عملکرد دانشگاه‌ها در برگزاری کرسیهای آزاداندیشی سال 94/ انتقادات و موانع
گروه دانشگاه: کرسیهای آزاداندیشی از مطالبات جدی مقام معظم رهبری محسوب می‌شود؛ اما تا رسیدن به جریان سیال فکری مورد نظر ایشان فاصله بسیاری داریم که شاید آمارسازی را بتوان به عنوان یکی از دلایل آن نام برد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، طرح برپایی کرسیهای آزاداندیشی در مجامع دانشگاهی و حوزوی اولین بار در تاریخ 16 بهمن‌ماه سال 81 از سوی رهبر معظم انقلاب در نامه ایشان به جمعی از دانش‌آموختگان حوزه علمیه مطرح شد.
مقام معظم رهبری در آبان‌ماه 88 نیز در دیدار جمعی از نخبگان کشور با ایشان، بر ضرورت راه‌اندازی کرسیهای مناظره، نقد، نظریه‌پردازی و آزاداندیشی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به‌عنوان فرایندی مبتنی بر عقلانیت و خرد جمعی به‌منظور توسعه علمی کشور تأکید کردند. ایشان فرمودند: «یكى از مسائل مهم كه همت مضاعف و كار مضاعف می‌طلبد، مسئله تولید فكر است؛ كتابخوانى، افزایش معلومات عمومى در زمینه‌هاى گوناگون. این كرسى‌هاى آزاداندیشى كه ما عرض كردیم، پیشنهاد كردیم در دانشگاه‌ها و در حوزه‌ها به راه بیفتد، می‌تواند یك جریان سیال فكرى بسیار باارزشى را در جامعه به راه بیندازد».
کرسیهای آزاداندیشی از جدی‌ترین مطالبات رهبر معظم انقلاب است که همواره در دیدارهایشان با دانشجویان و مسئولان دانشگاه‌ها مطرح شده است. از همین رو بررسی وضعیت برپایی این کرسی‌ها در سالی که گذشت را موضوع نگارش این گزارش قرار داده‌ایم.
تعریف
در آیین‌نامه کرسیهای آزاداندیشی در تعریف کرسی‌ها آمده است: کرسی آزاداندیشی نشستی است که در آن به‌صورت آزاد، نظام‌مند، محترمانه، عقلانی، منطقی و شجاعانه، در یکی از قالب‌های مندرج در ذیل، در باب موضوعی معین و از پیش اعلام شده، به اظهار نظر، پرسش و پاسخ عمیق، گفت‌وگو، تبادل و تضارب آراء، همراه با استدلال و ارائه مستندات پرداخته می‌شود. کرسی‌ها در قالب‌های مناظره، نقد و نظر و پرسش و پاسخ به شبهات برگزار می‌شوند.
سیاست‌گذاری و نظارت
طبق آیین‌نامه مذکور همچنین سیاست‌گذاری و نظارت کلان بر حسن انجام کرسیهای آزاداندیشی در دستگاه‌های تابعه بر عهده «شورای اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی» است.
فرآیند برگزاری
هر یک از مجموعه‌ها و اشخاص منوط به نداشتن حکم انضباطی از مراجع ذی‌ربط می‌توانند درخواست برگزاری کرسی را به هیئت ناظر ارائه کنند.
آیین‌نامه جدید و انتقادات وارده به آن
علی محمدی، معاون فرهنگی دانشگاه قرآن و حدیث انتقاد اصلی را به روند برگزاری کرسی‌ها، متوجه آیین‌نامه جدید می‌داند و می‌گوید: راجع به کرسی‌ها چاره‌ای نداریم جز اینکه بر اساس آیین‌نامه وزارت علوم کار کنیم، نسخه قبلی آیین‌نامه، شورای فرهنگی را همان شورای کرسیهای آزاداندیشی می‌دانست که کرسی‌ها براساس آن مقررات برگزار می‌شدند، سال 93 که نسخه اضافه شد کار کمی سخت شد، شورای نظارت این حیطه چون اعضایش اعضای حقوقی پر مشغله‌ای هستند آن‌ها را سخت‌تر می‌توان گردهم آورد؛ رئیس دانشگاه، نماینده وزارت علوم (هر دانشگاهی یک نفر را به وزارت علوم معرفی می‌کند و آن‌ها او را تأیید می‌کنند) و مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری که ترکیب پرمشغله‌ای هستند.
