روند آموزش در حوزه خواهران باید شتاب بیشتری بگیرد
هنوز حوزه خواهران، انتظاری را که در عرصه نظریه‌پردازی و تبدیل شدن به مرجعیت علمی وجود داشته است نتوانسته پاسخ دهد ولی گام‌های خوبی در این راستا و در جهت ایجاد برخی رشته‌های مرتبط و تربیت نیروهای متخصص برداشته است که ثمرات آن به تدریج آشکار خواهند شد، ضمن اینکه روند آموزشی جدید حوزه باید سرعت بیشتری به خود بگیرد، برخی متون به روز شوند.
در صدمین سال بازتأسیس حوزه توسط مرحوم آیت‌الله حائری یزدی هستیم، مردی که با درایت و تدبیر خویش توانست حوزه را در شرایطی که رضاخان قلدر بر کشور حاکم بود، حفظ کند. زمینه‌سازی‌های ایشان به همراه سیاست‌های کارآمد آیت‌الله بروجردی سبب شد تا زمینه برای فعالیت نسل‌های بعد و پیدایش انقلاب فراهم شود. به همین مناسبت گفت‌وگویی درباره وضعیت حوزه امروز، چالش‌ها و نقاط قوت و ضعف حوزه با حجت‌الاسلام والمسلمین حسینعلی تهرانی، معاون آموزش حوزه‌های علمیه خواهران انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
ایکنا: یکی از موضوعات مهم در حوزه، بحث آموزش است که نقاط ضعف و قوتی دارد؛ به نظر می‌رسد سنت آموزشی حوزه و میراث گذشته به درستی تداوم نیافته است. لطفا مقداری درباره پیشینه آموزش حوزه توضیح می‌فرمایید؟
قبل از پرداختن به اصل سؤال لازم است مقدمه‌ای را بازگو کنم؛ مرحوم آیت‌الله حائری یزدی ویژگی و نبوغ خاصی داشت و دوره‌ای که به نجف و سامراء تشریف برده بودند از شاگردان خاص درس آخوند خراسانی بودند. ایشان در سفری در سال 1318 به اراک تشریف‌فرما شدند و چند سالی هم ماندند و مجددا به نجف مشرف شدند، در سال 1337 سفری زیارتی به بارگاه مطهر امام رضا(ع) داشتند و چند روزی که در ایران بودند خبرهایی از مهجوریت و غربت حوزه قم دریافت و احساس افسوس می‌کند.
در ماه رجب 1340 قمری که در آستانه نوروز 1341 شمسی بود، از سوی برخی علمای قم به زیارت حضرت معصومه(س) دعوت و با استقبال بزرگانی چون مرحوم محمدتقی بافقی به قم آمده و با اصرار علما تصمیم می‌گیرند در قم بمانند و حوزه قم را احیاء کنند و برخی شاگردان ایشان، مانند مرحوم سیدمحمد خوانساری، سیداحمد خوانساری، مرحوم امام، آیت‌الله گلپایگانی و اراکی و ... همراه آقای حائری به قم آمدند و به احیای حوزه قم پرداختند.
قم با حضور این مجموعه فاخر از غربت بیرون آمد؛ البته قم قبل از آن هم علمای بزرگی داشت ولی با آمدن ایشان، حوزه قم در ردیف حوزه‌های بزرگ جهان اسلام درآمد. حدود هشت ماه هم بزرگانی چون سیدابوالحسن نائینی هم به خاطر تبعید از نجف به قم آمدند و وجود آنها هم در تثبیت حوزه قم نقش ویژه داشت.
مرحوم آیت‌الله حائری یزدی وقتی در قم به تدریس پرداختند به روش سامرایی و مرحوم میرزای شیرازی بزرگ این کار را شروع کردند، روش تدریس ایشان این بود که ابتدا طرح مسئله مباحث علمی و فقهی می‌کردند، سپس آرای مختلف و ادله آنها را بیان می‌کرد در ادامه از شاگردان نظرخواهی راجع به آن مسئله داشتند و در نهایت جمع‌بندی آرا و بیان نظر خودشان را داشتند و از آنها می‌خواستند نظر ایشان را نقد کنند و همین روش سبب شد تا واقعا شاگردان ایشان تبدیل به فقهای بزرگ در نسل بعدی شوند.
