«القرآن و العقل»؛ روشن‌ترین مصداق تفسیر عقلی

حامد علی‌اکبرزاده، نویسنده  کتاب «تفسیر و تاویل در مکتب تاویل» در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، گفت: آیت‌الله‌العظمی محمدعلی اراکی از مراجع بزرگ شیعه بود که به همراه مرحوم مرعشی نجفی و مرحوم گلپایگانی معروف به مراجع ثلاث بود. البته قبل از این بزرگواران مراجع ثلاث دیگری هم در تاریخ فقه شیعه قابل شناسایی است، اما آخرین مراجعی که به این صفت ملقب شدند، این بزرگواران بودند.
اکبرزاده در خصوص انس مرحوم اراکی با قرآن گفت: آیت‌الله اراکی با قرآن بسیار مانوس بودند و حافظ بخش اعظمی از قرآن بودند و در زندگینامه ایشان نقل شده است که ایشان ماهی یک بار قرآن ختم می‌کردند. مرحوم اراکی از مرحوم آیت‌الله سیدنورالدین اراکی، تلمذ می‌کردند ایشان تفسیری با نام «القرآن و العقل» را تالیف کردند. این تفسیر در 3جلد چاپ شده است. در این تفسیر مفسر سعی کرده است با رویکرد عقلی از ابتدای سوره بقره تا سوره احزاب را تفسیر کند.
وی در ادامه اظهار داشت: نگاه مفسر کاملا  عقلانی بوده است و تلاش می‌کردند یک فهم عقلانی از قرآن را ارائه بدهد و در بحث‌ها و برداشت‌های عقلانی که از قرآن داشتند به  امور یقینی تمسک می‌کردند و معمولا از مباحث عقلی بهره می‌گرفتند که یقینی باشد. پس باید بگویم تکیه گاه مولف بر محور عقل و تدبر بود وکوشیده است تا از حدس و گمان و تخمین‌هاى نابجا دورى کند و بریقین‌ها اکتفا کند.
اکبرزاده با اشاره به برداشت‌ها و نکات عرفانی و فلسفی در تفسیر «القرآن و العقل» گفت: سراسراین تفسیر شامل نکته هاى جالب عرفانى و فلسفى است که تقریبا همه تازه ابتکاری‌اند و براى آشنایان به علوم عقلى بهره‌هاى فراوان دارد.
این پژوهشگر قرآنی اظهار کرد: مرحوم نورالدین اراکی سعی کردند در تفسیر خود به دفع شبهات توجه ویژه‌ای داشته باشند. و در واقع می‌توان گفت انگیزه مولف ازنوشتن این تفسیردفع شبهه‌هاى است که از جانب ملحدان پیرامون قرآن مطرح کرده بود. لذا وى در برخى از جاهاى کتاب بدین هدف اشاره کرده است، ازاین روى براى دفع ایرادهائى که گاه گاه در باب مسائل قرآن حتى امروزه پیش مى‌آید سودمند خواهد بود.

منبع اصلی فقه قرآن است
اکبرزاده افزود: مرحوم آیت‌الله محمد علی اراکی به شرح تفسیر استاد اهتمام ویژه‌ای کردند. ایشان برای اثبات «معاد جسمانی» و اثبات «ولایت علی(ع)» رساله‌هایی را تالیف می‌کنند که در ضمن این رساله جلد اول تفسیر خود را  با رویکردی که استاد به قرآن داشتند چاپ می‌کنند. بعدها با اهتمام ویژه‌ای که کردند 2 جلد دیگر این تفسیر را  هم چاپ می‌‌کنند.
این پژوهشگر قرآنی با اشاره به مقام این تفسیر در بین علامه طباطبایی افزود: اگر چه دیگرانی هم تفاسیری با شیوه تفسیر قرآن با عقل تالیف کرده‌اند ولی این تفسیر را مى‌توان از روشن‌ترین مصادیق این روش به ‌حساب آورد. که همواره در تمام مباحث از براهین واستدلال‌هاى عقلى سودجسته و براین مبنا سیر نموده است . جمله‌ای از علامه‌ طباطبایی درباره این تفسیر گفتند که جالب توجه است «لم نعثر على مثله فى تفاسیرالعامه والخاصه وانه لمفید لدفع الایرادات المتوهمه فى عصرنا هذا فشکرالله سعید» در میان تفسیرهاى مسلمان‌ها چه در بین شیعیان و اهل سنت بر چنین تفسیرى دست نیافتم که حقا براى دفع ایرادهاى خیالى زمان ما سودمنداست. البته قطعا منظور علامه رویکرد عقلی است که مرحوم اراکی نسبت  به قرآن داشتند.
وی در آخر گفت: مهم‌ترین کار قرآنی مرحوم اراکی نگارش رسالاتی بود که در مقدمه تفسیر «القرآن و العقل» منتشر شده است، اما اگر بخواهیم یک نگاه بازتر داشته باشیم ایشان مرجع تقلید بودند و استاد فقه و اصول. کسی که با فقه و اصول سروکار دارد به تناسب و به دفعات به قرآن رجوع و به قرآن استناد می‌کند چرا که منبع اصلی فقه ما قرآن کریم است و ایشان از بزرگان فقه بودند و این مسئله بر کسی پوشیده نیست.