دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه:
وحدت موضوعی سوره‌های قرآن مورد تایید روایات است
گروه حوزه‌های علمیه: دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با دفاع از نظریه وحدت موضوعی و برخی فواید آن مانند پاسخ به نیازهای نسل جوان و شبهات تاکید کرد: افزون بر این مسایل، این نظریه قابل تایید به وسیله روایات است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود طیب حسینی، دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه امروز 17 آبان ماه در نشست علمی «نظریه وحدت موضوعی سوره‌های قرآن؛ نگرش‌ها و چالش‌ها» که در مرکز فرهنگ و معارف قرآن برگزار شد، گفت: برای دفاع از یک نظریه و حتی نقد آن لازم است که سیر تاریخی موضوع مورد بررسی قرار گیرد که در کتابی که ناقد آن را با همین موضوع نوشته و آن را محور بحث خود قرار داده است، چنین چیزی دیده نمی‌شود.
وی با اشاره به برداشت‌های متفاوت از وحدت موضوعی افزود: آنچه امروز به نام وحدت موضوعی سور مطرح است آن نیست که فیروزآبادی در کتاب خود به آن اشاره و به لحاظ لغوی تبیین کرده است؛ یکی از محققان مسلمان (مستنصر میر) حدود 20 سال در این زمینه مطالعه داشته و مقالاتی در طول این 20 سال نوشته است که مجموع آن با عنوان ادبیات قرآن منتشر و در آن به تبیین پیشینه این موضوع پرداخته است.
این محقق قرآنی ادامه داد: وی ریشه این نظریه را به سه کشور ارجاع داده و آغاز این بحث را حدود 1930 می‌داند که یک دانشمند هندی این نظریه را دامن زده است یعنی شروع آن با هند است؛ به اعتقاد وی در مصر هم گرچه ریشه نظریه را به عبده بر می‌گردانند ولی بیشتر، شاگردان وی به آن پرداختند که مهمترین آنان «عبدالله دراز» بوده است، همزمان با وی نیز محمد محمدمدنی این نظریه را در یک سوره یعنی نساء اجرا کرد و سیدقطب نیز در تفسیر خود این نظریه را پیاده کرد و تلاش کرد در همه قرآن این کار را بکند و در ایران نیز علامه طباطبایی با این رویکرد به تفسیر قرآن پرداخت.
طیب حسینی در ادامه با اشاره به مطالب مولف اثر و ناقد نظریه وحدت موضوعی بیان کرد: اساس ایرادات محقق مخالف این نظریه، به این بر می‌گردد که ما برخی از تلاش‌های مفسران در بحث وحدت موضوعی را خواندیم و احساس کردیم تکلف‌آمیز است لذا به نقد و رد آن پرداخته‌ایم در حالی که باید اصل این وحدت موضوعی به درستی تبیین شود و مراد واقعی از معتقدان به آن را بیان کنیم.
وی اظهار کرد: منظور معتقدان این نیست که هر سوره فقط یک موضوع و یا یک غرض دارد و هیچ غرض و موضوع دیگری ندارد؛ وحدت موضوعی این است که بگوییم یک غرض اصلی در هر سوره وجود دارد که آن غرض همه آیات هر سوره را به هم پیوند می هد اما همین سوره‌ها ممکن است اغراض فرعی مهم و یا بسیار مهم داشته باشند که بتوان همه این اغراض را به اغراض اصلی ربط داد. ما در این نظریه دنبال ارایه یک غرض اصلی هستیم که می‌تواند همه آیات را در تحلیلی قابل قبول به بقیه ارتباط بدهد و اصل قرائت و تلاوت نیز که این قدر مورد تاکید است، همه به خاطر خواندن ترتیبی است تا دریافت روشنی از آیات داشته باشیم و از یک شاخه به شاخه دیگر پریدن نباشد.
این محقق عنوان کرد: آیات قرآن چون حاوی معارف ذوبطون است اگر هر محققی در تدبر در آن موضوعات مختلفی برداشت کند ناقض این نظریه نیست بلکه مهم ارایه یک غرض اصلی و ارایه اغراض فرعی است. اصل نظریه معتقد است که آیات یک سوره از لحاظ ادبی و زبانی به هم پیوسته و یک مقصد را دنبال می‌کنند.
