دعا، هسته مرکزی بندگی خداوند است/ سوره فصلت؛ مبین الگوی زندگی حسنه
گروه فعالیت‌های قرآنی: مدیر پژوهش دانشگاه امیرالمؤمنین(ع) اهواز با بیان اینکه دعا در برنامه بندگی خدا، مغز محسوب می‌شود، گفت: هسته مرکزی بندگی خداوند، دعاست؛ لذا اگر کسی دعا را از زندگی خود حذف کند، بندگی او صوری و ظاهری است.
حجت‌الاسلام محمد انصاری، مدیر پژوهش دانشگاه امیرالمؤمنین(ع) اهواز در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، درباره جزء بیست و چهارم قرآن کریم با اشاره به سوره زمر گفت: زمر، 39 امین سوره قرآن کریم و جزو سور‌ه‌هایی است که در مکه بر پیامبر(ص) نازل شده است، پیامبر اکرم(ص) درباره این سوره فرمودند: هر کس سوره زمر را قرائت کند، در روز قیامت امیدش قطع نخواهد شد و خداوند ثواب خائفان را به قاری این سوره عطا خواهد کرد. مرحوم طبرسی در مجمع‌البیان این حدیث را از پیامبر(ص) نقل کردند که اهمیت این سوره را بیش از پیش برای ما مشخص می‌کند.
توجه به خواص سوره زمر و جایگاه آن در اعتقادات اسلامی
وی توجه به خواص سوره و جایگاه آن در اعتقادات اسلامی را به افرادی که تلاوت قرآن را در این ماه مبارک در برنامه خود دارند، توصیه کرد و با اشاره به کلام پیامبر(ص) مبنی بر اعطای ثواب خائفان به قاری سوره زمر اظهار کرد: مگر خائفان چه کسانی هستند؟ خائفان همان کسانی هستند که خداوند در رابطه با آنها در آیه 46 سوره رحمن می‌فرماید: «وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَ‌بِّهِ جَنَّتَانِ» کسی که دارای خوف از پروردگارش باشند، خداوند دو بهشت نصیب او خواهد کرد، یا در برخی از وعده‌های الهی که در رابطه با حکومت صالحان داده شده، خداوند این حکومت را برای افرادی وعده کرده است که «وَلَنُسْکِنَنَّکُمُ الْأَرْ‌ضَ مِن بَعْدِهِمْ ذَٰلِکَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِی وَخَافَ وَعِیدِ؛ و شما را پس از آنان در همان سرزمین سکونت خواهیم داد. این وعده براى کسى است که از مقام من بیم داشته و از تهدید من ترسیده است» (ابراهیم، 14). بر این اساس، باید دقت خوبی نسبت به این سوره داشته باشیم.
انصاری در ادامه به بیان نکاتی درباره برخی آیات سوره زمر پرداخت و با اشاره به آیه 36 این سوره، گفت: خداوند در خطابی به بنده‌های خود چنین می‌فرماید: «أَلَیْسَ اللَّـهُ بِکَافٍ عَبْدَهُ وَیُخَوِّفُونَکَ بِالَّذِینَ مِن دُونِهِ» که از آیات مهم است و خوب است که همیشه آن را نصب‌العین خود بدانیم، آیه با یک سؤال آغاز می‌شود: آیا این چنین نیست که خداوند بهترین کفایت‌کننده برای بنده خود محسوب می‌شود؟ و چنین ادامه می‌دهد: و شما را گاهی از غیر خدا می‌ترسانند. شاید منشأ اثر را در چشم ما گاهی دیگران قرار دهند. آیه می‌فرماید: «وَمَن یُضْلِلِ اللَّـهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ» کسی که خداوند او را گمراه کرد و از هدایت الهی به اختیار خود خارج شد، خداوند او را هدایت نخواهد کرد.
اعتماد به نفس در سایه‌سار رحمت الهی
مدیر پژوهش دانشگاه امیرالمؤمنین(ع) اهواز اظهار کرد: غرض این است که تکیه باید بر قدرت الهی باشد؛ یعنی کفایت‌کننده و تکیه‌گاه اول ما در زندگی خودمان در مسائل شخصی، خانوادگی و حتی مسائل اجتماعی و حکومتی خود، باید قدرت الهی باشد؛ یعنی قدرت خداوند بر قدرت دیگران ارجحیت دارد، گاهی اوقات مشاهد می‌شود چشم امید برخی به خلق خدا هست اما به خدا نیست، حتی می‌توان گفت اعتماد به خدا بر اعتماد به نفس هم مقدم است؛ یعنی اگر کسی تصور کند خود مسبب است، همه کاره است، این آغاز ضلالت و گمراهی اوست چون تکیه را بر خود دانسته و تکیه بر خدا نکرده است؛ لذا اگر بناست تکیه بر دیگران یا اعتماد به نفس صورت گیرد، خوب است که در سایه‌سار رحمت الهی باشد.
