عوامل بروز فساد اقتصادی و نگاه نادرست مسئولان به نقش رسانه‌ها/ ستاد مبارزه با مفاسد چه می‌کند؟
گروه سیاسی: یک کارشناس مسائل سیاسی با تشریح عوامل اساسی بروز مفاسد اقتصادی، درباره نقش رسانههای کشور در این مقوله گفت: برخی مسئولان تصور می‌کنند هر چه مفاسد مختلف رسانه‌ای شود، نوعی «سیاه‌نمایی» انجام میشود و لذا عملا رسانههای ما نقش چندانی در مسئله مبارزه با فساد ندارند.
رهبر معظم انقلاب چندی پیش در پیامی به همایش ملی «ارتقاء سلامت اداری و مبارزه با فساد» فرمودند: «نفس اهتمام آقایان به امر مبارزه با فساد را تحسین می‌کنم، لکن این سمینار و امثال آن بناست چه معجزه‌ای بکند؟ مگر وضعیت برای شما مسئولان سه قوه روشن نیست؟ با توجه به شرایط مناسب و امیدبخشی که از لحاظ همدلی و هماهنگی و همفکری که بین مسئولان امر وجود دارد، چرا اقدام قاطع و اساسی انجام نمی‌گیرد که نتیجه را همه بطور ملموس مشاهده کنند. توقع من از آقایان محترم این است که چه با سمینار و چه بدون آن، تصمیمات قاطع و عملی و بدون هرگونه ملاحظه‌ای بگیرند و اجرا کنند. موفق باشید».
این پیام روشن و شفاف رهبر انقلاب نشانگر اهمیت بحث مبارزه با فساد در یک نظام اسلامی است. در واقع نظام سیاسی مدعی اجرای احکام اسلام در درجه اول باید مقابله با فساد را در اولویت کارهای خود قرار دهد. زیرا اسلامی بودن و بی‌تفاوتی نسبت به بروز مفاسد هیچ سنخیتی با هم ندارد.
پیام رهبری و شواهد بیرونی بیانگر عدم اقدامات جدی در مقابله با فساد است
ناصر ایمانی، کارشناس مسائل سیاسی و فعال رسانه‌ای اصولگرا، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) درباره ارزیابی خود از این پیام و عوامل بروز و ظهور مفاسد اقتصادی کلان در کشور گفت: هم مقام معظم رهبری با این پیام از روند مبارزه با فساد گله کردند و هم شواهد بیرونی نشان می‌دهد که اقدامات جدی برای مقابله با فساد انجام نمی‌شود.
وی افزود: در واقع حتی اگر رهبر معظم انقلاب گله‌ای هم نمی‌کردند و پیامی صادر نمی‌کردند، واقع مطلب این بود که افکار عمومی جامعه از این مسئله ناراضی هستند و شواهد نیز این را نشان می‌دهد. یعنی وقتی اخبار مربوط به مفاسد اقتصادی را رصد می‌کنیم، مرتبا صحبت از ارقام بزرگ از 3هزار میلیارد تا 12 هزار میلیارد میشود.
ایمانی اظهار کرد: صرف‌نظر از اعداد و ارقام، مفاسد کلانی در دستگاه‌های مختلف اتفاق می‌افتد و حتی در سطوح پایین هم مردم شاهد این هستند. وقتی به دستگاهی مراجعه می‌کنند تا فسادی انجام نگیرد، برخی از کارها و امور آنها انجام نمی‌شود. این نشان می‌دهد که هم در سطوح بالا و هم در سطوح پایین، مفاسد مالی جریان دارد و به نظر می‌رسد روند بروز این مفاسد نیز کاهنده نیست، بلکه رو به افزایش است.
برخی مسئولان فکر می‌کنند با بیان اظهارات تند مسئولیت خود را انجام داده‌اند
این کارشناس مسائل سیاسی با اشاره به تعبیر رهبر معظم انقلاب مبنی براینکه مفاسد اقتصادی و اداری با برگزاری سمینار و یک سری حرف‌های تند مسئولان قابل حل نیست، گفت: اینها تنها نقش نمک روی زخم را ایفا می‌کند. برخی مسئولان فکر می‌کنند اگر در این گونه سمینارها و جلسات، حرف‌های تند بزنند مسئولیت خود را انجام داده‌اند و در ذهن جامعه به عنوان مسئولی «آوانگارد» شناخته می‌شوند. در حالی که صرف نظر از این ژست‌ها، واقعیت بیرونی چیز دیگری را نشان می‌دهد.