هاشمی: اشتغالات هیئت نظارت بر تشکل‌ها مانع کرسیهای آزاداندیشی نیست
از سوی دیگر سیدضیاء هاشمی، معاون فرهنگی وزیر علوم، اعتقاد دارد اشتغالات هیئت نظارت بر تشکل‌ها مانع کرسیهای آزاد اندیشی نیست. وی در پاسخ به این سؤال که آیا هیئت نظارت بر تشکل‌ها را به دلیل پرمشغله بودن اعضای آن و کمبود وقت ایشان، می‌توان مانعی بر سر راه کرسی‌ها دانست؟ می‌گوید: هیئت نظارت بر تشکل‌ها وظیفه ساماندهی، حمایت و نظارت بر کرسیهای آزاداندیشی را دارد؛ بنابر این این بزرگواران به جهت آنکه بتوانند اشراف و اختیارات کافی داشته باشند از سطح مسئولیت بالایی برخوردار هستند، یعنی رئیس دانشگاه، رئیس نهاد و نماینده وزیر با دبیری معاون فرهنگی هستند. همیشه هم از این دوستان خواسته‌ایم وقت کافی برای اینکه برنامه‌ها را بررسی کنند قرار بدهند؛ بنابر این معتقد نیستیم که کرسیهای آزاداندیشی به جهت اشتغالات هیئت نظارت بر تشکل‌ها با مانع مواجه شود.
برطرف نشدن دغدغه‌ها حتی بعد از 13 سال
اولین روز اردیبهشت‌ماه 94 شاهد برگزاری نشست رؤسای انجمن‌های علمی ایران با موضوع نظریه‌پردازی و آزاداندیشی، فرصت‌های پیش‌رو و راهکارهای اجرایی بودیم، در آن نشست سیدضیاء هاشمی، معاون فرهنگی وزارت علوم در خصوص بحث آزادآندیشی و نظریه‌پردازی اظهار کرد: در طول 13 سالی که از این بحث گذشته هنوز به بعضی از دغدغه‌ها جامه عمل پوشانده نشده و با وجود آن که مقام معظم رهبری بارها در این مورد تذکر داده‌اند، ولی هنوز دغدغه‌ها برطرف نشده و مسیر تحقق این اهداف بسیار دشوار و موانع در این راه بسیار است.
آمار برگزاری کرسی‌ها در سالی که گذشت
15 کرسی در دانشگاه ادیان و مذاهب
محمد جاودان، معاون علمی ـ پژوهشی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب در مورد تعداد کرسی‌ها در سال تحصیلی جاری گفت: امسال در مجموع 15 مورد کرسی آزاداندیشی از ابتدای سال تحصیلی جاری برگزار کرده‌ایم.
500 کرسی آزاداندیشی در دانشگاه پیام نور
کریم نجفی، معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه پیام نور از برگزاری بیش از 500 کرسی آزاداندیشی در این دانشگاه طی یک سال گذشته خبر داد و گفت: سامانه کرسیهای آزاداندیشی در دانشگاه پیام نور راه‌اندازی شده است،
برگزاری 517 کرسی آزاداندیشی در حوزه علمیه خواهران
حجت‌الاسلام محمودرضا جمشیدی، مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران 20 اسفندماه در اختتامیه دهمین جشنواره قرآنی حوزه علمیه خواهران، برگزاری 517 کرسی آزاداندیشی و اجرای 200 طرح پژوهشی را از برنامه‌های این مرکز بیان کرد.
42 کرسی آزاداندیشی در دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی
محمد اخباری، رئیس دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی نیز تعداد کرسیهای برگزار شده در طی یکسال در این دانشگاه را 42 مورد عنوان کرد.
برگزاری 112 کرسی آزاداندیشی در دانشگاه فردوسی مشهد
طبق بررسی انجام شده توسط معاونت فرهنگی وزارت علوم، در مورد فرآیند برگزاری کرسیهای آزاد اندیشی در 113 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی که توسط معاونت فرهنگی وزارت علوم انجام شده، دانشگاه فردوسی مشهد با برگزاری 112 کرسی آزاداندیشی، در صدر جدول برگزاری کرسیهای آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها قرار دارد.
نقطه مقابل دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه‌های گرمسار، مرکز آموزش عالی استهبان، مجتمع آموزش عالی گناباد، شهید مدرس لامرد، مرکز تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، معارف اسلامی قم و دانشگاه هنر شیراز هستند که تاکنون اقدام به برگزاری کرسی آزاداندیشی نکرده‌اند.
پس از دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه یاسوج با برگزاری 98 کرسی، دانشگاه تبریز با 89، دانشگاه علامه طباطبایی با 76، دانشگاه الزهرا(س) با 67، دانشگاه اصفهان با 65، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه اصفهان با 58، شهید چمران اهواز با 54، دانشگاه سمنان با 49، دانشگاه یزد با 44، دانشگاه شیراز با 42 و دانشگاه گیلان با 41 کرسی آزاداندیشی در صدر دانشگاه‌های کشور قرار داشته‌اند.
