گردآوری ۷۰ روایت تفسیری از امام هادی(ع) در جوامع حدیثی شیعه
گروه حوزههای علمیه: در سند احادیث تفاسیر روایی و جوامع حدیثی شیعه، نزدیک به ۷۰ روایات تفسیری مستقیم و غیر مستقیم از امام هادی(ع) گردآوری شده است.
حجتالاسلام والمسلمین محمد مولایی، دانشپژوه مرکز تخصصی تفسیر در گفتوگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با تبریک میلاد امام هادی(ع) به وضعیت فکری در دوره این امام اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین و داغترین جریانهای فکری و عقیدتی در دوران امام هادی جنجال و کشمکش شدید بر سر مخلوق بودن یا مخلوق نبودن قرآن بود.
وی ادامه داد: گروه «معتزله» که عقل‌گرای افراطی بودند و در مسائل عقیدتی کند وکاو عقلی بیش از حدی می‌کردند، مسئله «مخلوق» و «حادث» بودن قرآن را در ارتباط با صفات خدا مطرح کردند و با «قدیم» بودن قرآن که گروه «اشاعره» و اهل حدیث از آن جانبداری می‌کردند، به مخالفت برخاستند و درگیری بین طرفداران این دو بینش اعتقادی رخ داد.
مولایی بیان کرد: سخنی که در این زمینه از امام هادی(ع) نقل شده نسبتا گسترده و روشن است، امام در پاسخ یکی از شیعیان «بغداد» نوشت: «بسم الله الرحمن الرحیم. خداوند ما و تو را از دچار شدن به این فتنه حفظ کند که در این صورت بزرگترین نعمت را بر ما ارزانی داشته است و گرنه هلاکت و گمراهی است. به نظر ما بحث و جدال درباره قرآن (که مخلوق است یا قدیم؟) بدعتی است که سؤال کننده و جواب دهنده در آن شریکند زیرا پرسش کننده دنبال چیزی است که سزاوار او نیست و پاسخ دهنده نیز برای موضوعی بیجهت خود را به زحمت و مشقت می‌افکند که در توان او نیست. خالق، جز خدا نیست و بجز او همه مخلوقاند، قرآن نیز کلام خداست، از پیش خود اسمی برای آن قرار مده که از گمراهان خواهی گشت. خداوند ما و تو را از مصادیق سخن خود قرار دهد که میفرماید: «الَّذینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ» (متقیان) کسانی هستند که از خداى خویش در نهان مىترسند و از روز قیامت هراسناکند .» این موضعگیری امام باعث شد که شیعیان از این درگیری ها به دور باشند و گرفتار بدعت و گمراهی نشوند.
وی بیان کرد: از دیدگاه امام هادی(ع) قرآن یک جاودانگی همراه با نشاط و تازگی دارد، چنانچه در روایتی از آن حضرت این مطلب بدست میآید: ابن السکیت نقل میکند که از امام هادی(ع) پرسیدند: سببش چیست که هر چه زمان مىگذرد و قرآن را بیشتر درس میدهند و نشر مىکنند، تازهتر و شاداب تر مىگردد؟ حضرت فرمودند: «چون خداوند متعال قرآن را براى زمان خاصّى و براى مردم مخصوصى نفرستاده است، قرآن در هر زمانى تازه است و نزد هر گروهى شاداب است تا روز قیامت.»
مولایی در ادامه با اشاره به زیارت پرمغز جامعه کبیره که منسوب به این امام همام(ع) است اظهار کرد: زیارت جامعه کبیره، در حقیقت علاوه بر اعلام سلام و درود بر ائمه طاهرین شناختنامه آنان است که در قالب زیارت و دیدار ایشان، به تمجید و معرفی آن یگانگان در عالم امکان، پرداخته است. زیارت هایی که از ائمه معصومین به ما رسیده، گاهی زیارت خاص برای امام خاصی است (مانند زیارت اربعین و یا زیارت عاشورا) و گاه زیارتنامه ای است که می توان همه ائمه طاهرین را با آن زیارت کرد و بر آنان درود فرستاد.
توضیحی برای نام زیارت جامعه
وی بیان کرد: زیارت جامعه کبیره از همین باب است و لذا این زیارت را «جامعه» می گویند، زیرا اولا تمامی ائمه با آن زیارت می شوند و ثانیا همه کمالات ائمه اطهار، در این زیارت با بیانی فصیح و بلیغ از زبان امام هادی بیان شده است. این زیارت، خلاصه ای از تمام احادیث و روایاتی است که در شأن و مقام ائمه طاهرین وارد شده است.