ایمانی عنوان کرد: مسئله اصلی این است که بدانیم مشکل اصلی در بروز این مفاسد کجاست. چرا در کشور ما از ابتدای انقلاب و بالاخص پس از پیام هشت ماده‌ای رهبر معظم انقلاب در سال 1380 و با رفت و آمد دولت‌های مختلف، روند مبارزه با مفاسد اقتصادی نتوانسته روند مطلوبی باشد و مفاسد اقتصادی رشد کاهنده و منفی پیدا کند. علت چیست؟ اگر ما بتوانیم علل اصلی این موضوع را بیابیم و برخی از آنها را رفع کنیم، مسلما می‌توانیم در مبارزه با فساد موفق باشیم.
مبارزه با فساد یک مبارزه «پیشینی» است نه «پسینی»
این فعال رسانه‌ای اصولگرا افزود: آن چیزی که در افکار خیلی از مسئولان و مردم ما وجود دارد، این است که مبارزه با فساد یک مبارزه «پسینی» است نه « پیشینی». یعنی فسادی انجام می‌گیرد و دستگاه‌های مربوطه که عمدتا دستگاه قضایی است، باید با این مسئله برخورد کند. در حالی که اصل مبارزه و مقابله با فساد، مقابله «پیشینی» است؛ یعنی چه اقداماتی را در جامعه میتوان انجام داد که زمینه‌های بوجود آمدن فساد محدود شود.
وی تأکید کرد: ما عمدتا در مقابله با فساد به مقابله فیزیکی اکتفا می‌کنیم که آن هم محل بحث است که درست انجام می‌دهیم یا نه. چون وقتی حجم و تعداد تخلفات مالی و اقتصادی زیاد میشود، دیگر توانایی لازم برای برخورد فیزیکی نیز وجود نخواهد داشت. لذا باید به سمت کور کردن و بستن زمینه‌های بروز مفاسد اقتصادی حرکت کرد.
ایمانی با بیان اینکه در طول یکی دو سال گذشته یک طرف عمده مفاسد اقتصادی و مالی به بانک‌ها برمی‌گشته یا بخش عمده آن در بانک‌ها رخ داده است. این خودش علامت خوبی است که نشان می‌دهد در سیستم بانکی ما مشکل بزرگی وجود دارد که این اتفاقات ناخوشایند در آنجا رخ می‌دهد.
نقش اقتصاد دولتی و شبه دولتی در بروز مفاسد اقتصادی
وی با اشاره به نقش اقتصاد دولتی به عنوان یکی از عوامل اساسی وقوع مفاسد اقتصادی گفت: تردید نکنید اگر در هر کشوری اقتصاد به شکل دولتی باقی بماند فساد هم گسترش می‌یابد و لذا هر چه دولت کوچکتر شود، فساد هم کوچکتر خواهد شد.
این کارشناس مسائل سیاسی اظهار کرد: نکته سوم تأثیر فراوان اقتصاد شبه دولتی در زایش فساد است. بخش عمده‌ای از اقتصاد ما که حتی در حال برابری با اقتصاد دولتی است، اقتصاد شبه دولتی است. بانک‌ها، نهادها، سازمان‌ها حتی نهادهای نظامی و انتظامی به شکل گستردهای به صورت پنهان، نیمه‌پنهان و آشکار در اقتصاد حضور فعال دارند، در حالی که در کشورهای سالم و پیشرفته به لحاظ اقتصادی چنین چیزی مشاهده نمی‌شود.