وی افزود: ناقد فرمودند ادله این نظریه، عقلی است در حالی که به نظر من، مغالطه است؛ زیرا اگر معتقدیم که آیات یک سوره به دستور خدا در سوره گنجانده شده است، چینش توقیفی محتمل بر این است که خداوند مقصدی در ارایه یک موضوع واحد داشته است و اگر کسانی غرض اصلی یک سوره را بد بیان کردند دلیل زیر سؤال رفتن این نظریه نیست و اگر کسانی موفق به اثبات آن نیستند نباید راه را بر آیندگان ببندیم و ممکن است آنان بیایند و کشف کنند.
وحدت موضوعی؛ مورد تایید روایات
وی ادامه داد: بنده اخیرا در تحقیقی که در مورد سوره طه انجام داده‌ام نه تنها معتقدم این نظریه قابل دفاع در تمامی سوره‌هاست بلکه فی الجمله مورد تایید روایات اهل‌بیت(ع) نیز هست؛ در این سوره ما تمامی روایات اهل بیت را بررسی کردیم و این نتیجه از آن به دست آمده است.
طیب حسینی عنوان کرد: برخی ادله‌های محقق ادله واقعی در رد این نظریه نیست؛ مثلا ایشان آورده‌اند که برخی گفته‌اند فهم آیات مبتنی بر این نظریه است؛ اتفاقا این نظریه این را نمی‌گوید زیرا ما معتقدیم که قرآن ظاهری و باطن‌هایی دارد که در روایتی از امام رضا در ذیل یک آیه نیز مورد تاکید قرار گرفته است، یعنی چه بسا بخش‌های مختلف یک سوره موضوعات مختلفی را بیان می‌کند ولی در ساختار کلی بیانگر یک موضوع واحد به عنوان محور سوره است؛ یعنی ما از تک تک آیات معارفی به دست می‌آوریم، ولی با نگرش کلی به مجموعه آیات نیز می‌توانیم معارف جدیدتری به دست آوریم.
دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: غزالی که خطیبی در مصر بوده است در کتابش آورده من از کودکی با قرآن و تفسیر مانوس و حافظ قرآن بودم، و در دهه 80 عمرم به این نتیجه رسیدم که با وحدت موضوعی دریچه جدیدی به روی من باز شد و احساس کردم هشت دهه عمر خود را تباه کردم لذا کتابی در بحث وحدت موضوعی در سن پیری نوشت؛ بنابراین معتقدان به وحدت موضوعی، نمی‌گویند بدون این نگره نمی‌توان از قرآن معرفتی به دست آورد بلکه حرف طرفداران این است که این نوع نگاه نیاز امروزی به قرآن است و می‌توان معارف بیشتری را از قرآن به دست آورد وگرنه هزار و چندصدسال است که هزاران عالم و اندیشمند بدون اعتقاد به وحدت موضوعی قرآن به آن پرداخته و تفسیر کرده و از آن معارف به دست آورده‌اند و به عالمانی پارسا و زاهد تبدیل شده‌اند.
وی ادامه داد: همان طور که محقق نیز تاکید کردند یکی از انگیزه‌های این نظریه پاسخ به شبهات مستشرقان بوده است؛ اما باید بدانیم بخش دیگر معطوف به سؤالات نسل جوان و رفع نیازهای امروز جامعه است، و این نظریه فضای جدیدی را در فهم آیات بر روی مردم می‌گشاید، یعنی در ذیل مجموعه آیات، غرض را بیان کنیم و راه را بر روی فهم بهتر نبندیم ولو اینکه در چند سوره هم نتوانیم این نظریه را ثابت کنیم.
طیب حسینی در رد ادله نزول تدریجی تصریح کرد: از 114 سوره، 86 سوره مکی است و هیچ دلیل قابل اعتمادی مبنی بر پراکنده بودن مفهوم این سوره‌ها وجود ندارد زیرا هر سوره که پرونده اش بسته می‌شد پرونده سوره دیگری باز می شد و برخی سوره ها مانند انعام یکباره نازل شده همچنین باید به نزول دفعی و حکمت‌آمیز بودن و ترتیب توقیفی به عنوان مبانی، نیز توجه داشته باشیم.