همچنین، دانشگاه لرستان با 38، دانشگاه تهران با 37، دانشگاه‌های ارومیه با 35، دانشگاه بیرجند با 34،، دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیرالدین طوسی با 33، پردیس فارابی دانشگاه تهران با 32، دانشگاه‌های حکیم سبزواری و ایلام با 30 کرسی در رده‌های پایین‌تر قرار گرفته‌اند.
دانشگاه‌های خلیج فارس، علم و صنعت ایران، دانشگاه شهید باهنر کرمان، زابل، خوارزمی، بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین، اراک، سیستان و بلوچستان، صنعتی سهند تبریز، بوعلی سینای همدان و مازندران به ترتیب 29،29،28،28،27،26،26،25،24،22 و 22 کرسی آزاداندیشی برگزار کرده‌اند.
تعداد کرسیهای آزاد اندیشی در دانشگاه‌های حضرت معصومه(س) 24، صنعت نفت 19، کردستان 19، کشاورزی و منابع طبیعی رامین اهواز 19، رازی کرمانشاه 18، شهید بهشتی 18، قم 18، کاشان 18، صنعت آب و برق شهید عباسپور 17، صنعتی جندی شاپور دزفول 17، محقق اردبیلی 17، دریانوردی و علوم دریایی چابهار، شهرکرد، مراغه، ولایت، ولیعصر(عج) رفسنجان هر کدام 16، تربت حیدریه، زنجان، هرمزگان و دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری هر کدام 15، دانشگاه‌های شاهد، فناوری‌های نوین قوچان، تربیت دبیر شهید رجایی، بجنورد هر کدام 14 کرسی، دامغان، صنعتی بیرجند، صنعتی شاهرود، نوشیروان بابل و علم و فرهنگ هر کدام 12 کرسی، علوم اقتصادی و گلستان نیز هر کدام با 11، بناب 10، دانشگاه فنی و مهندسی گلپایگان 10، صنعتی قم 10 بوده است.
دانشگاه‌هایی که تعداد برگزاری‌های کرسیهای آزاد اندیشی در آن‌ها زیر 10 است شامل دانشگاه خاتم‌الانبیاء(ص) بهبهان، سلمان فارسی کازرون، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شیراز، صنعتی سیرجان، علوم کشاورزی و منبع طبیعی گرگان هر کدام با 9 کرسی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره)، دانشگاه سیدجمال‌آلدین اسد‌آبادی، صنعتی اراک، صنعتی تفرش، گنبد کاووس، هنر اسلامی تبریز هر کدام با 8 کرسی، صنعتی ارومیه و صنعتی همدان هر کدام با 7 کرسی، شهید مدنی آذربایجان و فناوری پیشرفته و تحصیلات تکمیلی کرمان هر کدام با 6 کرسی، مدرسه عالی شهید مطهری و شهید مدرس شهر رضا هر کدام با 5 کرسی، جیرفت، مجتمع آموزش عالی میبد یزد، نیشابور هر کدام با 4 کرسی، مؤسسه آموزش عالی اسفراین، مؤسسه آموزش عالی اقلید، هنر و فسا هر کدام با 3 کرسی، مجتمع آموزش عالی بم، شهید مدرس نورآباد، حضرت نرجس، جهرم، صنعتی کرمانشاه و صنعتی مالک اشتر با هر کدام با 2 کرسی، مجتمع اموزش عالی اردکان یزد، شهید مدرس لار، شهید مدرس محلات، نهاوند، کوثر و هنر اصفهان با یک کرسی پایین‌ترین تعداد برگزاری کرسی‌ها را به خود اختصاص داده‌اند.
رشد 30 درصدی کرسیهای آزاداندیشی نسبت به سال گذشته
سیدضیاء هاشمی، معاون فرهنگی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری از رشد 30 درصدی برگزاری کرسیهای آزاداندیشی نسبت به سال گذشته خبر داد و گفت: در آیین‌نامه ارتقای اساتید، امتیازاتی برای فعالیت‌های فرهنگی اساتید در نظر گرفته شده است.
وی گفت: آماری که به من می‌رسد آمار خوب و امیدوارکننده‌ای است، البته آمار قطعی ان‌شاءالله در آینده مشخص و اعلام می‌‌کنیم؛ ولی تنها در دانشگاه پیام نور بالای 400 کرسی آزاداندیشی در سال گذشته برگزار شده است و به همین نسبت در دانشگاه‌های مختلف دیگر نیز روند رشد خوبی را داریم. تعداد کرسیهای برگزار شده امسال برابر با تعداد کرسیهای 9 ماه اول سال گذشته است.
