سپردن امانت به شایستگان و عدالت در حكومت، زيربناى جامعه انسانى سالم

به گزارش ایکنا، در آیات متعدد قرآن کریم به مسائل سیاسی و اقتصادی پرداخته شده است؛ مواردی نظیر اقتصاد و معیشت مردم و آثار اجتماعی و سیاسی توجه یا بی‌توجهی به آن از سوی حکومت‌ها، سبک زندگی اقتصادی مسئولان، رعایت نکات شرعی در معاملات، کمک به فقرا، اهمیت عدالت و شیوه مناسب حکومتداری.

همچنین اشاره به موضوعاتی همانند خمس، قرض‌الحسنه، زکات، ربا، رزق حلال، اهمیت کار و تلاش و تولید و سایر موضوعات نشان‌دهنده اهمیت این مقولات نزد خداوند متعال است. در این راستا بنا داریم در ایام ماه مبارک رمضان به بررسی آیات سیاسی و اقتصادی قرآن کریم و تفاسیر مربوط به آنها بپردازیم.

سپردن مسئولیت‌ها به شایستگان و صاحبان صلاحیت از مواردی است که قرآن به آن تأکید دارد و یکی از اهداف این تأکید به خاطر تحقق عدالت است. در واقع یکی از مؤلفه‌های اجرایی شدن عدالت، شایسته‌سالاری و تناسب مسئولیت‌ها با صلاحیت‌ها و توانمندی‌های افراد است.

بر همین اساس قرآن در آیه 58 سوره نسا به این دو امر مهم اشاره کرده است: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَىٰ أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ ۚ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا؛ خدا قاطعانه به شما فرمان می‌دهد که امانتها را به صاحبانش بازگردانید و هنگامی که میان مردم داوری می‌کنید، به عدالت داوری کنید. یقیناً [فرمان بازگردانیدن امانت و عدالت در داوری] نیکو چیزی است که خدا شما را به آن موعظه می‌کند؛ بی‌تردید خدا همواره شنوا و بیناست.»

بیشتر بخوانید:

• مقاومت مظلوم و یاری‌رسانی مؤمنان؛ دو اصل قرآنی در مواجهه با ستمگران

آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه پیرامون این آیه آورده است: «آيه فوق گرچه همانند بسيارى از آيات در مورد خاصى نازل شده ولى بديهى است يك حكم عمومى و همگانى از آن استفاده می‌شود، و صريحاً می‌گويد: خداوند به شما فرمان می‌دهد كه امانت‌ها را به صاحبان آنها بدهيد.

روشن است امانت معنى وسيعى دارد و هرگونه سرمايه مادى و معنوى را شامل مي‌شود و هر مسلمانى طبق صريح اين آيه وظيفه دارد كه در هيچ امانتى نسبت به هيچ‌كس (بدون استثنا) خيانت نكند، خواه صاحب امانت، مسلمان باشد يا غير مسلمان، و اين در واقع يكى از مواد اعلاميه حقوق بشر در اسلام است كه تمام انسان‌ها در برابر آن يكسانند، قابل توجه اينكه در شأن نزول فوق، امانت تنها يك امانت مادى نبود و طرف آن هم يك‌نفر مشرک بود.

در قسمت دوم آيه، اشاره به دستور مهم ديگرى شده و آن مسئله عدالت در حكومت است. آيه مي‌گويد خداوند نيز به شما فرمان داده كه به هنگامى كه ميان مردم قضاوت و حكومت مي‌كنيد، از روى عدالت حكم كنيد. سپس براى تأكيد اين دو فرمان مهم مي‌گويد: خداوند پند و اندرزهاى خوبى به شما مي‌دهد.

باز تأكيد مى‌كند و مي‌گويد: در هر حال خدا مراقب اعمال شما است، هم سخنان شما را مى‌شنود و هم كارهاى شما را مي‌بيند. اين قانون نيز، يك قانون كلى و عمومى است و هر نوع داورى و حكومت را چه در امور بزرگ و چه در امور كوچك بوده باشد شامل مي‌شود.

اين دو قانون مهم اسلامى «حفظ امانت و عدالت در حكومت» زيربناى يك جامعه سالم انسانى است و هيچ جامعه‌اى خواه مادى يا الهى بدون اجراى اين دو اصل، سامان نمى‌يابد.

اصل اول مي‌گويد: اموال، ثروت‌ها، پست‌ها، مسئوليت‌ها، سرمايه‌هاى انسانى، فرهنگ‌ها و ميراث‌هاى تاريخى همه امانت‌هاى الهى است كه به دست افراد مختلف در اجتماع سپرده مي‌شود و همه موظفند كه در حفظ اين امانات و تسليم كردن آن به - صاحبان اصلى آن بكوشند و به هيچ وجه در اين امانت‌ها خيانت نشود.

از طرفى هميشه در اجتماعات، برخوردها و تضادها و اصطكاك منافع وجود دارد كه بايد با حكومت عادلانه، حل و فصل شود تا هر گونه تبعيض و امتياز نابجا و ظلم و ستم از جامعه برچيده شود.»

در واقع امانتدارى و رفتار عادلانه و دور از تبعيض، از نشانه‌هاى مهم ايمان است، چنان‌كه خيانت به امانت، علامت نفاق است. در روایات متعددی نیز منظور از امانت در این آیه رهبری جامعه عنوان شده و اهلش اهل‌بيت(ع) مى‌باشند. (حجت‌الاسلام قرائتی، تفسیر نور)

می‌توان از این آیه این‎گونه نتیجه گرفت که مسیر سعادت و رشد یک جامعه از مسیر بکارگیری افراد لایق و کارآمد می‌گذرد و حضور چنین افرادی می‌تواند عدالت را از سطح یک آرمان به یک واقعیت شدنی برساند و تحقق جامعه عادلانه را عملی کند.

لذا باید گفت هر امانتى صاحبى دارد و هركس لياقت و استعداد كار و مقامى را دارد و در اداى امانت و دادگرى، ايمان شرط نيست؛ نسبت به همه‌ مردم بايد امين و دادگر بود. از طرفی از آنجا که تشکیل حکومت امری ضروری است، لذا لازمه سپردن مسئولیت‌ها به اهل آن و قضاوت عادلانه برقرارى نظام و حكومت الهى است.