وی افزود: زبان قرآن ادبی و علمی است یعنی اندیشه و احساس مخاطب را هدف قرار داده است و این نظریه در ادبیات ثابت شده که اگر اشعار یک ادیب متفاوت هم باشد دارای وحدت موضوعی برای تاثیر در مخاطب است و قرآن نیز از این قاعده مستثنی نیست.
طیب حسینی تاکید کرد: با این نگاه می‌توان از مبانی کلامی نیز دفاع قرآنی داشته باشیم و دُرهای درخشان تری از دریای بیکرانه قرآن به دست آوریم.
وی با اشاره به برداشت‌های متفاوت از وحدت موضوعی افزود: آنچه امروز به نام وحدت موضوعی سور مطرح است آن نیست که فیروزآبادی در کتاب خود به آن اشاره و به لحاظ لغوی تبیین کرده است؛ یکی از محققان مسلمان (مستنصر میر) حدود 20 سال در این زمینه مطالعه داشته و مقالاتی در طول این 20 سال نوشته است که مجموع آن با عنوان ادبیات قرآن منتشر و در آن به تبیین پیشینه این موضوع پرداخته است.
این محقق قرآنی ادامه داد: وی ریشه این نظریه را به سه کشور ارجاع داده و آغاز این بحث را حدود 1930 می‌داند که یک دانشمند هندی این نظریه را دامن زده است یعنی شروع آن با هند است؛ به اعتقاد وی در مصر هم گرچه ریشه نظریه را به عبده بر می‌گردانند ولی بیشتر، شاگردان وی به آن پرداختند که مهمترین آنان «عبدالله دراز» بوده است، همزمان با وی نیز محمد محمدمدنی این نظریه را در یک سوره یعنی نساء اجرا کرد و سیدقطب نیز در تفسیر خود این نظریه را پیاده کرد و تلاش کرد در همه قرآن این کار را بکند و در ایران نیز علامه طباطبایی با این رویکرد به تفسیر قرآن پرداخت.
طیب حسینی در ادامه با اشاره به مطالب مولف اثر و ناقد نظریه وحدت موضوعی بیان کرد: اساس ایرادات محقق مخالف این نظریه، به این بر می‌گردد که ما برخی از تلاش‌های مفسران در بحث وحدت موضوعی را خواندیم و احساس کردیم تکلف‌آمیز است لذا به نقد و رد آن پرداخته‌ایم در حالی که باید اصل این وحدت موضوعی به درستی تبیین شود و مراد واقعی از معتقدان به آن را بیان کنیم.
وی اظهار کرد: منظور معتقدان این نیست که هر سوره فقط یک موضوع و یا یک غرض دارد و هیچ غرض و موضوع دیگری ندارد؛ وحدت موضوعی این است که بگوییم یک غرض اصلی در هر سوره وجود دارد که آن غرض همه آیات هر سوره را به هم پیوند می هد اما همین سوره‌ها ممکن است اغراض فرعی مهم و یا بسیار مهم داشته باشند که بتوان همه این اغراض را به اغراض اصلی ربط داد. ما در این نظریه دنبال ارایه یک غرض اصلی هستیم که می‌تواند همه آیات را در تحلیلی قابل قبول به بقیه ارتباط بدهد و اصل قرائت و تلاوت نیز که این قدر مورد تاکید است، همه به خاطر خواندن ترتیبی است تا دریافت روشنی از آیات داشته باشیم و از یک شاخه به شاخه دیگر پریدن نباشد.
این محقق عنوان کرد: آیات قرآن چون حاوی معارف ذوبطون است اگر هر محققی در تدبر در آن موضوعات مختلفی برداشت کند ناقض این نظریه نیست بلکه مهم ارایه یک غرض اصلی و ارایه اغراض فرعی است. اصل نظریه معتقد است که آیات یک سوره از لحاظ ادبی و زبانی به هم پیوسته و یک مقصد را دنبال می‌کنند.
وی افزود: ناقد فرمودند ادله این نظریه، عقلی است در حالی که به نظر من، مغالطه است؛ زیرا اگر معتقدیم که آیات یک سوره به دستور خدا در سوره گنجانده شده است، چینش توقیفی محتمل بر این است که خداوند مقصدی در ارایه یک موضوع واحد داشته است و اگر کسانی غرض اصلی یک سوره را بد بیان کردند دلیل زیر سؤال رفتن این نظریه نیست و اگر کسانی موفق به اثبات آن نیستند نباید راه را بر آیندگان ببندیم و ممکن است آنان بیایند و کشف کنند.