وی یکی دیگر از آیات با اهمیت این جزء را آیه «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَ‌فُوا عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّ‌حْمَةِ اللَّـهِ إِنَّ اللَّـهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّ‌حِیمُ» (زمر/53) دانست و گفت: در ماه مبارک رمضان، بندگان خدا و مؤمنان همه به‌دنبال فرصتی هستند که نظر لطف و بخشش الهی را به خود معطوف کنند، در این خصوص، این آیه از زیباترین آیات الهی محسوب می‌شود و انسان از خواندن این آیه شادی و بهجت درونی پیدا می‌کند.
انصاری توضیح داد: آیه می‌فرماید: ای پیامبر به مردم بگو: ای بندگان من که در حق نفس خود اسراف کردید (اسراف به معنی زیاده‌روی و افراط است مراد این است که شخصی گناهکار باشد و گام را فراتر از حدود الهی گذاشته است) با تمام گناهان خود، روزی، ساعتی و دقیقه‌ای نباشد که از رحمت و بخشش الهی ناامید شوید. چرا؟ ادامه آیه عرق شرم را بر جبین گناهکاران می‌نشاند: «إِنَّ اللَّـهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا» انسان تعجب می‌کند چقدر رحمت الهی بی‌انتها است که همه گناهان را می‌بخشد. البته اگر انسان اراده داشته باشد و توبه حقیقی کند خداوند آمرزنده و مهربان است. در ماه رمضان خوب است انسان این آیه را واسطه قرار دهد و به خدا عرض کند که خدایا تو چنین فرمودی که به سمت تو بیاییم. آیه بعد نیز می‌فرماید: «وَأَنِیبُوا إِلَىٰ رَ‌بِّکُمْ؛ به جانب خداوند روی آورید».
ناامیدی از رحمت خدا، متوجه کردن یک نقص به خداست
وی افزود: اینها آیاتی هستند که روحیه امید و بخشش را در ما زیاد می‌کنند. یکی از بزرگترین عذاب‌ها و گناهانی که انسان می‌تواند به آن مبتلا شود، ناامیدی از رحمت خداست که از گناهان کبیره محسوب می‌شود، علت اینکه ناامیدی از رحمت خداوند از گناهان کبیره محسوب می‌شود این است که خدا با تمام عظمتی که دارد فرموده است: «لَا تَقْنَطُوا مِن رَّ‌حْمَةِ اللَّـهِ إِنَّ اللَّـهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا» و اینکه کسی از خدا ناامید شود، این محدود کردن خدا و متوجه کردن یک نقص به خداست یعنی خداوند ظرفیت محدودی دارد؛ اما خداوند چنین نیست و می‌فرماید: رحمتم چنان بی‌انتهاست که بدترین گناهان را اگر پشیمان شوید، می‌بخشم.
انصاری در رابطه با آیه 56 این سوره گفت: آیه «أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَ‌تَىٰ عَلَىٰ مَا فَرَّ‌طتُ فِی جَنبِ اللَّـهِ وَإِن کُنتُ لَمِنَ السَّاخِرِ‌ینَ» به اوضاع و احوال افرادی که خطاکار بودند و وارد جهنم شدند، توجه دارد، در روز قیامت این افراد حسرت می‌خورند که دستورات خدا را بر زمین گذاشتند و جزو افرادی بودند که شریعت را به سخره می‌گرفتند، حقیقت این حسرت در عالم آخرت آشکار می‌شود، دستورات الهی در آیه به «جَنبِ اللَّـهِ» تعبیر شده است (دستوراتی که از جانب خدا به انسان داده شده) وقتی شخص، تکامل دستورات الهی را در آن عالم مشاهده می‌کند، می‌گوید: ای کاش من کوتاهی نمی‌کردم.
این کارشناس دینی با بیان اینکه یک تفسیر باطنی در رابطه با «جَنبِ اللَّـهِ» وجود دارد، گفت: از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) درباره «جَنبِ اللَّـهِ» که در روز قیامت عده‌ای نسبت به آن حسرت می‌خورند، روایتی نقل شده است که بر اساس آن، مراد از آن حضرت علی(ع) است، شاید عده زیادی هنوز باشند که بر اثر غفلت یا تعصبات حاضر نیستند نسبت به حقانیت امیرالمؤمنین(ع) سر تعظیم فرو آورند، بر اساس این روایت، اینها جزو افرادی هستند که روز قیامت بسیار حسرت خواهند خورد.