این محقق اظهار کرد: در مورد صحت سند این زیارت باید گفت که این زیارت را جناب شیخ صدوق ; در من لا یحضره الفقیه و عیون أخبار الرضا، شیخ طوسی در «التهذیب» نقل کرده و علامه محمد باقر مجلسی در کتاب گرانسنگ بحارالانوار، پس از نقل زیارت به شرح آن پرداخته و میگوید: «این زیارت از جهت سند صحیح ترین زیارت ها و از جهت عمومیت، عمومی ترین زیارت است، از جهت الفاظ فصیح ترین و بلیغ ترین زیارت ها و از نظر شأن و رتبه، از همه زیارات بالاتر است.»
وی افزود: با چنین توصیفی که حدیث شناس زبردستی همچون علامه مجلسی از این زیارت می نماید، جای هیچ شبهه ای پیرامون صدور این زیارت از امام معصوم باقی نمی ماند. این زیارت یکی از افتخارات شیعه است.
وی با تاکید براستنادات قرآنی زیارت جامعه کبیره عنوان کرد: در فرازی از این زیارت میخوانیم که «السَّلَامُ عَلَى الْأَئِمَّةِ الدُّعَاةِ، وَ الْقَادَةِ الْهُدَاةِ ، وَ السَّادَةِ الْوُلَاةِ، وَ الذَّادَةِ الْحُمَاةِ، وَ أَهْلِ الذِّکْرِ ، وَ أُولِی الْأَمْرِ، ...» که در این فراز اولی الامر بیان شده که مستند مستقیم قرآنی دارد.
دانشآموخته تفسیر قرآن با اشاره به زیارت غدیریه امیرالمؤمنین اظهار کرد: در روز غدیرخم پیامبر(ص) علاوه بر معرفی سیدالاوصیاء، مولی علی(ع)، دیگر ائمه معصومین، از جمله امام هادی را نیز، به امر الهی، برای خلافت و وصایت خود، معرفی کرده و در خطابه غدیر فرمودند: «و پس از من علی، به فرمان خداوند ، پروردگارتان ، صاحب اختیار، سرپرست و امام شما است، سپس امامت در ذریه ی من از فرزندان علی قرار خواهد گرفت تا روزی که خدا و رسول او را دیدار کنید» بنابراین هرکدام از اهل بیت به نحوی به تبیین وظایف، شئون و اختیارات امام معصوم، در خطبهها، نامهها، زیارات و روایات پرداخته، و با طرح امامت منصوصی با ریشه قرآنی، به عنوان حقی که خداوند بر عهده امامان گذاشته، به آن استشهاد نموده‌اند و به اشکال مختلف بر اساس واقعه مهم و تاریخی غدیر، به رهبری الهی خود، در این گفتمان، تصریح نموده‌اند.
وی افزود: با توجه به شرایط زمانی و نیاز مردم به تقویت عقاید در مورد امامت، امام هادی به نحو شایستهای به میدان آمده و علاوه بر معرفی خود به عنوان خلیفه و جانشین پیامبر و امام هدایتگر برای مردم، با طرح زیارت غدیریه و زیارت جامعه کبیره و اتمام حجتهایی در این زمینه، جایگاه همه اهل بیت را در بحث امامت تفسیر و تبیین نموده اند.
به اعتراف اهل فن، از لحاظ سندی هیچ روایتی به این وجه از صحت و اعتبار و قوت پیدا نمیشود.
این محقق دینی به چند مورد از مستندات قرآنی زیارت غدیریه اشاره کرد و با اشاره به ماجرای لیله المبیت گفت: در این زیارت میخوانیم «اشهد انک و عمک و اخاک الذین تاجرتم بنفوسکم؛ فانزل الله فیکم: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ» که مویدی بر این مسئله است.
وی افزود: در ماجرای غدیرخم و خطبه پیامبر می خوانیم «ان الله تعالی استجاب لنبیه دعوته، ثم امره باظهار ما اولاک لامته اعلاء لشانک، و اعلانا لبرهانک و دحضا للاباطیل، و قطعا للمعاذیر؛ فلما اشفق من فتنه الفاسقین، و اتقی فیک المنافقین، اوحی الیه رب العالمین: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ» همچنین اشاره به منقبت تصدّق امیرالمؤمنین علی در حال نماز: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ» و اشاره به نزول آیه «أَ فَمَنْ کَانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کَانَ فَاسِقاً لاَ یَسْتَوُونَ» درباره حضرت علی از جمله این مستندات است.
