نبود قانون مناسب برای تجمیع پایان‌نامه‌ها جهت جلوگیری از سرقت علمی
گروه دانشگاه: قانونی که دانشگاه‌ها را ملزم به بارگذاری پایان‌نامه‌ها در یک پایگاه خاص کند نداریم و در نتیجه هر دانشگاهی اطلاعات خود را برای خود نگه می‌دارد که نتیجه آن مواجه شدن با مسئله سرقت‌های علمی است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، پایان‌نامه‌فروشی و تقلب علمی موضوعی است که هرازچندگاهی سروصدایی از آن بلند و بر طبل آن کوبیده می‌شود و دوباره بعد از مدتی تب آن فروکش می‌کند. قاسم جعفری، سخنگوی کمیسیون آموزش مجلس پیش از این از لزوم ارائه توضیحاتی در این باره از سوی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری خبر داده بود و آقای وزیر هم با جدیت از ضرورت مقابله با این پدیده سخن راند.
همچنین به تازگی نرم‌افزار همانندجو نیز برای جلوگیری از این امر در پایگاه ایرانداک راه‌اندازی شده است؛ اما از آنجا که تمام پایان‌نامه‌ها در این سایت ثبت نمی‌شوند و به نوعی قریب به اتفاق دانشگاه‌ها پایان‌نامه‌ها را تنها برای خود می‌خواهند، در عمل این نرم‌افزار نیز شاید نتواند کاربرد خود را به‌درستی نشان دهد. این در حالی است که اکثر دانشگاه‌های مطرح دنیا به این شیوه با پایان‌نامه برخورد نمی‌کنند و آن‌ها را در پایگاه‌هایی به همین منظور در دسترس دیگران نیز قرار می‌دهند. در همین رابطه به سراغ علیرضا دل‌افگار، مدیر گروه قرآن و حدیث پیام نور رفتیم تا درباره فروش پایان‌نامه در رشته علوم قرآن و حدیث، نظر وی را جویا شویم.
ایکنا: آیا در رشته علوم قرآن و حدیث موردی از کپی یا خرید پایان‌نامه مشاهده کرده‌اید؟
به‌طور مطلق می‌گویم تا بحال با اینکه کسی همه پایان‌نامه را کپی کرده باشد مواجه نشده‌ام؛ ولی چون موضوعات بعضاً تکراری می‌شوند این امکان وجود دارد که بخشی از یک پایان‌نامه از پایان‌نامه‌های دیگری گرفته شود.
به دلیل تنوع دانشگاه‌ها، عدم تمرکز پایان‌نامه‌ها در یک مرکز و عدم اشراف اساتید نسبت به همه موضوعاتی که در پایان‌نامه‌ها در رشته قرآن و علوم حدیث پیدا می‌شود، طبیعتاً ممکن است چنین احتمالاتی پیش بیاید که دانشجویان بخشی از پایان‌نامه‌های خود را از پایان‌نامه‌های دیگر بگیرند.
پیشنهادم این است که شورای عالی انقلاب فرهنگی قانونی تصویب کند و همه دانشگاه‌ها ملزم شوند که نسخه‌ای از پایان‌نامه خود را به ایرانداک ارجاع بدهند. ایرانداک عهده‌دار شود که امکان همانندجویی را برای اساتید فراهم کند تا جلوی سرقت علمی گرفته شود.
ایکنا: آیا با دانشجویانی که بخشی از پایان‌نامه خود را کپی می‌کنند، برخوردی صورت می‌گیرد؟
اگر اساتید راهنما، مشاوران و داوران بتوانند این را تشخیص دهند که البته تشخیص آن به راحتی نیست و بسیار سخت است، برخوردهای مختلفی می‌شود. اساتید به تمام پایان‌نامه‌ها رشته‌های علوم قرآن و حدیث اشراف ندارند، دسترسی هم ندارند. در حال حاضر دانشگاه‌های متعددی داریم، در شهرهای مختلف هم هستند. پایان‌نامه را دفاع می‌کنند اما اساتید دیگر از فعالیت‌های آن‌ها مطلع نیستند؛ اما ممکن است دانشجو به این پایان‌نامه دسترسی پیدا کند یا مراکزی که به‌دنبال منفعت‌های مادی هستند به چنین پایان‌نامه‌هایی دسترسی پیدا می‌کنند و در اختیار دانشجویان بگذارند.