مدیر پژوهش دانشگاه امیرالمؤمنین(ع) اهواز گفت: آیات سوره زمر، بیشتر در رابطه با احوال بهشتیان و جهنمیان است. کسی که این سوره را می‌خواند باید این اثر در وجود او منعکس شود که وعده خداوند در ثواب و عذاب حق است؛ لذا کلام پیامبر(ص) که در ابتدا گفته شد شاید به جهت این خاصیت است.
وی در رابطه با سوره غافر گفت: این سوره، چهلمین سوره قرآن است، به گفته طبرسی در مجمع‌البیان، پیامبر اکرم(ص) در فضیلت قرائت این سوره فرمود: هر کس این سوره را قرائت کند، روح تمام انبیاء، صلحا و مؤمنان بر او درود می‌فرستند و برایش استغفار می‌کنند. علت نامگذاری این سوره، آیه سوم آن است که می‌فرماید: «غَافِرِ الذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِیدِ» از آن‌جا که در آیات ابتدایی تعبیر از غافر شده است، این سوره به این نام خوانده شده است.
تأمل در عبرت‌های قرآنی و پرهیز از اشتباهات گذشتگان
انصاری در ادامه با بیان اینکه در آیات 22 به بعد این سوره، خداوند داستان حضرت موسی(ع) و هارون(ع) و تقابل آن دو را با فرعون مطرح می‌فرماید، گفت: بیشترین پیامبری که در قرآن از او یاد شده است حضرت موسی(ع) و قوم ایشان است، نکته کلی در رابطه با داستان‌های حضرت موسی(ع) و بنی‌اسرائیل و علت اینکه در قرآن از آنها فراوان یاد شده است، این است که پیامبر(ص) در حدیثی فرمودند: بیشترین شباهت را میان اقوام گذاشته و انبیای الهی به امت من، قوم حضرت موسی(ع) دارند و همچنین فرمودند: هیچ جنبنده‌ای در زمان حضرت موسی(ع) در لانه خود نمی‌خزد مگر اینکه مانند همان ماجرا در میان امت من اتفاق می‌افتد، این سخن کنایه از این است که هر اتفاقی در زمان حضرت موسی(ع) افتاد در امت من نیز رخ می‌دهد؛ نتیجه آنکه با توجه به این سخنان، باید تأمل کنیم قوم بنی‌اسرائیل و فرعون چه تعاملی با حضرت موسی(ع) داشتند و این بزرگترین عبرت برای ما خواهد بود که امت پیامبر(ص) هستیم و ایشان ما را به تأمل در این ماجرا سوق داده است.
چهار مرحله ایمان
وی با اشاره به آیات 44 و 45 سوره غافر: «فَسَتَذْکُرُ‌ونَ مَا أَقُولُ لَکُمْ وَأُفَوِّضُ أَمْرِ‌ی إِلَى اللَّـهِ إِنَّ اللَّـهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ ﴿٤٤﴾ فَوَقَاهُ اللَّـهُ سَیِّئَاتِ مَا مَکَرُ‌وا وَحَاقَ بِآلِ فِرْ‌عَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ ﴿٤٥﴾» گفت: این آیات در رابطه با توکل و تسلیم بودن به قضا و فرمان الهی است و مربوط به مؤمن آل فرعون است، مؤمن آل فرعون شخصیتی بود که از حضرت موسی(ع) در دربار فرعون دفاع می‌کرد. امام رضا(ع) از این شخصیت با عظمت نکته‌ای را در رابطه با مراحل ایمان بیان می‌کنند. ایشان فرمودند: ایمان چهار مرحله است؛ ابتدای آن توکل به خدا، سپس رضا به قضای الهی، پس از آن تسلیم به فرمان الهی و در آخر تفویض امور به خداوند است. ایشان می‌فرماید: مؤمن آل فرعون، فردی بود که ایمان را به حد اعلای خود داشته و به همین آیه اشاره می‌فرماید.