این گزارش حاکیست؛ همواره گزارش‌هایی در مورد تعداد کرسیهای آزاداندیشی ارائه می‌شود، اما این کرسی‌ها چقدر از کیفیت کافی برخوردار هستند؟ آیا می‌توان آن‌ها را در چارچوب کرسیهای آزاد اندیشی تعریف کرد و یا اینکه مسئولان دانشگاه‌ها بیشتر به ارائه آمارها توجه داشته‌اند؟
کرسیهای آزاد اندیشی گزارش‌گونه!
چندی پیش در دانشگاه ادیان و مذاهب کرسی آزاداندیشی با عنوان «گزارشی از وضعیت مطالعات اسلامی ـ شیعی در آلمان» برگزار شد، اسم این کرسی بیشتر از اینکه در شاکله کرسی‌ها و نقادی بگنجد حالت گزارش‌گونه آن را تداعی می‌کند؛ محمد جاودان، معاون علمی ـ پژوهشی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب در این باره می‌گوید: این کرسی آزاد اندیشی نبوده، ما چنین موضوعی در کرسیهای آزاد اندیشی نداشتیم، این یک سخنرانی جدایی بوده است. دانشگاه ما ارتباط زیادی با دانشگاه‌های خارجی دارد، هیئت‌های زیادی می‌آیند و خود آن‌ها تقاضا می‌کنند سخنرانی گذاشته شود و دانشجویان هم می‌آیند. سه چهار سال است که با دو سه دانشگاه آلمانی ارتباط داریم که هیئت‌های از آنجا می‌آیند اینجا و در مقابل هیئتی هم از اینجا به آنجا می‌روند، پاره‌ای از این بحث‌ها به این مرتبط است. کرسی که نام برده شد یک کار گزارشی است و اصلاً ربطی به بحث آزاد اندیشی ندارد.
از این دست حال این سؤال مطرح است که با چه رویکردی برای چنین نشستی پوستری با عنوان آزاد اندیشی طراحی می‌شود و در پایگاه‌های اینترنتی از جمله سایت خود دانشگاه چنین اشتباهی اصلاح نمی‌شود؟ آیا می‌توان این حرکت را شائبه آمارسازی دانست؟ آیا می‌توان آمارها را مرتبط با واقعیات بیرونی و عینی دانست و یا اینکه باید درصدد موانع برگزاری کرسی‌ها و بهبود زمینه‌های موفقیت آن‌ها گام برداشت؟
تهدیدها و موانع پیش روی کرسیهای آزاداندیشی
خودسانسوری
مجتبی محمودزاده، مشاور معاون فرهنگی وزارت علوم یکی از آفت‌های کرسیهای آزاداندیشی را خودسانسوری دانشجویان می‌داند و اظهار می‌کند: چون افراد نمی‌توانند حرف‌های خود را راحت بیان کنند نوعی خودسانسوری به وجود می‌آید که همین باعث عدم شرکت و استقبال دانشجویان از این کرسی‌ها می‌شود. از سویی ناهماهنگی‌هایی که در هدف‌گذاری و شیوه‌های اجرایی کرسی آزاداندیشی مطرح شده و وجود دارد و تغییراتی که آیین‌نامه در دور‌ه‌های مختلف کرده باعث ایجاد اختلالاتی در این رابطه شده است.
معضل «نبود نقاد»
محمد جاودان، معاون علمی ـ پژوهشی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به موانع کرسیهای آزاداندیشی گفت: قوی نبودن ارائه‌دهنده و پیدا نشدن نقاد را می‌توان از مشکلات برگزاری کرسی‌ها ذکر کرد.
نبود مصونیت قضایی
از سوی دیگر نیز مصونیت قضایی نیز به‌عنوان یکی دیگر از موانع مطرح می‌شود، حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در این باره معتقد است: شرکت‌کنندگان کرسی‌ها در صورت رفتار طبق آیین‌نامه مصونیت قضایی صددرصدی دارند.
وی می‌گوید: چنانچه ایراد قوه قضائیه به ماده واحده مصونیت قضایی کرسیهای آزاد اندیشی برطرف شود، این ماده تصویب و اجرا می‌شود، هرچند اگر شرکت‌کنندگان، اکنون نیز طبق آیین‌نامه این کرسی‌ها رفتار کنند از مصونیت و آزادی بعد از بیان صددرصدی برخوردارند.
