اشراف مؤمنانه به اندیشه‌گران قدیم و جدید و خرافه‌ستیزی؛ از ویژگی‌های تفسیر نوین
گروه اندیشه: حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، پاسخگویی به سؤالات زمان، اشراف مؤمنانه، حزم‌اندیشانه و جست‌وجوگرانه به آرا و اندیشه‌گران قدیم و جدید، خرافه‌ستیزی و ... را از مهم‌ترین ویژگی‌های تفسیر «نوین» عنوان کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، استاد دانشگاه تهران در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، درباره تفسیر نوین گفت: استاد، علامه، مفسر، متفکر و بیدارگر روزگار معاصر مرحوم استاد محمدتقی شریعتی از شخصیت‌های ردیف اول بیدارگری در روزگار معاصر است و حتما پیام مقام معظم رهبری به مناسبت رحلت ایشان دیده‌اید که ایشان را از کسانی که در نهضت بازگشت به قرآن نقش بسیار بزرگی داشته‌اند، معرفی کرده‌اند.
مهدوی‌راد ادامه داد: این جانب این سعادت را داشتم که در هنگام جوانی، وقتی در مشهد طلبه بودم، خیلی به محضر ایشان رسیده و استفاده می‌کردم. فضایی که آن بزرگوار تبلیغ را شروع و قرآن را به عنوان برنامه سلوک فردی و اجتماعی طرح کردند، موقعیت بسیار حساسی بود.
وی افزود: مرحوم استاد علامه شهید مطهری رضوان‌الله تعالی در خصوص استاد محمدتقی شریعتی فرمودند که ایشان در روزگار کفر و الحاد یک تنه به معنای واقعی کلمه ایستاده و دین را تبلیغ کردند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: تفسیر نوین در یک چنین حال و هوا و فضایی پاسخ روشن و دقیقی بود به تمنا و خواست نسلی که می‌خواست به حقیقت روی بیاورد و در چند راهِ کفر، فریب و نفاق مبتلا شده بود. تفسیر نوین مجموعه‌ای از گفته‌ها و سخنرانی‌ها و درس‌های تفسیر آن بزرگوار است که به قلم نوشته بودند و قرار بود جزء بعدیی هم تدوین شود که این کار انجام نشد.
وی با بیان اینکه تفسیر نوین چند خصوصیت خیلی مهم دارد، گفت: اولین خصوصیت پاسخ به سؤالات زمان است. استاد در آن روزگار با توجه به نیاز انسان مؤمن جستجوگر و جوان به قلم آورده است. مقدمه استاد بر این تفسیر درباره قرآن از سنخ علوم قرآنی است که در آن جایگاه قرآن مشخص می‌شود و جایگاه قرآن در زندگی من مؤمن معلوم می‌شود. اگر بگویم این مقدمه با این که حجمش بسیار کم‌تر است، هم وزن متن تفسیر نمونه است نباید تردید بکنید.
مهدوی‌راد ادامه داد: ویژگی دیگر این تفسیر اشراف مؤمنانه، حزم‌اندیشانه و جست‌وجوگرانه به آرا و اندیشه‌گران قدیم و جدید داشت. ایشان مخصوصا آثار نواندیشان جهان عرب که آن زمان منتشر شده بود را به خوبی مطالعه کرده بودند و بهترین نکات در این میان را اخذ کرده بودند. در انجام دادن این کار ایشان تعبیری بودند از حدیث حضرت علی (ع) که می‌فرمایند مثل زنبور عسل باشید که در باغ در روی بهترین گل می‌نشیند و بهترین شهد را تهیه می‌کند و در اختیار مردم قرار می‌دهد.
وی افزود: او به آرا مفسران توجه می‌کرد و بهترین آن‌ها را با نقد و تحلیل بر می‌گزید و در گزینش هم شجاعت حزم اندیش داشت. برخی‌ها در نقد شجاعت دارند، اما این شجاعت بیشتر ویرانگرانه است.
مهدوی‌راد با بیان اینکه ویژگی سوم این تفسیر خرافه‌ستیزی است، گفت: ایشان در جای جای تفسیرشان خرافاتی را که وجود داشت را نقد کردند. کاری که ایشان انجام دادند این بود که قرآن را که به قول سید جمال‌الدین‌اسد‌آبادی محدود به مراسم عزاداری شده بود، در متن زندگی اجتماعی مطرح ساختند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: ویژگی چهارم تفسیر نوین استحکام در آوردن اقوال و گزینشی عمل نکردن بود. همان‌طور که می‌دانید غالبا محققان در نقل قول‌هایی که قبول ندارند، گزینش گرند. یعنی ایشان سعی می‌کنند از مسیری حرکت کنند که بتوانند از میدان خارج شوند از این‌رو استدلال‌ها و زاویه‌هایی را نقل می‌کنند که بتوانند مورد نقد قرار دهند. استاد این طور عمل نمی‌کرد، بحث را کامل طرح کرده به دنبال بحث رفته و آنگاه آرا دیگران را نقد می‌کند.
وی افزود: آخرین ویژگی که وجه سلبی دارد این است که تفسیر ایشان علمی به معنای تجربه‌گرایانه کلمه نیست. برخی از کارشناسان تفسیر ایشان را علمی خوانده‌اند که این نظر درستی نیست. این برداشت کاملا از روش و نگاه استاد برداشت غلطی است. البته حضرت استاد در مقدمه این تفسیر که در قلمرو مباحث علوم قرآنی به حساب می‌آید در خصوص ارتباط علم و قرآن سخن گفته و موضعش را نیز صراحتا اعلام کرده است.
مهدوی‌راد تصریح کرد: ایشان در متن تفسیر هم هر جا که دلیل و پشتوانه‌های دانشی اقتضا کرده است، درباره آیاتی که به برخی از مسائل هستی‌شناسانه و طبیعی مربوطند، پرداخته است و دراین زمینه نیز راه ناحزم‌اندیشی و افراط را پیشه نگرفته است.
وی ادامه داد: حضرت استاد، فقیه متأله علامه آیت‌الله شیخ محمد واعظ‌زاده که اکنون در مشهد چند کار بسیار مهم قرآنی تدوین می‌کنند و فقیه و مفسر بزرگی هستند، در مقدمه مجموعه مقالات قرآنی خود با عنوان میرث ماندگار نوشته‌اند که من از جمله تفسیر را از استاد محمد تقی شریعتی آموخته‌ام و در ادامه این مقاله از فهم قرآنی استاد تکریم کرده‌اند.
مهدوی‌راد در خصوص روش تفسیر نوین گفت: استاد شریعتی به مسائلی که در زمان خود مطرح بوده است پرداخته است. ایشان در تفسیر روشی سنتی و متجدد دارد و از نوعی نگرش حزم‌اندیشانه بهره گرفته و با حرکت در افق میراث کهن و سنت از نگاه نواندیشانه استفاده می‌کند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در منابع نیز مرحوم استاد به متون کهن به خصوص به آثاری مثل مجمع البیان و ابوالفتوح رازی توجه ویژه‌ای دارد. ایشان همواره می‌فرمودند من به لحاظ روش تفسیر از عبده متاثرهستم تا سید قطب.
مهدوی‌راد ضمن بیان اینکه صاحب تفسیر نوین هیچ‌گاه از سید قطب در اثر خود استفاده نکرده است و در پایان گفت: ایشان تنها در مقدمه به سید قطب اشاره کرده است و نحوه اشاره ایشان به نوعی است که به قول خودشان مرداشان در واقع اشاره به امام خمینی(ره) در شرایط خفقان آن روزگار داشت.