وی ابراز کرد: به عنوان نمونه، همانطور که آقای لاریجانی، رئیس مجلس در همین سمینار مطرح کردند، ما در کشور سازمانی به نام بنیاد شهید داریم که برای خدمات‌رسانی و حمایت از خانواده شهدا، جانبازان و ایثارگران تأسیس شده است. این سازمان که یک سازمان کاملا دولتی با بودجه دولتی است و البته در همه جای دنیا نیز چنین سازمان‌هایی برای حمایت از قشرهایی از جامعه وجود دارد، بانک، مرغداری، گاوداری، شرکت‌های مختلف فعال در بخش‌های تجاری، تولیدی و صنعتی و ساختمان‌های متعدد دارد. این چه معنایی دارد؟ فساد در اینجاهاست که رشد می‌کند.
ایمانی ادامه داد: سازمانی به نام «سازمان تأمین اجتماعی» در کشور وجود دارد که مراکز و شرکت‌هایی به نام «شستا» دارد که به شکل کاملا گستردهای در تمام حوزه‌های اقتصادی حضور دارند یا نهادهای نظامی و انتظامی در کشور داریم که به اشکال مختلف در بازار پول، بازار سرمایه، بازار تولید و بازار خدمات حضور دارند. خود این مسئله فسادآفرین است که باید به آن توجه جدی شود.
دچار شدن نهادهای نظارتی به فساد و رسیدن فساد به مرحله «سیستماتیک»
وی با بیان اینکه عامل چهارم بروز مفاسد نهادهایی هستند که وظیفه سازمانی آنها مبارزه با فساد است، گفت: متأسفانه فساد در درون این طور سازمان‌ها هم رسوخ کرده است که این نهادها را به نوعی از پا می‌اندازد. طبیعی است، همیشه کسانی که می‌خواهند تخلف و فسادی انجام دهند، اول مراکز مبارزه با فساد را فلج می‌کنند تا ساده‌تر بتوانند کار خود را انجام دهند.
عضو پیشین شورای سردبیری روزنامه رسالت اظهار کرد: در نهادهای نظارتی و مسئول در مبارزه با فساد متأسفانه شاهد رسوخ فساد هستیم و این مرحله اصطلاحا «فساد سیستماتیک» نامیده میشود، یعنی فساد به حدی رسیده است که نهادهای مسئول هم نمی‌توانند مبارزه مؤثری با آن انجام دهند.
وی تصریح کرد: این مسئله به حدی رسیده که اکنون صحبت‌هایی مبنی بر ایجاد یک سازمان و نهاد جدیدتر و بزرگتر برای مبارزه با فساد مطرح است که خود این تعدد نهادهای نظارتی هم فسادآور است. اما آیا با ایجاد مراکز جدید مبارزه با فساد میتوان به هدف رسید؟ این سازمان جدید چه مشخصاتی دارد که سازمان‌های قدیم ندارند که می‌تواند آلوده به فساد نشود، ولی سازمان‌های قدیم به تدریج آلوده شده‌اند؟ لذا سوال این است که به جای تأسیس سازمان و نهاد جدید برای مبارزه با فساد باید کاری برای همین سازمان‌های فعلی انجام داد.
ایمانی خاطرنشان کرد: مسئله مهم دیگر روحیه مبارزه با فساد در میان مسئولین است که معلوم نیست چقدر جدیت در مبارزه با هر گونه فساد از کوچک و بزرگ دارند. به نظر می‌رسد که مسئولان مربوطه قدری با تسامح در قضیه فساد برخورد می‌کنند که فساد می‌تواند تا این حد رشد پیدا کند و سخت‌گیری لازم را برای مبارزه و مقابله «پیشینی» با فساد ندارند.
لزوم بازنگری صحیح قوانین برای کارآمدسازی مقوله مبارزه با فساد
این فعال رسانه‌ای اصولگرا درباره نقش خود قوانین در بسترسازی وقوع فساد گفت: یکی از مشکلات در این زمینه قوانین مختلف، فراوان و بعضا متضادی است که در کشور ما وجود دارد. مجلس باید این قوانین را از منظر مبارزه با فساد مورد بازنگری قرار دهد. ما قطعا در زمینه تعدد قوانین مشکلات زیادی داریم که امکان رشد فساد فراهم است.
