشن کبیر هم می‌خوانیم: «الغوث الغوث خلصنا من نار یارب؛ خدایا ما را از آتش دوزخ دور بدار».
این کارشناس دینی تأکید کرد: واقعاً باید به معاد توجه کنیم و به سختی‌هایی که ممکن است خدای نکرده برای ما بر اثر معصیت و گناهمان در محشر پیش بیاید، توجه کنیم، فرصت توبه‌ای را که خداوند به ما داده است در ماه مبارک رمضان غنیمیت بشماریم و از خصوصیات عبادالرحمن با توجه به فضایی که خداوند در اختیار ما گذاشته استفاده کنیم.
شناخت مفهوم رسالت از ضرورت‌هایی است که هر بنده‌ای باید بداند
هاشمی‌جزی ادامه داد: سوره مبارکه شعرا با ویژگی‌های سوره نحل و فرقان درباره اعتقادات سخن می‌گوید. درباره شناخت خداوند که جزو ضروری‌ترین اولویت‌هایی است که یک مسلمان باید بداند. اما بسیار در این سوره به پیامبران الهی توجه می‌شود؛ یعنی ویژگی‌هایی که پیامبر اسلام(ص) و پیامبران دیگر دارند؛ چرا که شناختن رسول و مفهوم رسالت از ضرورت‌هایی است که هر بنده‌ای باید بداند.
مدیرگروه اخلاق مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی گفت: در سوره مبارکه نحل، جدای از اینکه به مباحث اعتقادی می‌پردازد، به داستان حضرت سلیمان اشاره دارد و ویژگی‌هایی که در ملک‌داری حضرت سلیمان وجود داشت؛ بنابراین ما باید این آیات الهی را در بخش تحکیم اعتقادات، شناخت خداوند، رسالت و رسول و شناخت معاد مورد توجه قرار دهیم. آیات نخست سوره مؤمنون در شناخت مؤمنان و آیات پایانی سوره فرقان در شناخت عبادالرحمن و برای شناخت جایگاه اجتماعی و منزلت بانوان سوره نور و اگر می‌خواهیم به لطایف عرفانی خداشناسی اشاره کنیم به آیه 35 سوره نور باید بپردازیم.