این تلاش‌ها سبب شد تا حوزه قم حوزه فعال، بانشاط و پویا شود و بسیاری از شاگردان ایشان مانند امام و مرحوم زنجانی، مرحوم اراکی، رفیعی قزونی، سیدکاظم شریعتمداری، صدرالدین صدر و ... به مرجعیت رسیدند.
مهمترین مسئولیت و جایگاهی که آن مرحوم برای خود قرار داد احیای حوزه علمیه قم بود و این کار 15 سال طول کشید. ایشان برای تثبیت حوزه قم، برنامه‌ریزی مناسبی کرد و تحول مهمی در روش‌های آموزشی حوزه ایجاد کردند و در حقیقت تحول آموزشی و تخصصی شدن ابواب فقه از دوره ایشان شروع شد. به تدریج دامنه اطلاعات حوزویان از این دوره افزایش یافت و حتی آموزش زبان‌های خارجی را شروع کردند که به صورت رسمی در حوزه بی نظیر بود و در نهایت تربیت مجتهدان عمیق و انیق و باسواد جزء رسالت اصلی مرحوم آیت‌الله حائری بود.
ایکنا: مهمترین رسالت حوزه چیست و چقدر در آن موفق بوده است؟
نقش حوزه علمیه، حفظ و حرست از دین و ترویج آن است؛ دین زمانی حفظ می‌شود که آنچه از ناحیه خداوند و سیره و سنت رسول‌الله بیان شده در بین مردم رواج یابد ومورد عمل قرار بگیرد و در عین حال با تکیه بر منابع اصلی باید پاسخ سؤالات روز داده شود. یعنی در هر دوره‌ای حوزه اقتضائات زمان خود را باید در نظر بگیرد؛ از این رو شناخت زمان در فقه بسیار مهم است؛ یکی از کارهای بزرگ مرحوم شیخ عبدالکریم حائری، این بود که پایه‌های فقه را متناسب با دوران خود پایه‌گذاری وکسانی چون امام، آیت‌الله اراکی و ... را تربیت کرد.
حوزه کارهای اصلی و ذاتی خود را داشته و دارد مثلا تربیت علمای روحانی و ربانی که هم فقیه واقعی هستند و هم عالمان مهذب، کار دیگر حوزه آموزش عمومی دین به مردم و کار سوم مراقبت از اخلاق عمومی مردم است و حوزه قم بعد از حضور آیت‌الله حائری در این راستا متحول شد و به خوبی عمل کرد و در تربیت فقهای وارسته موفق بود و نشان داد که حوزه قم در این دوره به خوبی متحول شد به گونه‌ای که مردم همراه با فقها جریان‌ساز در مسائل اجتماعی و سیاسی شدند.
گفته می‌شود آیت‌الله حائری چندان مشی سیاسی در مواجهه با حکومت وقت نداشت و بیشتر با سکوت در صدد حفظ حوزه بودند؟
تصمیمات علما در طول تاریخ متناسب با شرایط سیاسی و اجتماعی بوده است ولی بر خلاف این بینش می‌توان گفت آن مرحوم با موضوع کشف حجاب، آزار زیادی دیدند و در حالی که خانه‌نشین هم بودند. حتی برخی گفته‌اند علت بیماری و مرگ ایشان همین موضوع بود، ایشان واقعا به فکر مردم بودند و تا حدی که می‌توانستند خدمات اجتماعی خوبی انجام دادند و شرایط طوری بود که شرایط برای مبارزه سیاسی فراهم نبود ولی ایشان کادرسازی موفقی داشتند و برای انقلاب زمینه‌سازی کردند.
