انفاق و بخشش؛ اسباب نجات در قیامت

به گزارش ایکنا، در آیات متعدد قرآن کریم به مسائل سیاسی و اقتصادی پرداخته شده است؛ مواردی نظیر اقتصاد و معیشت مردم و آثار اجتماعی و سیاسی توجه یا بی‌توجهی به آن از سوی حکومت‌ها، سبک زندگی اقتصادی مسئولان، رعایت نکات شرعی در معاملات، کمک به فقرا، اهمیت عدالت و شیوه مناسب حکومتداری.

همچنین اشاره به موضوعاتی همانند خمس، قرض‌الحسنه، زکات، ربا، رزق حلال، اهمیت کار و تلاش و تولید و سایر موضوعات نشان‌دهنده اهمیت این مقولات نزد خداوند متعال است. در این راستا بنا داریم در ایام ماه مبارک رمضان به بررسی آیات سیاسی و اقتصادی قرآن کریم و تفاسیر مربوط به آنها بپردازیم.

انفاق در قرآن

یکی از این آیات، آیه 261 سوره مبارکه بقره است که خداوند متعال در آن فرموده است: «مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ؛ مَثَل (صدقات‏) كسانى‌كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‌كنند همانند دانه‏‌اى است كه هفت خوشه بروياند كه در هر خوشه‏‌اى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر كس كه بخواهد آن را چند برابر مى‌‏كند، و خداوند گشايشگر داناست‏».

آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه، در مورد این آیه آورده است: انفاق مايه رشد آدمى است. مسئله انفاق يكى از مهمترين مسائلى است كه اسلام روى آن تاكيد دارد و قرآن مجيد تأكيد فراوان روى آن نموده است كه آيه فوق نخستين آيه از يك مجموعه آيات است كه در سوره بقره پيرامون انفاق سخن مى‌گويد و شايد ذكر آنها پشت سر آيات مربوط به معاد از اين نظر باشد كه يكى از مهمترين اسباب نجات در قيامت، انفاق و بخشش در راه خدا است.

بعضى نيز گفته‌اند: اين آيات پيوندى دارد با آيات جهاد، و انفاق در راه جهاد كه قبل از آيات مربوط به معاد و توحيد، در همين سوره آمده بود. نخست مى‌فرمايد: «مثل الذين ينفقون اموالهم فى سبيل الله كمثل حبة انبتت سبع سنابل مثل كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‌كنند همانند بذرى است كه هفت خوشه بروياند و در هر خوشه اى يكصد دانه باشد كه مجموعا از يك دانه هفتصد دانه مى‌خيزد. تازه پاداش آنها منحصر به اين نيست، بلكه خداوند آن را براى هر كس بخواهد و شايستگى در آنها و انفاق آنها را از نظر نيت و اخلاص و كيفيت و كميت ببيند دو يا چند برابر مى‌كند. و اين همه پاداش از سوى خدا عجيب نيست؛ چرا كه او از نظر رحمت و قدرت وسيع و از همه چيز آگاه است.

بعضى از مفسران گفته‌اند: منظور از انفاق در آيه فوق تنها انفاق در راه جهاد است زيرا اين آيه در واقع تاكيدى است بر آنچه در آيات گذشته قبل از داستان عزير و ابراهيم و طالوت آمده بود، ولى حق اين است كه مفهوم آيه گسترده است و حتى پيوند آن با آيات گذشته نيز نمى‌تواند دليل بر تخصيص اين آيه و آيات آينده شود، زيرا «فى سبيل الله» مفهوم وسيعى دارد كه هر مصرف نيكى را شامل مى‌شود، به علاوه آيات آينده نشان مى‌دهد كه بحث انفاق در اينجا مستقلاً دنبال مى‌شود و در روايات اسلامى نيز به تعميم معنى آيه نيز اشاره شده است.