وی ادامه داد: گرچه عصر زندگی امام هادی عصر اختناق و استبداد بود و امام برای فعالیت فرهنگی در سطح گسترده‌ای آزادی عمل نداشت و از این نظر فضای جامعه با عصر امام باقر(ع) به ویژه امام صادق تفاوت فراوان داشت، اما آن حضرت در همان شرائط نامساعد علاوه بر فعالیت های فرهنگی از طریق مناظرات، مکاتبات، پاسخگوئی به سؤالات و شبهات و تبیین بینش درست در برابر مکاتب کلامی منحرف، راویان و محدثان و بزرگانی از شیعه را تربیت کرده و علوم و معارف اسلامی را به آنان آموزش داد و آنان این میراث بزرگ را به نسل های بعدی منتقل کردند.
مولایی تصریح کرد: در خصوص تعداد أصحاب امام هادی نقلهای مختلفی در کتب معتبر آمده است؛ شیخ طوسی، دانشمند نامدار اسلام، تعداد شاگردان آن حضرت در زمینههای مختلف علوم اسلامی را 185 نفر میداند. در کتاب رجال برقی 86 نفر و در کتاب معجم رجال الحدیث 218 نفر و در کتاب مسند امام هادی 180 نفر نامشان بعنوان اصحاب و راوی امام هادی ضبط شده است که از میان آنها اسامی تعدادی از زنان هم به چشم میخورد که با توجه به این اختلافات، نمی‌توان از تعداد راویان تفسیری آن حضرت آمار دقیقی ارائه نمود.
70 روایت تفسیری
این دانشپژوه رشته تفسیر گفت: در سند احادیث تفاسیر روایی و جوامع حدیثی شیعه، نزدیک به 70 روایات تفسیری مستقیم و غیر مستقیم از امام هادی گردآوری شده که در قالب آیات العقائد یا گزارههای معرفتی؛ آیات الأخلاق یا گزاره های اخلاقی؛ آیات الأحکام یا گزاره های فقهی و حقوقی قابل بررسی است.
وی با اشاره به مبارزه حضرت با غالیان تصریح کرد: در این دوره مشکلات درونى شیعه کمتر از مشکلاتى نبود که از خارج و به وسیله دشمنان بر آنان وارد مىشد. به ویژه که مشکلات درونى در افزایش مشکلات خارجى تأثیر مستقیم داشت. به همین جهت، امامان شیعه به هر شکلى بود سعى داشتند تا دامن تشیع را از لوث غلوّ پاک کرده و غلات را از خود طرد نمایند و بدین وسیله راهى براى حل مشکلات درونى خود پیدا کنند.
این دانش پژوه ادامه داد: غلات، به منظور سودجویى و یا به دلیل کج فکرى، خود را منتسب به ائمه شیعه کرده و مخالفت هاى ائمه با خود را نوعى تقیّه قلمداد مى کردند؛ آن چنان که در بلاد دور دست که شیعیان از علم و فقه و فرهنگ شیعى رشد یافته اى برخوردار نبودند، عده اى فریب غالیان را خورده و از نظر عقیدتى به انحراف کشانده مى شدند. این جریان در بدنام ساختن شیعیان نزد فرق دیگر بسیار مؤثر مى افتاد.
مولایی افزود: امام هادى در ادامه فعالیت امامان پیشین، با غالیان درگیر شد؛ زیرا در میان اصحاب او نیز افرادى از غالیان وجود داشتند؛ احمد بن محمد بن عیسى یکى از شیعیان دانشمند و معتدل که سخت به ائمه طاهرین دل بسته و با هر گونه غلوّى در دین مخالف بود، نقل کرده که طى نامه اى از امام هادى سؤال شد: احادیثى را به شما و پدرانتان نسبت مى دهند که دلها از شنیدن آن مشمئز است و بدان دلیل که این احادیث از پدران بزرگوار شما نقل مى شود، جرأت ردّ آن را به خود نمى دهیم؛ آنگاه ادامه مى دهد: على بن حسکه و قاسم یقطینى که خود را از موالى و منسوبان شما معرفى مى کنند نقل مى کنند که در آیه «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ» ، فحشا و منکر اشاره به شخصى است که اهل رکوع و سجود نبوده است. همینطور منظور از زکات مردى مشخص است نه پرداخت مبلغى درهم و دینار، و امورى از فرائض و سنن و معاصى را بر همین منوال تأویل مى کنند. اگر مصلحت مى دانید این امر را براى ما روشن فرمایید و به پیروانتان منّت گذاشته، آنها را از منجلاب این چنین تأویلات انحراف آمیز نجات دهید. آن حضرت در جواب نوشتند: «این گونه تأویلات از دین ما نیست از آن بپرهیزید.»
این هفتاد روایت تفسیری در کجا جمع آوری شده؟ در چه کتاب یا مقاله ای میتوانیم آن را بخوانیم؟ 
