علامه طباطبایی پشتوانه تئوریک انقلاب اسلامی است/ لزوم معرفی جهانی ایشان
گروه حوزه‌های علمیه: دبیر علمی همایش بررسی دیدگاه‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان با اشاره به نگاه جامع و منحصر به فرد علامه به علوم انسانی، تاکید کرد: علامه طباطبایی پشتوانه تئوریک انقلاب اسلامی است و باید به نحو شایسته به جهانیان معرفی شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمود رجبی، دبیر علمی همایش بین‌المللی بررسی دیدگاه‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در آستانه برگزاری این همایش در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) گفت: علامه طباطبایی رحمهالله یکی از نوادر دوران معاصر است که به‌ویژه در احیاء، گسترش و فرهنگ‌سازی و نهادینه‌سازی معارف عقلی و تفسیر قرآن در حوزه علمیه و جامعه شیعه نقش بی‌بدیلی داشته‌اند.
وی افزود: ایشان در عرضه روزآمد، مستدل و مستند معارف قرآن، دفاع از فرهنگ اهل بیت علیهم‌السلام در برابر تهاجمات و تحریف و تفسیر ناروای آن و نیز در تربیت مفسران و فیلسوفان نامدار پس از خود نقشی ممتاز دارند. از منظری دیگر، ایشان را می‌توان پشتوانه تئوریک نظام دانست.
وی ادامه داد: تفسیر شریف المیزان فی تفسیر القرآن نیز یک دایرة‌المعارف آموزه‌های قرآنی بر مبنای روش و مبانی متخذ از اهل بیت علیهم‌السلام است و تفسیری بی‌نظیر در جهان تشیع، بلکه جهان اسلام است. استاد شهید آیت‌الله مرتضی مطهری رحمة‌الله علیه می‌فرمایند: کمتر مشکلی در مسائل اسلامی و دینی برایم پیش آمده که کلید حل آن را در تفسیر المیزان پیدا نکرده باشم و نیز مرحوم مطهری می‌فرمایند من می‌توانم ادعا کنم که کتاب تفسیر المیزان ایشان بهترین تفسیری است که در میان شیعه و سنی از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است.
وی افزود: با توجه به نقش و جایگاه عظیم مرحوم علامه طباطبایی و تفسیر المیزان در ارائه، تثبیت و فرهنگ‌سازی در قلمرو معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام و نقشی که در تبیین و تقویت نظام اسلامی و پاسخگویی به نیازها، شبهات و پرسش‌های جامعه اسلامی بلکه جامعه بشری دارد، ضرورت بررسی اندیشه‌های علامه طباطبایی در المیزان روشن می‌شود.
رجبی تصریح کرد: گرچه درباره مرحوم علامه و تفسیر المیزان کارهای قابل توجهی صورت گرفته، ولی نظر به عظمت مرحوم علامه طباطبایی و تفسیر المیزان تلاش شایسته عظمت این دو، حداکثر در حد چند گام اولیه است. این امر ضرورت بررسی و عرضه اندیشه‌های علامه در تفسیر المیزان را دوچندان می‌سازد.
وی اظهار کرد: موارد یادشده موجب شد که موسسه امام خمینی(ره) در صدد برنامه‌ریزی در این زمینه برآید و طرح جامعی در این زمینه تهیه و به تصویب برساند و اکنون در دست اجراست. یک بخش از این برنامه جامع همایش بین‌المللی اندیشه‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است. هدف این همایش بررسی و عرضه اندیشه‌های علامه طباطبایی، به صورت تخصصی و کارشناسانه و ناظر به نیازهای جامعه اسلامی و بشری است.
لزوم معرفی جهانی آثار علامه طباطبایی
قائم مقام موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) اظهار کرد: با عرضه این اندیشه‌ها در قالب نظریه‌پردازی و ارائه راهبردهای نظری و راه‌کارهای عملی می خواهیم این شخصیت بزرگ و این تفسیر گرانسنگ را به جامعه اسلامی و جهانی معرفی کنیم؛ زیرا متأسفانه مرحوم علامه و تفسیرالمیزان حتی در حد برخی از شاگردان مرحوم علامه وآثار آنان -که از همین اندیشه‌ها بهره برده و به ارائه دیدگاه پرداخته‌اند-، در سطح جامعه اسلامی و جهانی چنانکه باید معرفی نشده‌اند و آثار و اندیشه‌های ایشان که می‌بایست به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه و نشر یافته باشد جزء برخی ازا آثارشان، آن هم به برخی زبان‌های دیگر ترجمه نشده است.
عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) عنوان کرد: از سوی دیگر، یکی از نیازهای ضروری نظام ما و جامعه اسلامی بازسازی و بازتولید علوم انسانی بر اساس آموزه‌های دینی و قرآنی است که طرح جامع تصنیف المیزان که درموسسه درحال اجراست، شروع این حرکت مبارک به صورت علمی و تخصصی است. این همایش هم می‌تواند در این راستا اثر گذار باشد.
وی افزود: شناسایی و ایجاد یک حلقه وصل میان همه صاحب‌نظران و مراکزی که در این حوزه فعال هستند، هدف دیگر این همایش است که با تشکیل دبیرخانه دائمی و برگزاری همایش‌های تخصصی در رشته‌های مختلف علوم انسانی و اسلامی در سال‌های بعد انشا‌الله محقق خواهد شد.
رجبی با بیان اینکه گروه‌های تخصصی موسسه در حوزه تخصصی عهده‌دار تدوین مقاله و ارتباط با صاحب‌نظران بوده‌اند بیان کرد: به دلیل گستردگی زیاد محورها، امکان پرداختن و عرضه همه محورها در متن همایش نیست و پرداختن جامع به آنها، به همایش‌های تخصصی سال‌های بعد واگذار شده است. ولی در هر محور کلی که حدود 30 محور است و مقالات ارزشمندی ارائه خواهد شد.
نگاه علامه طباطبایی به علوم انسانی منحصر به فرد است
این قرآن‌پژوه با بیان اینکه می‌توان گفت تفسیر المیزان در زمینه توجه به علوم انسانی منحصر به فرد است اضافه کرد: نگاه جامع مرحوم علامه و توجه ویژه ایشان به مسائل اجتماعی و علوم انسانی، شگفت‌انگیز است. ایشان در همین تفسیر می‌فرمایند الاسلام اجتماعی فی کل شؤونه. اسلام در همه شئونش اجتماعی است. بی‌شک یکی از منابع غنی وجامع بلکه بهترین منبع جامع در تبیین متقن دیدگاه اسلام در علوم انسانی تفسیر المیزان است. از این‌رو، محورهای همایش و زیرمجموعه‌های آن کلیه علوم انسانی را دربرمی‌گیرد و این محورهای کلی و جزئی توسط کارشناسان و متخصصان هر حوزه تهیه و نهایی شده است.افزون بر گروه تفسیر و علوم قرآن موسسه که در بعد قرآنی و تفسیری آن اشراف بر محتوای همایش دارد.
مدیر گروه قرآن و حدیث موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: در موسسه یک پروژه کلان سه‌مرحله‌ای در زمینه تفسیر موضوعی بر اساس المیزان داریم که مرحله اول آن یعنی تصنیف موضوعی المیزان با همکاری بیش از 60 محقق و ناظر از رشته‌های مختلف علوم انسانی و اسلامی در دست اجرا است که هم پشتوانه قوی علمی برای همایش و هم زمینه‌ساز و فرآهم‌آورنده مواد لازم برای اسلامی‌سازی علوم انسانی است و فکر می‌کنم این همایش و آن پروژه کلان بهترین لبیک به فرمایش مقام معظم رهبری در بازسازی علوم انسانی، اسلامی‌سازی آن و تولید علوم انسانی اسلامی است.
نوآوری در آثار علامه
وی در پاسخ به پرسشی درباره نوآوری‌های علامه در تفسیر المیزان بیان کرد: نوآوری‌های علامه طباطبایی رحمهالله به موضوع یا قلمرو خاصی محدود نمی‌شود و هنوز هم به صورت کامل استخراج نشده است. مرحوم علامه روش تفسیر قرآن به قرآن را با عنایت به ابعاد مختلف آن که پیش از ایشان به این صورت مطرح نبوده است ارائه کرده‌اند. اکنون که طرح تصنیف در حال اجراست در رشته‌های مختلف علوم انسانی و اسلامی به خوبی آشکار شده است که مرحوم علامه در همه این رشته‌های نوآوری دارند. البته قبلا هم محققانی در برخی از موضوعات پروژه‌ها و رساله‌های دکتری متعددی در موضوعات مختلف علوم انسانی از دیدگاه مرحوم علامه و یا بر اساس تفسیر المیزان نوشته‌اند.