نكته قابل توجه اينكه در اين آيه كسانى كه در راه خدا انفاق مى‌كنند به دانه پر بركتى كه در زمين مستعدى افشانده شود تشبيه شده‌اند؛ در حالى‌كه قاعدتاً بايد عمل آنها تشبيه به اين دانه شود، نه خود اينها، و لذا بسيارى از مفسران گفته‌اند كه در آيه محذوفى وجود دارد مانند كلمه «صدقات» قبل از «الذين» يا كلمه «باذرخ» قبل از «حبة» و مانند آن . ولى هيچگونه دليلى بر حذف و تقدير در آيه نيست و تشبيه افراد انفاق كننده به دانه‌هاى پر بركت، تشبيه جالب و عميقى است. گويا قرآن مى‌خواهد بگويد: عمل هر انسانى پرتوى از وجود او است و هر قدر عمل گسترش يابد، وجود انسان در حقيقت توسعه يافته است.

تبعات فاصله طبقاتی

بايد گفت متاسفانه در زمان ما اين فاصله طبقاتى به مراتب بيشتر و خطرناك‌تر شده است زيرا از يك سو، درهاى كمك‌هاى انسانى و تعاون به معنى حقيقى، به روى مردم بسته شده و رباخوارى كه يكى از موجبات بزرگ فاصله طبقاتى است با شكل‌هاى مختلف به روى آنها باز است. پيدايش كمونيسم و مانند آن و خونريزي‌ها و جنگ‌هاى كوچك و بزرگ و وحشتناك كه در قرن اخير اتفاق افتاد و هنوز هم در گوشه و كنار جهان ادامه دارد و غالبا از ريشه اقتصادى مايه مى‌گيرد و عكس‌العمل محروميت اكثريت جوامع انسانى است، گواه اين حقيقت است.

با اين كه دانشمندان و مكتب‌هاى اقتصادى جهان به فكر چاره و حل اين مشكل بزرگ اجتماعى بوده‌اند و هر كدام راهى را انتخاب كرده‌اند، كمونيسم از راه الغاى مالكيت فردى، و سرمايه‌دارى از راه گرفتن ماليات‌هاى سنگين و تشكيل مؤسسات عام‌المنفعه (كه به تشريفات بيشتر شبيه است تا به حل فاصله طبقاتى) به گمان خود به مبارزه با آن برخاسته‌اند ولى حقيقت اين است كه هيچ كدام نتوانسته‌اند گام مؤثرى در اين راه بر دارند زيرا حل اين مشكل با روح ماديگرى كه بر جهان حكومت مى كند ممكن نيست.

با دقت در آيات قرآن مجيد آشكار مى‌شود كه يكى از اهداف اسلام اين است كه اختلافات غير عادلانه‌اى كه در اثر بی‌عدالتي‌هاى اجتماعى در ميان طبقه غنى و ضعيف پيدا مى‌شود، از بين برود و سطح زندگى كسانى كه نمی‌‌توانند نيازمندی‌‌هاى زندگيشان را بدون كمك ديگران رفع كنند بالا بيايد و حداقل لوازم زندگى را داشته باشند. اسلام براى رسيدن به اين هدف برنامه وسيعى در نظر گرفته است؛ تحريم رباخوارى به‌طور مطلق، و وجوب پرداخت ماليات‌هاى اسلامى از قبيل زكات و خمس و صدقات و مانند آنها و تشويق به انفاق، وقف و قرض‌الحسنه و كمك‌هاى مختلف مالى قسمتى از اين برنامه را تشكيل مى‌دهد و از همه مهمتر زنده كردن روح ايمان و برادرى انسانى در ميان مسلمانان است.

با توجه به نکاتی که بیان شد انفاق و به ویژه دستگیری از فقرا و نیازمندان، از تأکیدات مهم دین مبین اسلام است. به ویژه در این ماه مبارک رمضان که با شیوع ویروس کرونا نیز مصادف شده و ممکن است برخی افراد برای تأمین نیازهای اولیه خود با مشکل مواجه باشند، ضروری است خیرین و به ویژه اصناف و بازاریان، در راستای عمل به دستورات قرآن کریم، دستگیری و اطعام نیازمندان را فراموش نکنند.