عید فطر؛ روز بازگشت خدا به انسان / زکات فطره زمینه‌ساز وحدت و انسجام اجتماعی است

حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی واعظ جوادی، رئیس بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، درباره حکمت و فلسفه عید فطر اظهار کرد: فطر مکمل صیام و صوم است و این‌ها با هم هستند. وقتی افراد بنا به دستور الهی روزه گرفته و سعی کردند خود را از خوردن و آشامیدن بازدارند، با توجه به اینکه انسان موجودی مادی است، بعد از گذشت مدتی باید نخوردن و نیاشامیدن را کنار گذاشته و با غذای حلالی که برایش فراهم شده است افطار کند. بنابراین اگر صوم به معنای بازداشتن نفس از خوردن و آشامیدن است، در روز اول ماه شوال و پایان ماه مبارک رمضان، انسان از خدای عالم اجازه می‌گیرد که به خوردن و آشامیدن برگردد و صوم خود را افطار کند. البته این نازل‌ترین درجه‌ای محسوب می‌شود که برای صوم و افطار وجود دارد و با نخوردن و نیاشامیدن یا خوردن و آشامیدن همراه است.

وی بیان کرد: صوم حقیقی این است که انسان خود را از غیرخدا بازدارد و افطار حقیقی آن است که انسان خود را با جلوه‌ها و ذکر الهی مشغول کند. کسی که به غیرخدا توجه نکند، طبعاً تمام توجهش به ساحت الهی معطوف می‌شود. کسی که به اشیا، مقامات و امکانات دنیا توجه می‌کند، اصلا صائم نیست، چون صوم یعنی امساک کردن. اگر کسی عقل و قلب و روح و جان خود را به امور دیگر بسپارد، چنین انسانی اصلا صائم نیست تا بخواهد مُفطِر شود و روزه را افطار کند. ولی کسانی که در این یک ماه تمرین کردند که به غیرخدا توجه نکنند و نه تنها از حرام خدا اجتناب کنند، بلکه از حلال الهی نیز دست بردارند و تمام توجهشان به ساحت رب العالمینی معطوف شود، چنین کسانی فطر دارند و فطر برای کسی است که صوم داشته باشد. امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: «کسی که روزه نگرفته است، عیدی برای او نیست و آن کسی که خدای عالم صومش را قبول کرد، چنین کسی عید دارد».

رئیس بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء با بیان اینکه لفظ «عید» در منابع وحیانی اعم از کتاب و عترت و سنت آمده است، اضافه کرد: سوره مبارکه مائده به این دلیل با این عنوان نامگذاری شده است که حواریون حضرت عیسی(ع) از ایشان درخواست کردند که خداوند برای آنها سفره و مائده‌ای بفرستد. بعد از اینکه حضرت عیسی(ع) با آنها اتمام حجت کرد که در صورت نزول این مائده باید ایمان خود را به صددرصد برسانند و آنها هم قبول کردند. حضرت به خداوند گفت: «اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِنْكَ وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ؛ بارالها، ای پروردگار ما، تو بر ما از آسمان مائده‌ای فرست تا (این روز) برای ما و کسانی که پس از ما آیند، روز عید مبارکی شود و آیت و حجّتی از جانب تو برای ما باشد و ما را روزی ده، که تو بهترین روزی‌دهندگانی». گفته شده که چون این درخواست در روز یکشنبه اتفاق افتاده و خدای عالم نیز در همان روز این درخواست را اجابت کرده، روز یکشنبه نزد مسیحیان مورد احترام است.