وی تاکید کرد: ولی یک کار جامع و تخصصی که همه بیانات مرحوم علامه در تفسیر المیزان را در برگیرد و ناظر به حوزه‌های مختلف و رشته‌های گوناگون علوم انسانی و اسلامی باشد در موسسه در حال انجام است و نوآوری‌ها در یک چنین کارتخصصی‌ای نمایان می‌شود. رجبی گفت: نوآوری‌های مرحوم علامه هم در علوم اسلامی است و هم در علوم انسانی، به‌ویژه در علوم اجتماعی در حدی است که در اسلامی‌سازی علوم تاثیرات ارزشمندی دارند که نیازمند کار کارشناسی دقیق، عمیق و تخصصی است در علوم تربیتی، در علوم سیاسی، در جامعه شناسی، روان شناسی و اقتصاد و حتی علوم نسبتاً کاربردی مانند مدیریت دیدگاه‌های شایان توجهی دارند که انشاءالله هم در مقالات همایش و هم در ویژه نامه‌های تخصصی و علمی پژوهشی موسسه و سایر مراکز همکار و هم در بخش‌هایی از تصنیف المیزان که تا زمان همایش آماده می‌شود، ارائه خواهد شد.
تاثیر علامه بر متفکران داخلی
عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به تأثیرگذاری اندیشه‌های علامه طباطبایی بر متفکران و اندیشمندان مسلمان معاصر تصریح کرد: تأثیر اندیشه‌های مرحوم علامه بر متفکران معاصر داخلی به دو طریق بوده است. نخست به صورت مستقیم با تربیت شاگردان برجسته و فرهیخته خود که می‌توان گفت برجسته‌ترین اندیشمندان معاصر از شاگردان آن بزرگواراند و خود را وامدار آن بزرگوار می‌دانند مفسران برجسته‌ای مانند آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله مصباح یزدی، آیت‌الله جعفر سبحانی و دیگر مفسران شاخص ایران اسلامی همه از شاگردان و متأثران از اندیشه و روش تفسیری ایشان هستند و نکته شایان توجه آنکه شخصیت برجسته‌ای مانند آیت‌الله جوادی آملی مدظله‌العالی می‌فرمایند وقتی به قم آمدند فکر می‌کردند با درجات علمی‌ای که به آن دست یافته‌اند بی‌نیاز از فراگیری تفسیر هستند ولی وقتی در درس تفسیر مرحوم علامه شرکت می‌کنند به این نکته می‌برند که به تفسیر مرحوم علامه نیازمندند. این مفسران برجسته شاگردان بسیاری پرورش داده‌اند که غیرمستقیم و با یک واسطه تحت تأثیر اندیشه‌های علامه طباطبایی هستند علاوه بر آن جمع کثیری از کسانی که با تفسیر قیم المیزان آشنا شده و آن را فراگرفته یا مطالعه کرده‌اند نیز تحت تأثیر اندیشه‌های علامه طباطبایی هستند. بنابراین می‌توان گفت تقریبا کمتر مفسری را می‌توان یافت که تحت تأثیر اندیشه‌های علامه طباطبایی نباشد در حوزه کلام و فلسفه و منطق و اخلاق و عرفان هم اندیشه‌های علامه طباطبایی بر متکلمان، فیلسوفان، منطقیان و علمای اخلاق و عرفان تأثیر بسیار داشته است و همه وامدار مرحوم علامه‌اند.
وی افزود: اما در خارج از ایران هر چند تعدادی از دانشمندان شیعه و اهل سنت تحت تأثیرآرای مرحوم علامه قرار دارند؛ ولی متأسفانه چنانکه گفته شد مرحوم علامه حتی در حدی که برخی از شاگردان ایشان در خارج از ایران شناخته شده‌اند هنوز آنگونه که باید شناخته شده نیستند و این شخصیت سترگ و تفسیر عظیم‌الشان ایشان مورد توجه جدی قرار نگرفته است و یکی از اهداف همایش بین‌المللی اندیشه‌های علامه طباطبایی در المیزان معرفی شخصیت ایشان و تفسیر المیزان در سطح بین‌الملل است.