جایگاه دعا در عبادت و بندگی خداوند
این کارشناس دینی ادامه داد: در آیه 60 این سوره می‌خوانیم: «وَقَالَ رَ‌بُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ؛ حاجات خود را از من بخواهید که نتیجه آن استجابت خواهد بود». در روایات تأکید فراوانی بر دعا شده است، از پیامبر اکرم(ص) روایت شده است: «الدعا مخ العباده»، دعا کردن در برنامه بندگی خدا، مغز محسوب می‌شود؛ یعنی واقعیت و هسته مرکزی بندگی خداوند، دعا کردن است، تصور کنید تشکیلاتی جایگاه مرکزی داشته نداشته باشد، این امر سبب متلاشی شدن آن می‌شود؛ لذا اگر کسی دعا را از زندگی خود حذف کند، زندگی او، هدفمند نخواهد بود و بندگی او صوری و ظاهری است. آیه، امر است و در ادامه آیه: «إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُ‌ونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِ‌ینَ» افرادی را که از عبادت خداوند استکبار می‌ورزند مذمت می‌کند که با حالت خواری وارد جهنم می‌شوند.
مدیر پژوهش دانشگاه امیرالمؤمنین(ع) اهواز در ادامه سخنان خود در رابطه با سوره فصلت گفت: امام صادق(ع) در فضیلت قرائت این سوره فرمودند: قرائت این سوره موجب نورانیت و سرور و شادی قاری آن در قیامت می‌شود. در دنیا نیز یک اثر تکوینی و وضعی خواهد داشت و آن این است که اگر کسی این سوره را بخواند در دنیا به‌گونه‌ای زندگی می‌کند که همه او را ستایش می‌کنند و مورد غبطه دیگران خواهد بود.
محتوای سوره فصلت الگویی برای زندگی حسنه است
وی افزود: حال چه چیزی در این سوره است که چنین اثری به‌دنبال دارد؟ اگر فردی به محتوای این سوره ورود کند، متوجه می‌شود که اگر کسی به آیات این سوره عمل کند، زندگی او، حسنه می‌شود و الگوی زندگی او، الگوی اسلامی خواهد شد.
انصاری ادامه داد: در این سوره به سرگذشت قوم عاد، ثمود و بنی‌اسرائیل پرداخته شده است، طرح این موضوع برای عبرت‌گیری است که با تدبر در احوال این اقوام، می‌توانیم اشتباهاتی را که گذشتگان در رابطه با پیامبران خود مرتکب شدند، انجام ندهیم.
این کارشناس دینی نکته پایانی سخنان خود را به آیه 30 سوره فصلت اختصاص داد و گفت: آیه «إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَ‌بُّنَا اللَّـهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُ‌وا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ» می‌فرماید: افرادی که اعتقاد پیدا کردند خدایی جز خدای یگانه وجود ندارد و در عمل نیز بر اعتقاد خود پابرجا ماندند، فرشتگان دائماً بر آنها نازل می‌شوند؛ این نزول و تأیید بر اهل ایمان و استقامت دائمی است و فرشتگان دائماً به آنها تأییدات الهی را می‌رسانند از این رو هیچ وقت احساس شکست و خفت و خواری نمی‌کنند.
وی استقامت بر اشتباهات و استقامت بر وعده‌های الهی را دو نوع از انواع استقامت برشمرد و گفت: استقامت بر اشتباهات که از آن به صبر بر معصیت نیز یاد می‌کنند این است که فردی بتواند در برابر اوامر نفس و شیطان استقامت کند که در اثر این استقامت این مقام برای او حاصل می‌شود.
اقتصاد مقاومتی؛ یکی از ساحت‌های آیه 113 سوره هود
انصاری در باره استقامت در برابر وعده‌های الهی گفت: خداوند فرموده: «وَلَا تَرْ‌کَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَمَا لَکُم مِّن دُونِ اللَّـهِ مِنْ أَوْلِیَاءَ ثُمَّ لَا تُنصَرُ‌ونَ؛ و به کسانى که ستم کرده‌اند (دین خدا را نپذیرفته‌اند) اعتماد نکنید که آتش دوزخ به شما مى‌رسد و در سراى آخرت جز خدا براى شما دوستانى یارى‌رسان نیست و آن گاه است که از سوى هیچ کس یارى نمى‌شوید»، ﴿هود/113)، یکی از نکاتی که مردم ما باید سرلوحه امور خود قرار دهند، استقامت بر سختی‌ها و مشقت‌ها و از جمله مشکلات اقتصادی است که از جانب دنیای استکبار بر ما وارد می‌شود، عدم استقامت باعث می‌شود که با خفت مواجه شویم و در امورات دینی و دنیوی پیشرفت نکنیم؛ بر این اساس اقتصاد مقاومتی یکی از ساحت‌های این آیه در مسائل اقتصادی است.