بازگشت خداوند به انسان

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظ جوادی بیان کرد: عید به معنای بازگشت خدای عالم به انسان است، همان‌طور که انسان در ماه رمضان بازگشت به ساحت الهی دارد و از غیرخدا بریده و خودش را به خدای عالم وصل کرده است، از آن طرف خداوند نیز بازگشتی به انسان دارد که عید به معنای عود اله به بنده و عیدی نیز هدیه‌ای است که خداوند به عنوان نماز در اختیار بندگان قرار می‌دهد. اعیاد قربان، فطر و جمعه در جامعه اسلامی نمازهای مخصوصی دارند، چون خداوند به بندگان رجوع کرده و راه عنایت خود را از طریق نماز خاص عید قرار داده است. گاهی به دلیل مسائل مادی و طبیعی، روزی به عنوان عید مشخص می‌شود که همراه با شادی و نشاط و گرد هم آمدن است، ولی عید حقیقی آن وقتی است که روح و جان انسان به دلیل توجه پروردگار عالم به او متعالی می‌شود و رخت طبیعت از تن برکنده و به لباس عبودیت الهی درمی‌آید. لذا خداوند آن را به عنوان ذخر و شرافت و کرامت و فزونی برای جامعه اسلامی قرار داده است. اجتماعی که امت اسلامی در چنین روزی برپا می‌کنند و عظمت اسلام و جامعه اسلامی در آن نمودار می‌شود، برای این است که انسان‌ها خود را به درگاه الهی نزدیک کنند و چهره‌های الهی بیابند، از رذایل اخلاقی برهند و به فضایل اخلاقی برسند. بنابراین یکی از بهترین جلوه‌های الهی در ماه مبارک رمضان از یک طرف و در روز عید فطر از طرف دیگر، برای جامعه اسلامی پدید خواهد آمد.

وی در خصوص جایگاه عید فطر در میان سایر اعیاد اسلامی گفت: اعیاد رویکردهای مختلفی دارند. وقتی قرار باشد که جامعه‌ای انسجام یافته و از اختلاف و دوگانگی به درآید و اجتماعی شایسته بسازد، روز جمعه می‌شود. فلسفه روز جمعه این است که همه ناراحتی‌ها، نگرانی‌ها، اختلاف‌ها و پراکندگی‌هایی که در طول هفته اتفاق می‌افتد، در این روز کنار رود و دوباره دوستی و صمیمیت و اتحاد بر جامعه حاکم شود. جامعه‌ای که در آن وحدت و یکپارچگی وجود نداشته باشد، خیری نخواهد داشت، چون وحدت اساس هر خیری است. در مناسک حج که عید قربان اتفاق می‌افتد، انسان‌ها آمادگی پیدا می‌کنند که با قربانی کردن، به خداوند تقرب بجویند و این قربانی کردن، حرکت اجتماعی ارزشمندی ایجاد می‌کند و آن این است که فقرزدایی و محرومیت‌زدایی شده و روحیه ایثار و فداکاری در جامعه ترویج می‌شود، ضمن اینکه انسان‌ها در سایه این ایثار و قربانی کردن، تقوای الهی نصیبشان می‌شود. خداوند برای این اعیاد نماز قرار داده و عید جمعه را به عنوان سید اعیاد معرفی کرده است.

رئیس بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء با بیان اینکه شب و روز عید فطر با عنوان لیله الجوائز و یوم الجائزه نامیده شده است، افزود: لیله الجوائز به این معناست که انسان‌ها باید خودشان را آماده کنند تا محصول تلاش یک ماهه خود را دریافت کنند و به امور دیگر اشتغال نداشته باشند. امام حسن مجتبی(ع) در روز عید فطری از کنار جمعی می‌گذشتند که غافلانه و ناسیانه مشغول بازی و امور خودشان بودند. امام(ع) فرمود: اگر پرده‌ها کنار رود، مشخص می‌شود امروز که روز جایزه دادن است، آنهایی که محسن‌اند، نتیجه احسان خود را از درگاه الهی باز خواهند یافت و آنهایی که نتوانستند یا نخواستند که در این ماه وظیفه الهی خود را انجام دهند، احساس خسارت می‌کنند و فاقد بهره‌مندی هستند. امیرالمومنین(ع) نیز در همین باره می‌فرماید که روز عید فطر روز رستاخیز و قیام شما به سمت خدای متعال است و اگر کسی از این موضوع غافل باشد، طبعا بهره لازم را نخواهد برد. تعبیر حضرت این است که روز عید فطر شبیه‌ترین روز به روز رستاخیز شماست. یعنی وقتی به سمت مصلایتان می‌روید، گویا به سمت خدا می‌روید و وقتی در حال نماز هستید، گویا در پیشگاه خدا ایستاده‌اید و وقتی از مصلایتان به خانه خود برمی‌گردید، گویا به خانه‌های بهشت خود بازمی‌گردید.