وحدت موضوعی؛ مورد تایید روایات
وی ادامه داد: بنده اخیرا در تحقیقی که در مورد سوره طه انجام داده‌ام نه تنها معتقدم این نظریه قابل دفاع در تمامی سوره‌هاست بلکه فی الجمله مورد تایید روایات اهل‌بیت(ع) نیز هست؛ در این سوره ما تمامی روایات اهل بیت را بررسی کردیم و این نتیجه از آن به دست آمده است.
طیب حسینی عنوان کرد: برخی ادله‌های محقق ادله واقعی در رد این نظریه نیست؛ مثلا ایشان آورده‌اند که برخی گفته‌اند فهم آیات مبتنی بر این نظریه است؛ اتفاقا این نظریه این را نمی‌گوید زیرا ما معتقدیم که قرآن ظاهری و باطن‌هایی دارد که در روایتی از امام رضا در ذیل یک آیه نیز مورد تاکید قرار گرفته است، یعنی چه بسا بخش‌های مختلف یک سوره موضوعات مختلفی را بیان می‌کند ولی در ساختار کلی بیانگر یک موضوع واحد به عنوان محور سوره است؛ یعنی ما از تک تک آیات معارفی به دست می‌آوریم، ولی با نگرش کلی به مجموعه آیات نیز می‌توانیم معارف جدیدتری به دست آوریم.
دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: غزالی که خطیبی در مصر بوده است در کتابش آورده من از کودکی با قرآن و تفسیر مانوس و حافظ قرآن بودم، و در دهه 80 عمرم به این نتیجه رسیدم که با وحدت موضوعی دریچه جدیدی به روی من باز شد و احساس کردم هشت دهه عمر خود را تباه کردم لذا کتابی در بحث وحدت موضوعی در سن پیری نوشت؛ بنابراین معتقدان به وحدت موضوعی، نمی‌گویند بدون این نگره نمی‌توان از قرآن معرفتی به دست آورد بلکه حرف طرفداران این است که این نوع نگاه نیاز امروزی به قرآن است و می‌توان معارف بیشتری را از قرآن به دست آورد وگرنه هزار و چندصدسال است که هزاران عالم و اندیشمند بدون اعتقاد به وحدت موضوعی قرآن به آن پرداخته و تفسیر کرده و از آن معارف به دست آورده‌اند و به عالمانی پارسا و زاهد تبدیل شده‌اند.
وی ادامه داد: همان طور که محقق نیز تاکید کردند یکی از انگیزه‌های این نظریه پاسخ به شبهات مستشرقان بوده است؛ اما باید بدانیم بخش دیگر معطوف به سؤالات نسل جوان و رفع نیازهای امروز جامعه است، و این نظریه فضای جدیدی را در فهم آیات بر روی مردم می‌گشاید، یعنی در ذیل مجموعه آیات، غرض را بیان کنیم و راه را بر روی فهم بهتر نبندیم ولو اینکه در چند سوره هم نتوانیم این نظریه را ثابت کنیم.
طیب حسینی در رد ادله نزول تدریجی تصریح کرد: از 114 سوره، 86 سوره مکی است و هیچ دلیل قابل اعتمادی مبنی بر پراکنده بودن مفهوم این سوره‌ها وجود ندارد زیرا هر سوره که پرونده اش بسته می‌شد پرونده سوره دیگری باز می شد و برخی سوره ها مانند انعام یکباره نازل شده همچنین باید به نزول دفعی و حکمت‌آمیز بودن و ترتیب توقیفی به عنوان مبانی، نیز توجه داشته باشیم.
وی افزود: زبان قرآن ادبی و علمی است یعنی اندیشه و احساس مخاطب را هدف قرار داده است و این نظریه در ادبیات ثابت شده که اگر اشعار یک ادیب متفاوت هم باشد دارای وحدت موضوعی برای تاثیر در مخاطب است و قرآن نیز از این قاعده مستثنی نیست.
طیب حسینی تاکید کرد: با این نگاه می‌توان از مبانی کلامی نیز دفاع قرآنی داشته باشیم و دُرهای درخشان تری از دریای بیکرانه قرآن به دست آوریم.
مطالب مرتبط