بنابر این گزارش، آزادی و آزاداندیشی از آن دست مفاهیمی هستند که گاهی با تفسیر به رأی مواجه می‌شود و برداشت‌های متضاد و متفاوتی که از سوی گروه‌ها و اشخاص مختلف می‌شود را می‌توان شاهدی بر این ادعا دانست. با رویکرد آمارسازی که گاهی در برخی از دانشگاه‌ها دیده می‌شود به نظر می‌رسد هنوز کرسیهای آزاد اندیشی جایگاه واقعی خود را کسب نکرده‌اند. حال این سؤال مطرح می‌شود که در این مدت 13 سال چقدر توانسته‌ایم به جریان سیال فکری مورد نظر رهبر معظم انقلاب دست پیدا کنیم؟
مقام معظم رهبری در آبان‌ماه 88 نیز در دیدار جمعی از نخبگان کشور با ایشان، بر ضرورت راه‌اندازی کرسیهای مناظره، نقد، نظریه‌پردازی و آزاداندیشی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به‌عنوان فرایندی مبتنی بر عقلانیت و خرد جمعی به‌منظور توسعه علمی کشور تأکید کردند. ایشان فرمودند: «یكى از مسائل مهم كه همت مضاعف و كار مضاعف می‌طلبد، مسئله تولید فكر است؛ كتابخوانى، افزایش معلومات عمومى در زمینه‌هاى گوناگون. این كرسى‌هاى آزاداندیشى كه ما عرض كردیم، پیشنهاد كردیم در دانشگاه‌ها و در حوزه‌ها به راه بیفتد، می‌تواند یك جریان سیال فكرى بسیار باارزشى را در جامعه به راه بیندازد».
کرسیهای آزاداندیشی از جدی‌ترین مطالبات رهبر معظم انقلاب است که همواره در دیدارهایشان با دانشجویان و مسئولان دانشگاه‌ها مطرح شده است. از همین رو بررسی وضعیت برپایی این کرسی‌ها در سالی که گذشت را موضوع نگارش این گزارش قرار داده‌ایم.
تعریف
در آیین‌نامه کرسیهای آزاداندیشی در تعریف کرسی‌ها آمده است: کرسی آزاداندیشی نشستی است که در آن به‌صورت آزاد، نظام‌مند، محترمانه، عقلانی، منطقی و شجاعانه، در یکی از قالب‌های مندرج در ذیل، در باب موضوعی معین و از پیش اعلام شده، به اظهار نظر، پرسش و پاسخ عمیق، گفت‌وگو، تبادل و تضارب آراء، همراه با استدلال و ارائه مستندات پرداخته می‌شود. کرسی‌ها در قالب‌های مناظره، نقد و نظر و پرسش و پاسخ به شبهات برگزار می‌شوند.
سیاست‌گذاری و نظارت
طبق آیین‌نامه مذکور همچنین سیاست‌گذاری و نظارت کلان بر حسن انجام کرسیهای آزاداندیشی در دستگاه‌های تابعه بر عهده «شورای اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی» است.
فرآیند برگزاری
هر یک از مجموعه‌ها و اشخاص منوط به نداشتن حکم انضباطی از مراجع ذی‌ربط می‌توانند درخواست برگزاری کرسی را به هیئت ناظر ارائه کنند.
آیین‌نامه جدید و انتقادات وارده به آن
علی محمدی، معاون فرهنگی دانشگاه قرآن و حدیث انتقاد اصلی را به روند برگزاری کرسی‌ها، متوجه آیین‌نامه جدید می‌داند و می‌گوید: راجع به کرسی‌ها چاره‌ای نداریم جز اینکه بر اساس آیین‌نامه وزارت علوم کار کنیم، نسخه قبلی آیین‌نامه، شورای فرهنگی را همان شورای کرسیهای آزاداندیشی می‌دانست که کرسی‌ها براساس آن مقررات برگزار می‌شدند، سال 93 که نسخه اضافه شد کار کمی سخت شد، شورای نظارت این حیطه چون اعضایش اعضای حقوقی پر مشغله‌ای هستند آن‌ها را سخت‌تر می‌توان گردهم آورد؛ رئیس دانشگاه، نماینده وزارت علوم (هر دانشگاهی یک نفر را به وزارت علوم معرفی می‌کند و آن‌ها او را تأیید می‌کنند) و مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری که ترکیب پرمشغله‌ای هستند.