اگر اساتید راهنما، مشاوران و داوران بتوانند قبل از دفاع این را تشخیص بدهند، قطعاً دانشجو را ملزم به اصلاح می‌کنند؛ اما ممکن است دانشجو دفاع کرده باشد و مدت زیادی هم از آن گذشته باشد و کسی متوجه نشده باشد و یا سالیان بعد متوجه شوند؛ بعد از این به قانون‌گذار و قانون مربوط می‌شود که از لحاظ قانونی بعد از گذشت چهار، پنج سال چه برخوردی می‌شود؟ ممکن است تنگناهای قانونی هم در این مورد داشته باشیم.
ایکنا: به نظر شما این مشکل از کجا شروع می‌شود که دانشجو به جای اینکه خود به فکر نوشتن پایان‌نامه باشد به فکر خرید یا کپی‌برداری می‌افتد؟
یکی از ایرادها این است که اجازه می‌دهیم دانشجویان در حوزه‌های غیر تخصصی خودشان در مقطع ارشد شرکت کنند. در مقطع ارشد، هر رشته‌ای داشته باشید می‌توانید رشته دیگری را انتخاب کنید. در بعضی از رشته‌ها به دلیل اینکه متقاضی کم است و ظرفیت‌ها بالا است ممکن است این اتفاق بیفتد. این خاص رشته قرآن و حدیث نیست؛ چون متقاضی رشته علوم قرآن و حدیث قابل توجه و خوب است، ولی این مسئله از اینجا شروع می‌شود که فرد رشته دیگری که غیر مرتبط با رشته خود هست را در مقطع ارشد می‌خواند. توان تحصیل در آن رشته را ندارد؛ از طرف دیگر بخش آموزشی را به اتمام رسانده و به بخش پژوهشی که می‌رسد تلاش می‌کند پایان‌نامه را خوب بنویسد اما در توان او نیست و به این سمت روی می‌آورد.
یکی دیگر از دلایل آن این است که مدرک‌گرایی نیز در بخشی از بدنه جامعه ما رواج دارد. اینها بیشتر به‌دنبال گرفتن مدرک هستند تا کسب علم و دانش. اگر رویکرد دانشگاه‌های ما به سمت کسب دانش برود طبیعتاً این اتفاقات نمی‌افتد و هر کسی نتیجه زحمات خود را خواهد دید.
یک بحث دیگری وجود دارد و آن اینکه در حال حاضر بسیاری از دانشجویان چون به‌دنبال مدرک هستند گرایششان به سمت شیوه آموزشی است، دانشجویان کمتری به سمت شیوه آموزشی ـ پژوهشی روی می‌آورند. حداقل 50 درصد دانشجویان ما به سمت شیوه آموزشی می‌روند. آیین‌نامه‌های آموزشی این اجازه را داده‌اند که دانشجوی آموزشی ـ پژوهشی با تشخیص دانشگاه بتواند شیوه آموزشی را انتخاب کند. در شیوه آموزشی نیاز به نگارش پایان‌نامه نیست.
ایکنا: در حال حاضر در دانشگاه پیام نور معمولاً هر استاد سالیانه روی چند پایان‌نامه نظارت دارد؟ آیا نسبت دانشجو و استاد متناسب است؟
در حال حاضر در یک سال هر استادی تقریباً حدود پنج یا شش پایان‌نامه ممکن است در مقطع ارشد بخواند.
ایکنا: اگر به شیوه آموزشی ـ پژوهشی قبول شوند، آیا امکان تغییر دارند؟
طبق آئین‌نامه جدید یک شیوه آموزشی و یک شیوه آموزشی ـ پژوهشی داریم. اگر کسی آموزشی ـ پژوهشی باشد می‌تواند با نظر دانشگاه تغییر شیوه بدهد و شیوه آموزشی را انتخاب کند.
ایکنا: بیشترین نقش بازدارنده برعهده چه کسی است، اساتید یا قوانین؟
نبود قوانین. اگر قانون وضع کنیم که همه دانشگاه‌ها موظف هستند پایان‌نامه‌های خود را بارگذاری کنند و مرجعی باشد که کار همانندجویی را انجام دهد، کار انجام می‌گیرد و تخلفات نیز اتفاق نمی‌افتد. ما قانون شفافی در این زمینه نداریم هر دانشگاهی اطلاعات خود را برای خود نگه می‌دارد و به دانشگاه دیگری نمی‌دهد؛ یا به مرکزی که این مسئولیت را دارد هم نمی‌دهند؛ در نتیجه همیشه مواجه با این سرقت‌های علمی هستیم.
