جای خالی «اختلاس» در کتب فقهی گذشته/ مکاسب محرمه اختلاس را همانند سرقت می‌داند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد عابدین‌زاده، مدیرپروژه مکاسب محرمه آیت‌الله اعرافی، چهارم دی ماه در مراسم رونمایی از این کتاب گفت: مباحث منتشر شده در این کتاب مطالبی است که آیت‌الله اعرافی در دروس خارج خود از سال 1385 تا 1393 مطرح کردند و مؤسسه اشراق و عرفان، هم از سال 1388 تا 1399 به تقریر و ویرایش و انتشار دست زدند که در سال 99 منتشر شد و به عنوان کتاب برگزیده در کتاب سال هم معرفی شد.

وی افزود: بحث مکاسب 5 نوع است؛ نوع اول بحث عیان و نجس است که در جلد اول آمده و مباحثی چون خمر و بول و خون و ... در آن آمده است؛ همچنین نجاسات مرتبط با حیوانات هم بحث شده است. اضافه شدن مباحثی چون خرید و فروش حیوانات غیرنجس مانند گرگ و پلنگ و ... هم از دیگر ویژگی‌های اثر است.

حجت‌الاسلام عابدین‌زاده اظهار کرد: فروش انسان چه در قالب برده و چه آزاد از دیگر مباحث کتاب است؛ در جلد دوم هم به کالاهای دارای منفعت حرام پرداخته شده که سه قسم است؛ یک قسم مانند بت، آلات قمار و ... که مصرف آنها حرام است؛ البته در آلات قمار بحث است که کلا حرام است یا خیر؟ برخی که دارای صفت حرام هستند، مانند نی مغنیه یا چیزهایی که از آن قصد حرام می‌شود و یا کاربرد اصلی آن حرام است، مانند بیع سلاح به کفار هم در این قسمت بحث شده است.

وی بیان کرد: در جلد سوم تا آخر هم غیر از اجرت واجبات، به کارهای حرام پرداخته شده که بحث صغروی آن از مکاسب محرمه خارج است ولی چون نوعا فقها آن را در ذیل این بحث آورده‌اند، ما هم آورده‌ایم. موضوعات به ترتیب الفبایی مطرح شده ولی برای انسجام بحث، آن را به صورت موضوع‌بندی آورده‌ایم. 

مدیر پروژه مکاسب محرمه در توضیح این موضوعات تصریح کرد: محرمات علوم، هنر، بازی و ورزش، روابط میان فردی، سیاست و محرمات روابط اداری و تجاری انواع این موضوعات هستند؛ همچنین علاوه بر این تقسیم، نوعی نوآوری هم وجود دارد؛ مثلا در بحث محرمات علوم به محرمات نشر و علوم غریبه اشاره شده است، در این بخش به نشر بحث کتب ضلال و حق تالیف و بیع قرآن و مصحف هم پرداخته شده که حق تالیف جزء مباحث به روز است. 

حکم بیع قرآن

مدیر پروژه مکاسب محرمه با بیان اینکه در بحث بیع قرآن، کتبی که آیه قرآن دارند مانند تفسیر، معاجم و مصاحف ترجمه قرآن هم مورد توجه بوده است، اظهار کرد: همچنین در بحث هنر، نقاشی، تزئین، مجسمه و ... بحث شده که بحث تزئین بحثی جدید است؛ ایشان آن را مستحب دانسته است و عناوینی مانند پوشیدن ابریشم و طلا برای مردان و تدلیس در آرایش را جزء استثناء دانسته است. 

حجت‌الاسلام عابدین‌زاده اضافه کرد: بحث غنا هم در یک جلد آمده که جلد پنجم است و بعد از محرمات هنر، محرمات ورزش و بازی مطرح شده است؛ آیت‌الله اعرافی بحث لهو و لعب را هم به صورت مجزا ذکر کرده و در نهایت کراهت آن را ثابت می‌کند؛ البته استثناهایی دارد مانند بازی با کودکان، ورزش‌درمانی و ورزش برای سلامتی. 

وی با بیان اینکه بحث قمار هم مهمترین بحث حرام در کارهای ورزشی و بازی است، افزود: در ادامه، محرمات روابط میان فردی بیان شده که همه موضوعات آن در کتب فقهی نیامده است. در این بحث غیبت، کذب و .. مطرح شده است. در غیبت نوعا علما بحث کرده‌اند ولی ایشان به غیبت مردگان، فرد دیوانه، بچه‌ها و غیبت دسته جمعی و ... هم اشاره کرده است.

مدیر پروژه مکاسب محرمه اضافه کرد: در بحث کذب هم تفصیلا به آن پرداخته‌اند، اینکه حقیقت کذب و معیار صدق و کذب چیست؟ دروغ، شوخی و مبالغه هم بحث شده است. این بحث که آیا راستگویی واجب است یا خیر هم مورد توجه بوده است؛ ضمن اینکه حکم نمامی و بدگویی و مدح مانند شعرگفتن درباره زن جوانی که مردان نسبت به او گرایش بیابند، هم مطرح است. 

عابدین‌زاده بیان کرد: یکی از موضوعات روابط میان فردی، مدح فرد مرده و گرفتن پول بابت این کار است که ایشان معتقد است اصل حرمت آن ثابت‌شده نیست. تشبه به لباس زن و مرد و واسطه شدن برای روابط نامشروع از دیگر مباحث کتاب است. همچنین محرمات سیاسی هم مورد توجه قرار گرفته است و محور آن رابطه میان مردم و حاکم ظالم است. یعنی حکم دریافت جوایز سلطان جائر، گرفتن خراج سلطان جائر از مردم و خرید آن توسط برخی افراد در بخش محرمات سیاسی بحث شده است.

وی افزود: در جلد دیگر کتاب هم محرمات تجاری مانند غش در معامله بحث شده است، مثلا حکم فردی که جنسی را تقلبی بفروشد. بحث محرمات اداری هم در این کتاب بحث شده از جمله اختلاس که در کتب فقهی گذشته بحث نشده است. از منظر این اثر، اختلاس همانند سرقت است ولی سرقت با اعمال حیله از جایی است که قفل ندارد. 

مدیر این پروژه گفت: از دیگر موضوعات مطرح شده در کتاب مکاسب محرمه، بحث اجرت واجبات است؛ در اینجا بحث شده که آیا گرفتن مزد برای امور واجب جایز است؟، در عبادات دریافت اجرت جایز است؟ و آیا با نیت خالصانه در تضاد نیست؟.