هاشمی: اشتغالات هیئت نظارت بر تشکل‌ها مانع کرسیهای آزاداندیشی نیست
از سوی دیگر سیدضیاء هاشمی، معاون فرهنگی وزیر علوم، اعتقاد دارد اشتغالات هیئت نظارت بر تشکل‌ها مانع کرسیهای آزاد اندیشی نیست. وی در پاسخ به این سؤال که آیا هیئت نظارت بر تشکل‌ها را به دلیل پرمشغله بودن اعضای آن و کمبود وقت ایشان، می‌توان مانعی بر سر راه کرسی‌ها دانست؟ می‌گوید: هیئت نظارت بر تشکل‌ها وظیفه ساماندهی، حمایت و نظارت بر کرسیهای آزاداندیشی را دارد؛ بنابر این این بزرگواران به جهت آنکه بتوانند اشراف و اختیارات کافی داشته باشند از سطح مسئولیت بالایی برخوردار هستند، یعنی رئیس دانشگاه، رئیس نهاد و نماینده وزیر با دبیری معاون فرهنگی هستند. همیشه هم از این دوستان خواسته‌ایم وقت کافی برای اینکه برنامه‌ها را بررسی کنند قرار بدهند؛ بنابر این معتقد نیستیم که کرسیهای آزاداندیشی به جهت اشتغالات هیئت نظارت بر تشکل‌ها با مانع مواجه شود.
برطرف نشدن دغدغه‌ها حتی بعد از 13 سال
اولین روز اردیبهشت‌ماه 94 شاهد برگزاری نشست رؤسای انجمن‌های علمی ایران با موضوع نظریه‌پردازی و آزاداندیشی، فرصت‌های پیش‌رو و راهکارهای اجرایی بودیم، در آن نشست سیدضیاء هاشمی، معاون فرهنگی وزارت علوم در خصوص بحث آزادآندیشی و نظریه‌پردازی اظهار کرد: در طول 13 سالی که از این بحث گذشته هنوز به بعضی از دغدغه‌ها جامه عمل پوشانده نشده و با وجود آن که مقام معظم رهبری بارها در این مورد تذکر داده‌اند، ولی هنوز دغدغه‌ها برطرف نشده و مسیر تحقق این اهداف بسیار دشوار و موانع در این راه بسیار است.
آمار برگزاری کرسی‌ها در سالی که گذشت
15 کرسی در دانشگاه ادیان و مذاهب
محمد جاودان، معاون علمی ـ پژوهشی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب در مورد تعداد کرسی‌ها در سال تحصیلی جاری گفت: امسال در مجموع 15 مورد کرسی آزاداندیشی از ابتدای سال تحصیلی جاری برگزار کرده‌ایم.
500 کرسی آزاداندیشی در دانشگاه پیام نور
کریم نجفی، معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه پیام نور از برگزاری بیش از 500 کرسی آزاداندیشی در این دانشگاه طی یک سال گذشته خبر داد و گفت: سامانه کرسیهای آزاداندیشی در دانشگاه پیام نور راه‌اندازی شده است،
برگزاری 517 کرسی آزاداندیشی در حوزه علمیه خواهران
حجت‌الاسلام محمودرضا جمشیدی، مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران 20 اسفندماه در اختتامیه دهمین جشنواره قرآنی حوزه علمیه خواهران، برگزاری 517 کرسی آزاداندیشی و اجرای 200 طرح پژوهشی را از برنامه‌های این مرکز بیان کرد.
42 کرسی آزاداندیشی در دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی
محمد اخباری، رئیس دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی نیز تعداد کرسیهای برگزار شده در طی یکسال در این دانشگاه را 42 مورد عنوان کرد.
برگزاری 112 کرسی آزاداندیشی در دانشگاه فردوسی مشهد
طبق بررسی انجام شده توسط معاونت فرهنگی وزارت علوم، در مورد فرآیند برگزاری کرسیهای آزاد اندیشی در 113 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی که توسط معاونت فرهنگی وزارت علوم انجام شده، دانشگاه فردوسی مشهد با برگزاری 112 کرسی آزاداندیشی، در صدر جدول برگزاری کرسیهای آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها قرار دارد.
نقطه مقابل دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه‌های گرمسار، مرکز آموزش عالی استهبان، مجتمع آموزش عالی گناباد، شهید مدرس لامرد، مرکز تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، معارف اسلامی قم و دانشگاه هنر شیراز هستند که تاکنون اقدام به برگزاری کرسی آزاداندیشی نکرده‌اند.
پس از دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه یاسوج با برگزاری 98 کرسی، دانشگاه تبریز با 89، دانشگاه علامه طباطبایی با 76، دانشگاه الزهرا(س) با 67، دانشگاه اصفهان با 65، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه اصفهان با 58، شهید چمران اهواز با 54، دانشگاه سمنان با 49، دانشگاه یزد با 44، دانشگاه شیراز با 42 و دانشگاه گیلان با 41 کرسی آزاداندیشی در صدر دانشگاه‌های کشور قرار داشته‌اند.
همچنین، دانشگاه لرستان با 38، دانشگاه تهران با 37، دانشگاه‌های ارومیه با 35، دانشگاه بیرجند با 34،، دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیرالدین طوسی با 33، پردیس فارابی دانشگاه تهران با 32، دانشگاه‌های حکیم سبزواری و ایلام با 30 کرسی در رده‌های پایین‌تر قرار گرفته‌اند.