ایمانی با تذکر این مسئله که این بازنگری مطلقا به این معنا نیست که مثلا ما یکسال زندان را به دو سال زندان افزایش دهیم و اینگونه تغییرات شکلی یا محتوایی انجام دهیم، گفت: بازنگری بدین معناست که ببینیم چه منافذی در قوانین ما وجود دارد که امکان تولید فساد فراهم است. متاسفانه قوانین ما بازدارنده نیست یا از بازدارندگی کمی برخوردار است و تا این اتفاق نیفتد مبارزه با فساد نمی‌تواند نتیجه‌بخش و مؤثر باشد.
ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی چه می‌کند؟
وی در تشریح عملکرد ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی گفت: من متأسفم از اینکه در کشور ما ستادی به نام ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی وجود دارد که معلوم نیست چه اقداماتی انجام داده است و می‌دهد. حداقل افکار عمومی مردم باید از طریق اخبار متوجه و آگاه شوند که در این ستاد چه اقداماتی انجام شده است.
ایمانی اضافه کرد: آیا اقدامات این ستاد عمدتا «پسینی» بوده است یا اقدامات پیشگیرانه هم انجام می‌دهند؟ در صورت انجام اقدامات پیشگیرانه چرا آنها را به مردم توضیح نمی‌دهند؟ چرا جلسات این ستاد در پشت درهای بسته انجام میشود. ما باید حداقل بدانیم چه کاری انجام می‌دهند تا هم مفسدین احساس خطر و ناامنی کنند و هم مردم احساس دلگرمی بیشتری پیدا کنند. شاید هم این ستاد کار خاصی انجام نمی‌دهد و بیشتر به انجام کارهای روزمره اداری می‌پردازد که در این صورت نمی‌توان با فسادی که رشد فزاینده یافته است مبارزه کرد.
نگاه نادرست مسئولان کشور به نقش رسانه در امر مبارزه با فساد
ایمانی درباره نقش رسانههای کشور در مسئله مبارزه با فساد و شفاف‌سازی گفت: متاسفانه تفکری در میان مسئولان ما نسبت به رسانه‌ها و نقش آنها در پیگیری تخلفات و مفاسد مختلف وجود دارد و آن هم «سیاه‌نمایی» است. یعنی برخی مسئولان تصور می‌کنند هر چه مفاسد مختلف رسانه‌ای شود نوعی «سیاه‌نمایی» انجام میشود و آرامش روانی جامعه به هم می‌خورد و با بزرگ‌نمایی این مفاسد از سوی مردم، این تلقی و ذهنیت در جامعه ایجاد میشود که همه کشور را فساد فراگرفته است.
وی افزود: لذا مسئولان براین باورند که رسانه‌ها وارد این مقولات نشوند یا در حد بسیار کم این مسائل را پوشش دهند که آن مقدار بسیار کم هم از زبان مسئولان باشد نه اینکه خود رسانه با مسئولیت خودش، مفاسد را کشف و مطرح کند و مسئولان را وادار به واکنش کند.
نقش دادستانی رسانه‌ها در جهان/ رسانههای ما در این میان چه می‌کنند؟
ایمانی درباره نقش رسانه‌ها در سایر نقاط جهان در مقوله مبارزه با فساد گفت: در تمام دنیا مسئولیت بسیار سنگینی در زمینه مقابله با مفاسد متوجه رسانه‌هاست و خود رسانه‌ها مستقلا به مانند یک دادستان، البته با پذیرش مسئولیت که اگر خطا کردند پاسخگو باشند، وارد عمل می‌شوند. در واقع در کشورهای مختلف دنیا یکی از مسئولیت‌های مهم رسانه‌ها این است که فسادهای اقتصادی، مالی و حتی اخلاقی را برملا می‌کنند و بعضا با ذکر نام مفسدان این وظیفه را انجام می‌دهند.
وی با ذکر این مطلب به وضعیت رسانههای کشور در این زمینه اشاره کرد و گفت: رسانه‌ها در کشور ما نه تنها از این حق برخوردار نیستند بلکه حداکثر اگر مسئولی رسما اعلام کرد که فسادی در دستگاه و نهادی رخ داده است می‌توانند آن را پوشش بدهند آن هم نه به شکل گسترده. لذا عملا رسانههای ما نقش چندانی در مسئله مبارزه با فساد ندارند.