وجه تمایز حوزه قم و نجف چیست؟
حوزه نجف به میزان حوزه قم موفق عمل نکرد؛ ماحصل حوزه قم، جریان مشروطه و بعد از آن انقلاب اسلامی مؤید این موضوع است. نفوذ در بین مردم از شاخصه‌های مهم حوزه قم بوده است. حوزه قم راهبرد همدلی مردم با حوزه را در دو بعد عقلانی و عاطفی و روانی دنبال کرده است، حوزه عقلانی همان کارهای علمی است که حوزه انجام داده و می‌دهد و مهمترین آن پاسخگویی به شبهات و سؤالات است. حوزه به نظر بنده در این جهت موفق بوده است.
مرحوم علامه طباطبایی، خودشان همچنین با تربیت شاگردانی چون شهید مطهری، علامه مصباح، علامه جوادی آملی و .... گام‌های بسیار مهمی در این زمینه برداشتند و به دشوارترین سؤالات فلسفی، فقهی و کلامی دوران خویش پاسخ دادند. ضمن اینکه این افراد واقعاً انسان‌های اخلاقی بودند، ما کسانی مانند مرحوم امام، دستغیب و شهید مدنی را داشتیم که در درون همین حوزه پرورش یافتند.
ایکنا: امروزه آموزش‌های حوزه چه مقدار در راستایی است که بیان کردید؟
در ابتدا باید گفت که در بحث آموزش در حوزه روز به روز باید اقتضائات زمانه را ببینیم. در موضوعات آموزشی و علمی باید شرایط زمان و مکان لحاظ شود؛ البته امروز حوزه برادران و خواهران نخبگانی دارد که ممکن است اسم و رسم چندانی نداشته باشند ولی کارهای علمی دقیق و شاخصی دارند.
در مسائل اخلاقی هم باید خوب کار کنیم زیرا زیبنده جامعه ما وجود رشوه و اختلاس و ارتشاء و دزدی نیست و حوزه باید جامعه را به سمت تربیت اخلاقی رشد دهد. حوزه و روحانیت اگر در این مسیر الگو باشند آن وقت جامعه هم ساخته خواهد شد.
در ابتدای حضور آیت‌الله حائری یزدی در قم، تعداد معدودی از بانوان دروس حوزه را می‌خواندند ولی تقریبا 50 سال بعد، حوزه‌های خواهران به شکل مکتبخانه سنتی و تقریبا شبیه حوزه برادران شکل گرفت و بعد از انقلاب، امام(ره) حرکت بسیار خوبی برای بانوان ایجاد کردند و حوزه خواهران به سم مباحث تخصصی و رشته‌های جدید پیش رفت و هرقدر جلوتر آمده‌ایم بر عمق و کمیت و کیفیت آن افزوده شده است و حقیقتاً حوزه خواهران تحولات زیادی یافته است گرچه کارهای باقیمانده زیادی هم داریم.
الان در سطح سه و چهار دروس کاملاً تخصصی ارائه می‌شود و در سطوح بالا دنبال تربیت بانوان مجتهده هستیم تا بتوانند مرجعیت علمی مباحث زن و خانواده را بر دوش بگیرند. در کنار این مسائل، یکسری مهارت هم برای حوزویان لازم است که قبلاً مغفول بوده ولی در سال‌های اخیر رشد خوبی در این عرصه را هم شاهد هستیم.
باور بنده بر این است که روند آموزشی جدید حوزه باید سرعت بیشتری به خود بگیرد، برخی متون به روز شوند، گاهی عناوین دروس و رشته‌ها تغییر کنند و در کنار اینها بحث مهارت هم لازم است. باید نوعی تقسیم‌بندی برای طلاب خواهر و برادر داشته باشیم؛ مثلاً 20 درصد آنها را به سمت فقیه شدن و اجتهاد در هر رشته پیش ببریم، حدود 30 درصد هم به عنوان پژوهشگر و اندیشمند که بارش فکری و نظریه‌پردازی و ... داشته باشند، و 50 درصد طلابی هستند که متولی امور تبلیغی را بر عهده دارند البته درصدها قابل مناقشه است ولی اصل تقسیم‌بندی لازم است.
ما برای آموزش و پرورش یک نوع از طلاب را لازم داریم و برای تبلیغ در مراکز تخصصی مانند مراکز پزشکی نوع دیگری از طلاب و برای سطوح و مراکز دیگر هم انواع دیگری از روحانیون مورد نیاز هستند.