دانشگاه‌های خلیج فارس، علم و صنعت ایران، دانشگاه شهید باهنر کرمان، زابل، خوارزمی، بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین، اراک، سیستان و بلوچستان، صنعتی سهند تبریز، بوعلی سینای همدان و مازندران به ترتیب 29،29،28،28،27،26،26،25،24،22 و 22 کرسی آزاداندیشی برگزار کرده‌اند.
تعداد کرسیهای آزاد اندیشی در دانشگاه‌های حضرت معصومه(س) 24، صنعت نفت 19، کردستان 19، کشاورزی و منابع طبیعی رامین اهواز 19، رازی کرمانشاه 18، شهید بهشتی 18، قم 18، کاشان 18، صنعت آب و برق شهید عباسپور 17، صنعتی جندی شاپور دزفول 17، محقق اردبیلی 17، دریانوردی و علوم دریایی چابهار، شهرکرد، مراغه، ولایت، ولیعصر(عج) رفسنجان هر کدام 16، تربت حیدریه، زنجان، هرمزگان و دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری هر کدام 15، دانشگاه‌های شاهد، فناوری‌های نوین قوچان، تربیت دبیر شهید رجایی، بجنورد هر کدام 14 کرسی، دامغان، صنعتی بیرجند، صنعتی شاهرود، نوشیروان بابل و علم و فرهنگ هر کدام 12 کرسی، علوم اقتصادی و گلستان نیز هر کدام با 11، بناب 10، دانشگاه فنی و مهندسی گلپایگان 10، صنعتی قم 10 بوده است.
دانشگاه‌هایی که تعداد برگزاری‌های کرسیهای آزاد اندیشی در آن‌ها زیر 10 است شامل دانشگاه خاتم‌الانبیاء(ص) بهبهان، سلمان فارسی کازرون، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شیراز، صنعتی سیرجان، علوم کشاورزی و منبع طبیعی گرگان هر کدام با 9 کرسی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره)، دانشگاه سیدجمال‌آلدین اسد‌آبادی، صنعتی اراک، صنعتی تفرش، گنبد کاووس، هنر اسلامی تبریز هر کدام با 8 کرسی، صنعتی ارومیه و صنعتی همدان هر کدام با 7 کرسی، شهید مدنی آذربایجان و فناوری پیشرفته و تحصیلات تکمیلی کرمان هر کدام با 6 کرسی، مدرسه عالی شهید مطهری و شهید مدرس شهر رضا هر کدام با 5 کرسی، جیرفت، مجتمع آموزش عالی میبد یزد، نیشابور هر کدام با 4 کرسی، مؤسسه آموزش عالی اسفراین، مؤسسه آموزش عالی اقلید، هنر و فسا هر کدام با 3 کرسی، مجتمع آموزش عالی بم، شهید مدرس نورآباد، حضرت نرجس، جهرم، صنعتی کرمانشاه و صنعتی مالک اشتر با هر کدام با 2 کرسی، مجتمع اموزش عالی اردکان یزد، شهید مدرس لار، شهید مدرس محلات، نهاوند، کوثر و هنر اصفهان با یک کرسی پایین‌ترین تعداد برگزاری کرسی‌ها را به خود اختصاص داده‌اند.
رشد 30 درصدی کرسیهای آزاداندیشی نسبت به سال گذشته
سیدضیاء هاشمی، معاون فرهنگی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری از رشد 30 درصدی برگزاری کرسیهای آزاداندیشی نسبت به سال گذشته خبر داد و گفت: در آیین‌نامه ارتقای اساتید، امتیازاتی برای فعالیت‌های فرهنگی اساتید در نظر گرفته شده است.
وی گفت: آماری که به من می‌رسد آمار خوب و امیدوارکننده‌ای است، البته آمار قطعی ان‌شاءالله در آینده مشخص و اعلام می‌‌کنیم؛ ولی تنها در دانشگاه پیام نور بالای 400 کرسی آزاداندیشی در سال گذشته برگزار شده است و به همین نسبت در دانشگاه‌های مختلف دیگر نیز روند رشد خوبی را داریم. تعداد کرسیهای برگزار شده امسال برابر با تعداد کرسیهای 9 ماه اول سال گذشته است.
این گزارش حاکیست؛ همواره گزارش‌هایی در مورد تعداد کرسیهای آزاداندیشی ارائه می‌شود، اما این کرسی‌ها چقدر از کیفیت کافی برخوردار هستند؟ آیا می‌توان آن‌ها را در چارچوب کرسیهای آزاد اندیشی تعریف کرد و یا اینکه مسئولان دانشگاه‌ها بیشتر به ارائه آمارها توجه داشته‌اند؟
کرسیهای آزاد اندیشی گزارش‌گونه!