وی ادامه داد: جامعه‌ای که از چنین افراد و آحادی شکل می‌گیرد، یعنی افرادی که در ماه رمضان سعی کردند از رذایل اخلاقی و گفتار و رفتار ناصواب دور بمانند و خود را به اخلاق و آداب الهی عادت دادند، این‌ها وقتی به جامعه برمی‌گردند، دیگر کار خلافی مثل دروغ و تهمت و غش در معامله انجام نمی‌دهد، فضای جامعه را به سمت احسان و نیکی و انفاق و ایثار سوق می‌دهند و سعی می‌کنند افراد جامعه در کمال وحدت و انسجام باشند. کسانی که در روز عید فطر همچنان نسبت به برادران ایمانی خود در دل‌شان کینه و مسائلی از این قبیل را می‌پرورانند، بهره‌ای از ماه رمضان ندارند، ولو نماز بخوانند و روزه بگیرند.

تقوا؛ حاصل ماه رمضان

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظ جوادی تصریح کرد: تقوا حاصل ماه رمضان است و وقتی این تقوا به جامعه برگردد و باعث اصلاح جامعه و دوری از پراکندگی و اختلاف و تشتت شود، این ماه رمضان می‌تواند موثر و ارزشمند باشد. البته هر کس که روزه گرفت و در پیشگاه خدا به قیام و نماز ایستاد، مأجور است، ولی درجات این اجر می‌تواند بسیار فراوان باشد. اگر اختلاف و تفرقه و حقد و کینه وجود داشته باشد و نتوانیم به وحدت امت اسلامی در جمیع معنای این کلمه برسیم، نمی‌تواند برای ما ذخر و شرافت و کرامت و مزید باشد و باید دوباره خودمان را اصلاح کنیم تا جامعه نیز اصلاح شود.

وی در خصوص کارکردهای اجتماعی فطر و فطریه گفت: در سوره مبارکه اعلی این موضوع ذکر شده است که اگر کسی زکات فطریه را ادا کند و سپس نماز بگزارد، از تزکیه برخوردار می‌شود. زکات فطره نشان‌دهنده قدرت است و قدرت اقتصادی باعث می‌شود گسستی که به واسطه مسائل اقتصادی در جامعه به وجود آمده است، از بین برود. تعبیر قرآنی آن در سوره اعلی این است که: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّىٰ وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ. و در مقام تطبیق این‌گونه تفسیر شده است که کسی که زکات فطره را پرداخت و ذکر خدا را گفت و نماز عید فطر را به‌ جا آورد، رستگار خواهد شد. بنابراین رستگاری جامعه و رسیدن به موفقیت و سعادت در گرو این است که افراد با پرداخت زکات فطر، سلامتی ظاهری خودشان را تأمین کنند، ضمن اینکه آن روحیه ایثار هم وجود دارد و با ذکر تکبیر و تهلیل و تسبیح، این روز را زینت دهند. بنابراین به لحاظ اقتصادی، زکات فطر می‌تواند نوعی وحدت و انسجام مالی را برای جامعه رقم بزند و به خصوص در شرایط شیوع کرونا که بسیاری از مشاغل آسیب دیده‌اند، کسانی که قدرت و توانمندی دارند، می‌توانند از دیگران محرومیت‌زدایی کرده و باعث رفع برخی از مشکلات آنها شوند.