لزوم نقد علمی و منصفانه آثار علامه
رجبی در پاسخ به این پرسش که اندیشه‌های مرحوم علامه چه مقدار نقد‌پذیر است تاکید کرد: جز حضرات معصومین علیهم السلام انسان‌های دیگر هر قدر هم مدارج بالای علمی را طی کنند معصوم و خطاناپذیر نیستند و مرحوم علامه هم از این قاعده مستثنی نیستند. البته انسان‌ها در خطاپذیری همه در یک سطح نیستند. نقد اندیشه‌ها هم یک سنت مورد ستایش در فرهنگ شیعی است و نقد درست موجب بالندگی اندیشه و رشد علمی است و لذا در طول تاریخ شیعه همواره درس‌های خارج فقه و کلام و فلسفه و اصول جایگاه نقد اندیشه‌ها بوده و کتب علمی شیعه در طول تاریخ گواه این امر است. مهم آن است که نقد روشمند و با رعایت ادب و با هدف رشد علم باشد.
پاسخ به شبهات
وی گفت: یکی از خدمات بزرگ مرحوم علامه نقد مکاتب مختلف و پاسخگویی به شبهات معرفتی و اعتقادی است تا آنجا که مرحوم شهید آیت‌الله مطهری می‌فرمایند: کمتر مشکلی در مسائل اسلامی و دینی برایم پیش آمده که کلید حل آن را در تفسیر المیزان پیدا نکرده باشم. اما اینکه چگونه می‌توان از اندیشه‌های علامه امروزه برای پاسخگویی به شبهات نسل جوان استفاده کرد؟ راهش رصد سؤال‌ها و پرسش‌ها و عرضه آن به المیزان و بهره گرفتن به صورت تخصصی از المیزان برای به دست آوردن پاسخ‌هاست.
رجبی ادامه داد: باید محققان ما با کار جدی و گسترده روی المیزان به صورت موضوعی در موضوعات مختلف در رشته‌های گوناگون علوم و ناظر به شبهات و سوال‌ها انجام دهند و آن را متناسب با مخاطبان و درقالب زبانی قابل فهم و با جاذبه برای نسل جوان در قالب‌های مختلف مانند تفسیر موضوعی، پرسش و پاسخ و تک‌نگاره‌ها به نسل جوان ما ارائه دهند و در مقام عرضه، آن را با انوع رسانه‌های مکتوب، و صوتی و تصویری دیجیتالی و در فضای مجازی در اختیار نسل جوان جامعه اسلامی اعم از داخل و خارج کشور و به زبان‌های مختلف قرار دهند.
رجبی با بیان اینکه این دایرة المعارف غنی اسلامی و قرآنی نیازمند تحقیقات دقیق و عمیق و عرضه آن در بهترین قالب‌ها و با استفاده از امکانات نوین است به مقالات همایش اشاره کرد و افزود: مقالات پذیرفته‌شده فارسی در مجلات علمی پژوهشی منتشر می‌شود که خلاصه ترجمه عربی و انگلیسی آن طبعا در همان مجله و مجموعه خلاصه مقالات به دو زبان در اختیار شرکت‌کنندگان خارجی قرار خواهد گرفت و در سایت همایش هم ارائه می‌شود. مقالات پذیرفته‌شده به زبان عربی و انگلیسی هم از طریق سایت و به صورت مقالات همایش یا در قالب یک شماره مجله عرضه خواهد شد.
وی ادامه داد: کتاب‌شناسی تفصیلی اندیشه‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان تهیه می‌شود و همه گروه‌های علمی موسسه یک شماره از مجله تخصصی خود را به همایش اختصاص می‌دهند همچنین نمایشگاه آثار علامه و درباره علامه در کنار همایش برگزار می‌شود.
یادآور می‌شود 24 آبان ماه، روز بزرگداشت مفسر عالی مقام، فیلسوف و عارف نامی قرن معاصر، علامه طباطبایی است مفسری که با برجای گذاردن تفسیری کم نظیر یاد و نام خود را در زمره بزرگترین مفسران تاریخ اسلام ثبت و ضبط کرده است.
از این رو موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با همکاری چند مرکز آموزشی و نهاد دیگر به همین مناسبت اقدام به برگزاری همایشی برای بررسی دیدگاه‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان کرده و در تاکنون در این راستا 13 پیش همایش نیز برگزار کرده است و این همایش نیز روزهای 22 و 23 آبان به صورت بین‌المللی در قم برگزار می‌شود.