ایکنا: فروش پایان‌نامه با این گستردگی در سطح شهر چه توجیهی دارد؟
هر دانشگاهی پایان‌نامه‌ها را برای خود نگه می‌دارد. ممکن است افرادی که سودجو هستند به نحوی ـ ما نمی‌خواهیم کسی را متهم کنیم ـ به این پایان نامه‌ها دسترسی پیدا کنند و انسان‌هایی که دنبال تنبلی هستند از آن‌ها خریداری و کپی می‌کنند یا اینکه بخشی از آن را از پایان‌نامه‌های دیگر می‌گیرند و تبدیل به یک پایان‌نامه می‌کنند.
ایکنا: به نظر شما برای مراکز فروش پایان‌نامه باید تنبیهی در نظر گرفته شود؟
این در حوزه اختیارات شورای عالی انقلاب فرهنگی است. اگر شورای عالی انقلاب فرهنگی بتواند قانونی را در همه دانشگاه‌ها تدوین کند و همه آن‌ها را ملزم کند که پایان‌نامه‌های خود را در یک جا متمرکز کنند و اساتید راهنما و مشاور هم موظف باشند که دانشجو را قبل از دفاع مجبور کنند تا همانندجویی را در سایتی که یا ایرانداک یا هر سازمان دیگری مسئولیت آن را عهده‌دار می‌شود انجام بدهند، جلوی این سرقت‌ها گرفته می‌شود. نمی‌گوییم به صفر می‌رسد، ولی تا حد بسیار زیادی جلوی آن گرفته می‌شود.
ایکنا: پایان‌نامه فروشی برای سیستم آموزش عالی مانند نشانه بیماری هست، آیا این مسئله می‌تواند به این برگردد که موضوعات پایان‌نامه‌ها با نظم خاصی انتخاب نمی‌شوند؟
بله یک بیماری است که وارد عرصه علمی جامعه شده است. این هم می‌تواند یک دلیل باشد. دلیل آن همان پراکندگی پایان‌نامه‌هاست که این مسئله را نیز در بر می‌گیرد.
ایکنا: آیا این مسئله تولید علم محسوب می‌شود؟ از این نظر که در هر حال سفارش داده شده و فردی کار تألیف آن را برعهده می‌گیرد.
تولید علم نیست. وقتی از جای دیگری رونویسی می‌کنند تولید علم محسوب نمی‌شود. برعکس ذهنیتی که وجود دارد، از نگاه من این موضوع در حوزه علوم انسانی کمتر از حوزه‌های دیگر است. برعکس ذهنیتی که جامعه پیدا کرده است مبنی بر اینکه بیشتر دانشجویان ارشد علوم انسانی به این سمت می‌روند. اتفاقاً اینگونه نیست. در حوزه علوم انسانی این اتفاق کمتر رخ می‌دهد. بیشتر در علوم پایه و پزشکی اتفاق می‌افتند.
ایکنا: به نظر شما چرا در حوزه علوم انسانی کمتر است؟
برای اینکه حوزه علوم انسانی میدان وسیع‌تری دارد. به همین دلیل میدان عمل برای دانشجو بیشتر است. موضوعات آن متنوع‌تر است؛ چون دایره موضوع آن گستردگی بیشتری دارد، به همین دلیل دانشجو قدرت انتخاب‌های بیشتری دارد و می‌تواند مسائل مختلفی را برای نوشتن پایان‌نامه بنویسد اما در بعضی حوزه‌ها محدودیت دارند و چون محدویت دارند کپی‌برداری بیشتر اتفاق می‌افتد. محدودیت‌های که دارند مشابهت موضوع پیش می‌آورد در نتیجه کپی‌برداری بیشتری صورت می‌گیرد.
ایکنا: آیا اگر دانشجویان نتوانند در موعد مقرر پایان‌نامه را آماده کنند، باید هزینه اضافه‌ای بابت تأخیر به دانشگاه پرداخت کنند؟
دانشجویان ما چون فضای دوره تحصیلی‌شان متفاوت با سایر دانشگاه‌هاست با چنین محدودیتی مواجه نیستند. اگر دانشگاه‌های دیگر چنین محدودیتی دارند من اطلاع ندارم. تا یک دوره‌ای که در آیین‌نامه تدوین شده که زمانی طولانی و قابل توجه است این امکان به دانشجو داده می‌شود تا با فرصت کافی پایان‌نامه خود را بنویسد. در آئین نامه قبلی حدود پنج سال بود، در آیین‌نامه جدید یک مقدار محدود کردند ولی باز هم زمان زیادی است. یک سال و نیم دوره آموزشی تمام می‌شود، اگر سه سال را سقف قرار دهند، یک سال و نیم نیز برای نگارش پایان‌نامه فرصت دارند که زمان زیادی برای نوشتن پایان‌نامه است.