شباهت مبارزه با فساد و انقلاب
ایمانی یادآور شد: من نگرانی افکار مسئولان را نسبت به «سیاه‌نمایی» در رسانه‌ها درک می‌کنم. اما امروز مسئله مبارزه با فساد به قدری اهمیت یافته است که حتی اگر درصدی خطا هم از سوی رسانه‌ها در این مقابله صورت بگیرد اشکال ندارد زیرا موضوع خطیر شده است.
وی با ذکر مثال انقلاب در این رابطه افزود: وقوع انقلاب در یک کشورحتما لازم بوده است تا بتوان نظام سیاسی فاسد گذشته را عوض کرد و نظام سیاسی جدیدی را بنا نهاد. اما طبعا در هر انقلابی تخلفات، افراط‌ها و تفریط‌هایی هم صورت می‌گیرد، ولی آیا به خاطر این افراط و تفریط‌ها کسی می‌گوید که اصلا انقلاب نکنیم؟.
ایمانی تصریح کرد: در مسئله مبارزه با فساد هم به یک انقلاب در مبارزه نیاز داریم و در این انقلاب هم خطاهایی صورت می‌گیرد هرچند باید تلاش کنیم این خطاها کمتر شود و مراقبت کرد، اما وقوع درصدی از خطا، اجتناب‌ناپذیر است وباید به منافع این انقلاب در مبارزه با فساد نگاه کرد. الان مسئولان کشور، رسانه‌ها را در امر مقابله با فساد به دور نگه داشته‌اند، در حالی که خلاف قانون است و ما در کشور قانون دسترسی آزاد به اطلاعات را داریم.
وی با دسته‌بندی رسانه‌ها در امر مبارزه با فساد گفت: بعضی رسانه‌ها بیشتر امکان طرح این طور بحث‌ها را دارند چون برخورد کمتری با آنها صورت می‌گیرد و برخی دیگر از امکان کمتری برخوردارند. ولی این بحث فرعی است. بحث من این است که اساسا رسانههای ما در مقوله مبارزه با فساد بسیار محتاط عمل می‌کنند در حدی که گویی کاری نمی‌کنند چرا که به آنها اجازه این کار داده نشده است و می‌بینیم که یکدفعه با نامه‌های برخی شوراها و نهادهای ذی‌ربط به دفتر رسانه‌ها مواجه شویم که مثلا این مباحث را مطرح نکنید و رسانه نیز مجبور میشود کوتاه بیاید و پیگیری نکند.
چه کار تبلیغاتی در امر مبارزه با فساد انجام داده‌ایم؟ فساد؛ ارزش یا ضد ارزش؟
ایمانی درباره اهمیت مسئله فرهنگ‌سازی و تبدیل شدن فساد به ضد ارزش به عنوان یکی از راهکارهای درازمدت در مبارزه پیشینی با فساد گفت: متأسفانه بعضا انجام تخلف در کشور ارزش تلقی میشود و باید از کوچکترین سطح تخلف و عمل غیرقانونی، کار آموزشی و فرهنگی انجام داد تا جای ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها تغییر پیدا کند.
این فعال رسانه‌ای اصولگرا اظهار کرد: اصلا در جامعه، ادارات، خیابان‌ها، سازمان‌های دولتی و غیر دولتی تا چه حد کار فرهنگی و تبلیغاتی در مورد مبارزه با فساد انجام شده است؟ حتی من معتقدم که عکس این وضعیت حاکم است و بسیاری از کسانی که فسادی را در جامعه، اداره و سازمانی می‌بینند از ترس اینکه خودشان مورد برخورد و بازخواست قرار نگیرند ازافشای آن فساد خودداری می کنند و این بدترین حالت و وضعیت ممکن است.
وی در پایان عنوان کرد: این وضعیت باعث میشود که خیلی از افراد نسبت به وقوع فساد در هر سطحی بی‌تفاوت شوند و به جهت هزینه‌‌های احتمالی مسئولیتی را برای خود در جهت افشای آن متصور نباشند.
