بررسی جهت‌گیری‌های اخلاقی آیات طلاق در فصلنامه «پژوهش دینی»

به گزارش ایکنا؛ چهلمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش دینی» به صاحب‌امتیازی انجمن علوم قرآن و حدیث ایران منتشر شد.

عناوین مقالات بدین شرح است: «مؤلفه‌های معنایی واژه «انفاق» در گفتمان قرآن کریم با تأکید بر روابط همنشینی»، «بررسی صلح و خشونت در آموزه‌های قرآنی با نگاهی به نظریه خشونت فرهنگی و ساختاری یوهان گالتونگ»، «تحلیل نشانه شناختی کنش‌های خوارج براساس نظریه «خود و دیگر» یوری لوتمان با توجه به گزاره‌های نهج‌البلاغه»، «تبارشناسی انگاره شیطان در تورات و قرآن کریم»، «معیارها و اسلوب‌های اختیار در گزینش قرائت صحیح و آثار آن»، «معناشناسی ساختاری واژه «ضرب» در قرآن کریم»، «جهت‌گیری‌های اخلاقی آیات طلاق در قرآن»، «بازشناسی مفهوم توسعه معنایی (بررسی موردی: توسعه معنایی در آیه 127 سوره اعراف و چالش‌های ترجمه و تفسیر آن)»، «واکاوی معجزه، اعجاز قرآن و وجوه آن از دیدگاه فناری»، «مطالعه تطبیقی مصادیق «شاهد» و «بینه» در آیه‌ی 17 سوره هود از منظر علامه طباطبایی و رشیدرضا»، «جستاری تاریخی، تطبیقی درباره واژه «نَذر و مشتقات آن» در زبانهای عبری، سریانی و عربی با تکیه بر قرآن و عهدین»، «بررسی تطبیقی گفتمان اسلامی کنترل جرایم با دیگر گفتمان‌های رایج».

تبارشناسی انگاره شیطان در تورات و قرآن

در چکیده مقاله «تبارشناسی انگاره شیطان در تورات و قرآن کریم» می‌خوانیم: «انگاره شیطان در متون دینی تورات و قرآن کریم همسو با مولفه‌های خداشناسی و هستی‌شناسی بازشناسی می‌گردد. هستی شیطان در پنداره روایی تورات از ناهمسانی یا فقدان وحدت وجودی بهره دارد و با صورت‌بندی متفاوت، روایی طبیعی و انتزاعی و با کارکردهای گوناگون بازنمون شده است. شیطان در انگاره پیشا اسلامی از ماهیت اسطوره‌ای در ذیل رب‌الارباب پرستی خوانش شده است و دگرگونی روایی تورات از شیطان به عنوان موجودی آگاه، خیرخواه و با گمانه مستقل از خدا با کارکرد خاص به موجودی دوراندیش، آزماینده و فریبکار، برآمده از شیوه پیدایی و پدید آمدن تورات در روند تاریخی، همزیستی، همکنشی با تمدن‌ها(میان‌رودانی) و پیوند با نظام گفتمانی آنان است، ولی در رهیافت قرآنی با محوریت توحید، معنای نوینی از آن ارائه شده است. تبار شیطان در روایتگری تورات از ماهیت الوهی اساطیری بهره داشته و کارکرد دوگانه او برای نظم زمینی، ذیل خدای برتر قابل خوانش است، اما تبار شیطان در قرآن به عنوان آفریده خداوند و بهره‌مند از صفت اختیار با کارکرد همگون (وسوسه‌گر، گمراه‌کننده،...) روایت شده است. در این جستار با بهره‌مندی از شیوه معناشناختی هم‌زمانی و درزمانی و مولفه‌های همبسته با آن به بازخوانی تبارشیطان از جهت چیستی و کارکردی در متون تورات و قرآن کریم پرداخته و تلاش شده تفاوتهای روایی آن را آشکار سازد.»

معناشناسی ساختاری واژه «ضرب»

در طلیعه مقاله «معناشناسی ساختاری واژه «ضرب» در قرآن کریم» آمده است: «واژه ضرب از جمله واژه‌های پیچیده در زبان عربی است که به‌زعم برخی از قدیمی‌ترین لغویان متقدم برای جمیع اعمال به کار می‌رود. از این‌رو فهم دقیق مفاهیم ضرب در قرآن و دستیابی به لایه‌های معنایی آن نیازمند انجام مطالعه‌ای روشمند است. معناشناسی ساختاری یکی از روش‌های مطالعات قرآنی است که به استخراج معنای نهفته در متن با در نظر گرفتن شبکه‌ای از روابط مفهومی می‌پردازد. پژوهش حاضر بر مبنای روابط همنشین و جانشین و با رویکرد ساخت‌گرا درصدد کشف مؤلفه‌های معنایی «ضرب» است. تلاش شده است با تحلیل معنایی واژگانی که در یک حوزه معنایی با ضرب قرار دارند و در دو محور همنشینی و جانشینی، جایگاه معنایی ضرب در قرآن تبیین شود. مؤلفه‌های معنایی «ضرب» که از طریق روابط همنشین به آن دست یافته شد عبارتند از: اتصال، پیوستن، بستن، ترک کردن، روی‌گرداندن، بهم پیچیدن، آشکار شدن، احاطه کردن و نیز فعلی همراه با بروز و ظهور خارجی، قدرت، سنگینی و ایجاد اثر و تغییر. همچنین مؤلفه‌های معنایی رفتن، بریدن، ترک کردن، روی‌گرداندن، احاطه، پوشاندن، بهم فشردن و درهم پیچیدن از طریق محور جانشینی «ضرب» قابل دستیابی هستند.»

جهت‌گیری‌های اخلاقی آیات طلاق

در چکیده مقاله «جهت‌گیری‌های اخلاقی آیات طلاق در قرآن» می‌خوانیم: «وجود لطایف اخلاقی در آیات قرآن بیانگر جایگاه ویژه التزام به مکارم اخلاق نزد خداوند است. در نگاه سطحی ، آیات الاحکام، صرفا حقوقی و جزائی به نظر می‌رسند. اما بررسی دقیق‌تر، بیانگر انطباق کامل این احکام با موازین اخلاقی است. برجسته‌ترین مصادیق جهت‌گیری‌های اخلاقی قرآن کریم، مرتبط باروابط میان افراد در شرایط ناگواری همچون، جهاد، قصاص و طلاق است. این مقاله اختصاصا به بررسی نقطه مزج فقه و اخلاق در احکام طلاق می‌پردازد. موضوع طلاق در آیات متعددی در سور البقره، الطلاق، النساء و الاحزاب مطرح شده است. تاکید خداوند بر رعایت «معروف و اخلاق» در تمامی معاشرت‌های زوجین مشهود است. از آنجا که در جامعه کنونی، سبک زندگی زناشویی و سبک جدایی افراد، انطباق چندانی با احکام شریعت ندارد، لذا رعایت دقیق احکام و لطایف اخلاقی مدنظر شارع، می‌تواند به میزان قابل توجهی موجب آشتی و رجوع مجدد زوجین به زندگی مشترک شود. شایان ذکر است، توجه به لطایف و ظرائف اخلاقی آیات مذکور در ترجمه‌ها، تفسیرها و قانون‌های رایج اغلب از نگاه محققان و پژوهشگران مغفول مانده و یا بسیار سطحی و گذرا از آن یاد کرده‌اند. این مقاله با نگاهی نافذ نکات اخلاقی شاخص احکام طلاق در زمینه عده، استراد مهریه، اعطاء هدیه، اجرت شیردهی و... را بیان می‌کند.»