چندی پیش در دانشگاه ادیان و مذاهب کرسی آزاداندیشی با عنوان «گزارشی از وضعیت مطالعات اسلامی ـ شیعی در آلمان» برگزار شد، اسم این کرسی بیشتر از اینکه در شاکله کرسی‌ها و نقادی بگنجد حالت گزارش‌گونه آن را تداعی می‌کند؛ محمد جاودان، معاون علمی ـ پژوهشی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب در این باره می‌گوید: این کرسی آزاد اندیشی نبوده، ما چنین موضوعی در کرسیهای آزاد اندیشی نداشتیم، این یک سخنرانی جدایی بوده است. دانشگاه ما ارتباط زیادی با دانشگاه‌های خارجی دارد، هیئت‌های زیادی می‌آیند و خود آن‌ها تقاضا می‌کنند سخنرانی گذاشته شود و دانشجویان هم می‌آیند. سه چهار سال است که با دو سه دانشگاه آلمانی ارتباط داریم که هیئت‌های از آنجا می‌آیند اینجا و در مقابل هیئتی هم از اینجا به آنجا می‌روند، پاره‌ای از این بحث‌ها به این مرتبط است. کرسی که نام برده شد یک کار گزارشی است و اصلاً ربطی به بحث آزاد اندیشی ندارد.
از این دست حال این سؤال مطرح است که با چه رویکردی برای چنین نشستی پوستری با عنوان آزاد اندیشی طراحی می‌شود و در پایگاه‌های اینترنتی از جمله سایت خود دانشگاه چنین اشتباهی اصلاح نمی‌شود؟ آیا می‌توان این حرکت را شائبه آمارسازی دانست؟ آیا می‌توان آمارها را مرتبط با واقعیات بیرونی و عینی دانست و یا اینکه باید درصدد موانع برگزاری کرسی‌ها و بهبود زمینه‌های موفقیت آن‌ها گام برداشت؟
تهدیدها و موانع پیش روی کرسیهای آزاداندیشی
خودسانسوری
مجتبی محمودزاده، مشاور معاون فرهنگی وزارت علوم یکی از آفت‌های کرسیهای آزاداندیشی را خودسانسوری دانشجویان می‌داند و اظهار می‌کند: چون افراد نمی‌توانند حرف‌های خود را راحت بیان کنند نوعی خودسانسوری به وجود می‌آید که همین باعث عدم شرکت و استقبال دانشجویان از این کرسی‌ها می‌شود. از سویی ناهماهنگی‌هایی که در هدف‌گذاری و شیوه‌های اجرایی کرسی آزاداندیشی مطرح شده و وجود دارد و تغییراتی که آیین‌نامه در دور‌ه‌های مختلف کرده باعث ایجاد اختلالاتی در این رابطه شده است.
معضل «نبود نقاد»
محمد جاودان، معاون علمی ـ پژوهشی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به موانع کرسیهای آزاداندیشی گفت: قوی نبودن ارائه‌دهنده و پیدا نشدن نقاد را می‌توان از مشکلات برگزاری کرسی‌ها ذکر کرد.
نبود مصونیت قضایی
از سوی دیگر نیز مصونیت قضایی نیز به‌عنوان یکی دیگر از موانع مطرح می‌شود، حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در این باره معتقد است: شرکت‌کنندگان کرسی‌ها در صورت رفتار طبق آیین‌نامه مصونیت قضایی صددرصدی دارند.
وی می‌گوید: چنانچه ایراد قوه قضائیه به ماده واحده مصونیت قضایی کرسیهای آزاد اندیشی برطرف شود، این ماده تصویب و اجرا می‌شود، هرچند اگر شرکت‌کنندگان، اکنون نیز طبق آیین‌نامه این کرسی‌ها رفتار کنند از مصونیت و آزادی بعد از بیان صددرصدی برخوردارند.
بنابر این گزارش، آزادی و آزاداندیشی از آن دست مفاهیمی هستند که گاهی با تفسیر به رأی مواجه می‌شود و برداشت‌های متضاد و متفاوتی که از سوی گروه‌ها و اشخاص مختلف می‌شود را می‌توان شاهدی بر این ادعا دانست. با رویکرد آمارسازی که گاهی در برخی از دانشگاه‌ها دیده می‌شود به نظر می‌رسد هنوز کرسیهای آزاد اندیشی جایگاه واقعی خود را کسب نکرده‌اند. حال این سؤال مطرح می‌شود که در این مدت 13 سال چقدر توانسته‌ایم به جریان سیال فکری مورد نظر رهبر معظم انقلاب دست پیدا کنیم؟