ایکنا: این برنامه‌ریزی که فرمودید کار خوبی است ولی چقدر آموزش‌های شما در این راستا هست و در حال تحقق است؟
برخی از این مهارت‌ها را نمی‌توان به صورت عنوان درسی مطرح کرد؛ مثلاً فن بیان چیزی نیست که صرفاً با چند واحد درست شود و فرد علاوه بر استعداد باید در کارگاه‌های متعدد آن را فرابگیرد و کار عملی داشته باشد. البته الان بخشی از مهارت‌ها با عنوان طرح «شمیم» در حال اجراست و حرکت خوبی برای آموزش شش مهارت در دوره عمومی برای همه طلاب انجام می‌شود. برنامه ما این است که هر ساله با آغاز سال تحصیلی، یک یا دو مهارت را شروع کنیم و طوری نباشد که طلبه از همان ابتدا وارد کلاس ادبیات عربی شود بلکه ابتدا با چند مهارت آشنا شود.
ایکنا: یکی از موضوعات مطرح مرتبط با حوزه این است که برخی طلاب و روحانیون به قم می‌آیندو ماندگار می‌شوند در حالی که باید به بلاد مختلف بروند و دانش خود را نشربدهند، آیا در حوزه خواهران برنامه‌ای در این زمینه طراحی شده است؟
الان معاونت پژوهش برنامه‌ریزی کرده تا برخی از طلاب را که به کارهای پژوهشی علاقه زیاد و استعداد لازم را دارند شناسایی و در سراسر کشور، شبکه‌سازی و حمایت کند. معاونت فرهنگی هم همین کار را در بحث تبلیغ در دست دارد و افرادی هم که در قم ماندگار هستند، ممکن است بنابر برخی اقتضائات مانند اینکه همسرانشان در قم هستند، آنها بمانند. البته مجموعه حوزویان اعم از بانوان و آقایان در 4 عرصه می‌توانند فعالیت کنند، بخشی از اینها جزء مدرسین مدارس و حوزه هستند، الان درصد استادان برادر در حوزه خواهران بسیار کم شده و ما بیش از شش هزار استاد بانو در سراسر کشور داریم. برخی از اینها وارد کارهای مدیریتی شده و خودشان گاهی مدارسی تاسیس می‌کنند و بخشی از آنها در آموزش و پرورش به عنوان معلم جذب شده‌اند. در مجموع باید زمینه فعالیت را در سراسر کشور برای همه سطوح و متناسب با استعدادشان فراهم کنیم تا میزان ماندگار افراد در قم کمترشود.
ایکنا: یکسری موضوعات تخصصی مانند مسائل زن و خانواده داریم که نگاه مجتهدانه بانوان می‌تواند راه حل مناسب را ارائه دهد؛ چرا که گاهاً مجتهدین مرد نمی‌توانند به زوایای نیازهای بانوان پی ببرند. در این زمینه چه اقداماتی کرده‌اید؟
هم حوزه خواهران و هم جامعة الزهرا(س) سال‌های متمادی است که یک پژوهشکده زن و خانواده تأسیس کرده‌اند و هدف آن پرداختن تخصصی به مباحث بانوان و زن و خانواده و تربیت متخصصان در این زمینه است و نظریه‌پردازی‌هایی هم شده است.
به نظر بنده کمابیش به این مسئله پرداخته شده است ولی برخی تحولات را باید تدریجی شاهد باشیم، کارهای علمی و گفتمان آن به تدریج باید زمینه‌سازی و به فرهنگ تبدیل شود. هنوز حوزه خواهران، انتظاری را که در عرصه نظریه‌پردازی و تبدیل شدن به مرجعیت علمی وجود داشته است نتوانسته پاسخ دهد ولی چشم‌‍انداز اساسی ما تبدیل شده به مرجعیت علمی در حیطه زن و خانواده است و دوره عالی فقه و اصول هم دقیقا با همین هدف طراحی و تدوین شده است.
انتهای پیام
